Çavkaniya Mîrawe bibîne

{{Soranî}}
{{Paqij bike|tarîx=gulan 2024}}
{{Agahîdank bajar
| nav                = Mîrawe
| navê_fermî         = 
| nexşeya_cihan      = Îran
| koordînat          = {{Koord|36|24|54|N|45|22|16|E|display=inline, title}}
| welat              = [[Rojhilatê Kurdistanê|Rojhelatî Kurdistan]]
| dûgel              = {{Ala|Îran}}
| parêzgeh           = [[Azerbaycana Rojava (parêzgeh)|Azerbaycanî Rojawa]]
| şaristan           = [[Serdeşt (şaristan)|Serdeşt]]
| bexş               = [[wezine (bexş)|wezine]]
| gundistan          = 
| gelhe              = 10.400
| gelhe_sal          = [[2012]]
| rûerd              = 
| bilindayî          = 1.470
| wêneSer            = میر اباد - panoramio.jpg
| wêneSer_firehî     = 
| wêneSer_sernav     = 
| malper             = 
}}
'''Mîrawe''' ([[Zimanê farisî|farisî]]: ''میرآباد'', be [[înglîzî]]: ''Mirabad'', be [[kirmancî]]: ''Mîrawe''<ref>{{Jêder-malper |url=https://sa.maptons.com/1823298 |sernav=ميرآباد إيران على الخريطة, خريطة الموقع, الوقت المحدد |malper=sa.maptons.com |tarîxa-gihiştinê=2022-09-05 }}</ref>) yekêk le şarekanî [[Rojhilata Kurdistanê|Rojhelatî Kurdistan]] e. Em şare yekêk e le şare biçûkekanî [[Azerbaycana Rojava (parêzgeh)|parêzgay Azerbaycanî Rojawa]] û le başûrî [[Gola Ûrmiyeyê|Deryaçey Ûrmiye]] helkewtûwe. Nawçey Mîrawe şönî gêrewkêşey siyasî le serdemî modêrnda bûwe. Em şare şönî serekî zorêk le parte siyasiyekanî rojhelat û tenanet Başûrî Kurdistanîş bûwe û lediway [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|Şorreşî Îslamîy Êran]] bo maweyek le jêr destelatî [[Kurd]]anda bû. Emrro ke Mîrawe şönêkî îstiratêjîkî giring e bo Komarî Êran bew radeye ke zor car be hoy haloz bûnî peywendî [[Eran|Komarî Îslamî Êran]] û [[PKK|Partîy Krêkaranî Kurdistan]] em şare hal û heway hukûmet nîzamî be xowe degirê.

== Nawî şar ==
Wek le naweka ra diyar e detiwandirê dû manay lê werbigîrê:
# mîr + awa ke dekirê mîr nişînêk bûbê weku ''awayî mîr'' yan ''şönê mîr'';
# mîr + aw, wata be pît û dewlemend le aw.

== Mêjû ==

Lêkolînewekan û şite dozrawekanî Mîrawe û nawçekanî dewrûberî nîşandeden ke nawçey Mîrawe le hezar sal pêş ledaykbûnî [[mesîh]]ewe şönî jiyan bûwe û hozekanî [[mad]], [[aşûrî]], [[maninakan|maninayî]], [[aşûr|aşurî]] u [[babil]]î têyîda jiyan.

Mêjûy niwey şarî Mîrawe degerrêtewe bo serdemî [[Sefewîyekan]] û nizîk 380 sal lewey pêş؛
le salî 1060î koçîda [[Budaq Sultan]] kurrî [[Şêrxan]] ke le Mîrawey nelênî serdeşt le dayk bûwe le [[Mehabad]] be aştîkirdinî legel şa Sultan Husên twanî şarî Mehabad ke be hoy şer û gêrewkêşewe kawl bibû, bibûjînêtewe û be yarmetî [[Mîrnişînî Erdelan]], [[Pirdî Sûr]] û [[Mizgewtî Sûr]] drust bikat u bîkate nawendî hizir û zanist û dîn. Mehabad bo mawey 400 salan nawendî hukûmetî Mukrî bû.

Behoy şaxawî bûn u hasê bûnî nawçeke û behoy zulm û zorî hakimekan û axakanî ew nawçeye geşeyekî ewtoy be xoyewe nebînîwe. Le salanî [[1960]] ta [[1970]]da jimareyekî zor le xelkî Mîrawe û gundekanî ser be Mîrawe koçîyan kird bo Mehabad û bo şare gewrekanî tirî nawçeke.

== Çalakî siyasî ==
Le salanî 1926ewe takû em diwayîyane, şarî Mîrawe şönî alozî u têkhelçûnî xelk û hîzbekan degel deselatdaranî Êranî bûwe.

Le 01.10.1929 (11.08.1307) be hoy fermanî hawşêwe kirdinî cil û berg le layan [[Reza Şah|Riza Şah]] Pehlewî, Mela Xelîlî Goremerî Mîraweyî hêrşî kirde ser [[Sabilax|Sawciblaxî Mukrî]],
şorrişî nawbiraw le zistanî 1307î k.e. destî pê kird, hozekanî [[mengûr]] ke pêştir le dest zordariyekanî Riza Şahî Pehlewî we zale hatbûn regel şorrişeke kewtin, le seretakanî mangî rezber dakobûnewekî taybet le gundî [[Bêtas]]î ser be Sawcibilaxî Mukrî rêkxira û kok bûn leser wey sereta hêriş bikene ser Mehabad yan heman Sawcbilaxî Mukrî. Ke lew nêwane da sîxurekan nawerokî kobûnewey nawbirawiyan be giwey Sertîp H'''esen Muqedem''' ke diwatir nas nawî '''fraldule''' wer girt geyand, û ewe bû behoy borduman û hêrişî ziwî hêzekanî hukumetî bo gundekanî şönî kobûnewey [[Mela Xelîl]] u yarekanî be taybetî [[Qere Çelan]], lew nawe da herçende hozekanî kişanewe belam twaniyan çend kes le hêze hukûmîyekan esîr biken, Sertîtp Muqedemîş bend kirawekanî nardin bo zîndanî [[Tewrêz]].
Ew kêşeye ta radeyek gewre bû ke hukûmetî serdem serleşker xeza'î bo niwandinî kêşeke narde nawçeke, hêzekanî M'''ela Xelîl''' le rêgay [[zêyî bçûk|keluwê]] penayan birde Başûrî Kurdistan û daway yarmetiyan le hozî [[pişder]] kird. Buxiz û kînî pêştirî hozî pişder legel hakimî [[Serdeşt]], Sertîp H'''uşmind Afşar''' bû hoy ewey le [[reşemêyî]] 1307 k.e. hozekanî mengur u pişderî be îêkewe hêrş bikene ser Serdeşt û Sultan El'''î Asxir Xan''' ke diwatir be serheng pizişkiyan nasra le Sedeşt der kira, ew car le [[Taran]] Tîmsar E'''mîr Ehmedî''' nasraw be'''qsab başî'''yan narde nawçe ewîş daway yarmetî le serhengî rûsî '''girîguf''' kird, û twaniyan Serdeşt werbigirinewe û dîsan hêzekaniyan awdî başûr kirdinewe.
Diwatir hozekan hawşêwe kirdinî cil û bergiyan qebûl kird û be berevanî kirdinî [[Şêx Mehmûdî Hefîd]]

([[Berzincî]]) û E'''lî Xan Hîdrî''' (Cîdarî yan nemayendey katî perlemanî netewayetî xelkî sawcbilaxî Mukrî le Taran) u çend kes le berêzanî ew katî şarî Sawcbilax'''M''' m'''rî'''rî Mela Xelîl gerayewe iêran u le Mîrawe nîşte cê bû u'''i''' clkî melayetî deber kird,
bew şêweye ş'''ri'''orşî ne ‌hênde siyas'''M''' mel'''X''' xelîl le destpêk da xefe kira<ref>(qiyam mlaxlîl u rd frman rza xan-afxmî abirahîm-antşarat: mhmdî sqz- 1368 şmsî)--(sawcbilax mkirî-mhabad dr آîney asnad tarîxî-hkim zade frîdun 1389şmsî)</ref>.

== Diwatir ew sale be salî Heray Melay nawbira ==
Salanî diwatir , salanî [[1979]] û nizîk be [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|Şorreşî Îslamîy Êran]] dû bizûtinewey ciyawaz pêkhat le devereke û be taybetîş le şarî Mîrawe, yek [[komele]] ke hîzbêkî [[çep]] bû û ewî dî [[Partiya Demokrat a Kurdistana Îranê|Partîy Dêmokratî Kurdistanî Êran]] ke her paşmawey [[komeley j-k]] katî qazî bû. ew dû parte le salanî duway [[1979]] beşêkî zor le xebatekanî gelî [[kurd]]iyan le esto bûwe.
ew partane binkey serekiyan le [[Mehabad]] bû belam be hoy giringî deverî Mîrawe çalakiyekî zoriyan lê hebû le salanî [[1980]], diway raperrînî gelanî Êranî, hîzbekanî [[Komele Rêxistina Kurdistanê ya Partiya Komûnîst a Îranê|Komele]] û [[Partiya Demokrat a Kurdistana Îranê|Demokratî]] çalakiyan bûwe lew şareda.

== Cugrafya ==
Mîrawe helkewtwe le dawênî pakî binarî Qendîl û sinûrêkî nizîkî le gel herêmî başûrî Kurdistan da heye u nawçeyekî şaxawî ye ke be daristanêkî gewrey darî berû le çwar dewrewe dapoşrawe ke daristane ke yekê le şöne parêzrawekanî Komarî Êran hejimar dekirêt û be daristane parezrawekani Mîrawe nêwî debirdirê, herwaha [[Zêyî biçûk]] yan Zêyî Kelûwê ke
le rojhelatî şare ke helkewtwe be berdewamî sal awî heye u uşk nabî, ew [[çom]] u zêyîe û dole qûlekey piyayîda derwa yekê le dîmene here ciwan û serinc rakêşekanî parêzgay [[Ûrmiye]] ye deverî Mîrawey weku beheştê razandotewe.

=== Şön ===
Mîrawe le bakûrewe legel [[Pîranşar]], le başûrewe legel [[Serdeşt]], le rojhelatewe legel [[Mehabad]] û le rojawawe legel [[herêmî kurdistan|Herêmî Kurdistan]], [[Qeladizê]] u [[Raniye (navçe)|Ranye]] hawsinûre.{{Bîrxstinewey uwêb | serdêr = gzarş aystgae hwaşnasî mhabad | nawnîşan =http://www.mohabad-ag.ir/tabid/1358/Defawlt.aspx?PageContentID=217 |rêkewtî serdan= 20-7-2012 | bilawkerewe = frmandarî uîje mhabad |ziman = farsî}}{{Bîrxstinewey uwêb | serdêr = tqsîmat adarî u siyasî| nawnîşan =http://www.wazchto.ir/modis.php?id=Info_Center&task=readpage&pid=22&page=12 |rêkewtî serdan= 19-7-2012| bilawkerewe = adare kl mîraث frhngî آذrbaycan xirbî |ziman = farsî}}
{{Şuwênî cugirafiyayî
| bakûrî rojawa = zncîre çiyaî qendîl
| şar bakûr = [[pîranşar]]
| bakûrî rojeelat = [[mehabad]]
| şar rojeelat = [[bokan]]
| nawî şar = mehabad
| şar rojawa = [[raniye]]
| başûrî rojeelat = [[rebet]]
| başûrî rojawa = [[qeladzê]]
| şar başûr = [[serdeşt]]
}}

=== Keş û hewa ===
keş û heway Mîrawe sard û köstanî ye, hawînekanî germ e û zistananekanî sard û befrî ta radeyê ke car heye le [[Berfanbar|Befranbar]] da ta 1.50cm befr barîwe û bote hoy piçranî kareba û birq î gîranî rîgakan. baştirîn katî sefer bo em şare mangî [[Gulan]] heta [[Rezber]] e

Mamnawendî pily tînî Miîrawe le [[Pûşper]]da (germtirîn mangî sal) 33,23 piley sedî, le mangî [[Berfanbar|Befranbarda]] (sardtirîn mangî sal) 6,25- piley sedî, mamnawendî salaney zorîney piley tîn 17,26 piley sedî û mamnawendî salaney kemîney piley tîn 4,11 piley sedî ye.

Mamnawendî barînî Mîrawe 400 milîmetir e û le berzayîda degate 900 milîmetir û le nizmayîda heta astî 300 milîmetir kem debêtewe. zortirîn barîn le mangî Xakelêweda ye 150,03 milîmetir û kemtirînîşî le mangî Pûşperda ye 0,3 milîmetir.

Jimarey rojanî bestelek le salda 104 roje u le nêwerastî mangî Xezelwerewe dest pê‌dekat û heta seretay Xakelêwewe dirêjey heye. ziyatirîn rojanî bestelekîş le mangî befranbardaye ke 29 roje.

=== Rûbar (çem, zê) ===
[[Wêne:Zab rivers ku.png|thumb|Rûberekanî Zê]]
'''[[zêyî bçûk|Zêy biçûk]]''' yan '''zêy keluwê'''ke rûbarêkî le [[Rojhilata Kurdistanê|rojhelatî Kurdistanewe]] serçawe degirêt û [[Başûrê Kurdistanê|Başûrî Kurdistan]] têperdekat û derêjête ser rûbarî [[Dîcle]]. dirêjayîekey 400 kîlometir e û le beşêkîda sinûrî [[Îran|Êran]] û [[Iraq|Êraq]] destinîşan dekat. le başûrî Kurdistanda [[Bendava Dûkan|bendawî Dûkanî]] leserda drustkirawe.
Zêy Biçûk le sereta û destpêkî be 2140 metir berzî le astî deriyawe û le rojhelatewe dest pê dekat û berew başûr xoy xwar dekatewe û le dolêkî pan û berîn le deverî Pîranşar berew Serdeşt dirêjey heye, le lay Serdeşt û le çûne derewey le rojhelatî Kurdistan bo lay '''rojawa''' derwat u le kotayî da derijête Dîcle.
be şêweyekî giştî Zêy Biçûk be berdewamî sal awî heye û wişk nabêt.

== Xelk ==
Ew [[hoz]]aney le mîrawe da jiyan beser deben birîtîne le hozekanî:[[gewrk]], mameş, [[mengûr]], herweha zorêk lew kurdaney başur ke le koçrewekey salî ٩١î zayînî u pêştirîş le '''çlekan''' u '''heftakan'''ruwiyan lew şarekirduwe, heta iêstaş her lew şare nîşte cên, u hendê lewanîş le 2005 u 2006 î zayînî u paş rûxanî [[sedam]] hûsên u damezranî hukmî nuwey [['êraq]] u [[herêmî kurdistan]] gerawnetewe bo [[başurî kurdistan]].

=== Ziman ===
Xelkî meyrawe be [[zimanî kurdî]] ([[soranî]]) u şêwezarî [[mukiriyanî]] qse deken.{{Bîrxstinewey uwêb | serdêr = Mukiriyan | nawnîşan =http://www.kurdica.com/News-sid-Mukiriyan-151.html |rêkewtî serdan= 19-07-2012 | bilawkerewe = malperî kurdîka |ziman = almanî}}

=== Dîn ===
Sercem xelkî şarî meyrawe [[muslman]] u [[sunine|suninî]] [[şaf'î]]în.,rêjey zorî ew gorstananey le mîrawen u be qebirî cuwekan naw debirdrên derîdexa ke le serdemanî pêş iêsta xelkî ew nawçeye zortirî cû u ermenî bûne, lew nimûne gorstanane dekirê amaje be (kêlîjan) u (qebire cwan) bikirê.

=== Gelhe ===
Le yekemîn serjmêrî resmî wilatî iêran le salî 1335î [[rojjmêrî koçî hetawî|koçî hetawîda]], gelhey mîrawe be hoy kemiyewe hîç amajeyekî pê nekirawe, le serjmêrî salî 1990 da danîştwanî em şare cge le ew gundaney ke dekewne jêr herêmî kargêrî mîrawe 10147 kes hejimar kirawe
u ew amare be gundekanewe ke 101 gunde 34.000 kes dexemlênrêt.

== Şwêne berçawekan ==

=== Şwênewarî sirûştî ===
Şarî Mîrawe le nêwan şarekanî parêzgay Azerbaycanî Rojawada wekû şarêkî turîstî nasraw e eweş behoy mîwandariyetî xelkî deverekew şwêne geştiyariyekanu û daristane sewz pirr darekaniyetî ke le hêndê şwên tenanet bistê xak leber gelakaniyan ber çaw nakewê, herweha berhemî [[tirê]]yi reş ke nawbangî sertaserî [[Îran|Êran]] û [[Kurdistan]]î dagirtûwe.
şwêne sirûştîye geştiyariyekanî Mîrawe wekû [[Tavge]]y Rîzî , [[Tavge]]y Nêwej, Seyrangay Xidrawe, Seyrangay Pirdanan, Dolî Girjal le rêgay Mîrawe- [[serdeşt]], pirdî Qelatasiyan û eşkewtî Qelatasiyan ke hemûyan le ser [[zêyî bçûk|Zêyî biçûk]] in, herweha deştî wezinê le dawênî çiyakanî Qendîl û le sinûrî nêwan Mîrawe û başûrî kurdistan, sîmay deverekeyan be şîweyekî efsunawî razandotewe.

Bedaxewe behoy kemterxenî deselat daranî nawçekew deselatî nawendî Êran beranber ew devere û xelkekey û dirûst nekirdinî helî [[kar]]
xelk û be taybet gencekan be naçar rû le şarekanî tirî Êran deken be mebestî kar kirdin le [[kûrexane]] û [[baxî mîwe]] yanîş rû denêne qaçaxçêtî û [[kol berî]] û zor bedaxewe hersale zorêk le gencekanî devereke lew rêgaye debine qurbanî.

=== Şwênewarî kevnarî([[bastanî]]) ===
Deverî Mîrawe şarêke pirt le asewarî mêjuwî kon؛. lewane:
mihute tarîxî sawan dir fasle 12 kîlumtirî şhr, pl qlatasiyan mrbuط be dure samaniyan, guristan tarîxî waq' dr rustay guman, xar qlatasiyan dr rustay qlatasiyan u mhuطe hay tarîxî mt'dd ke hnuz dr sطe nahiye şnasayî u kişf nşde and nawçey kevnarî sawan ke dekewête 12 kîlometrî şareke, pirdî qelatasiyan ke le serdemî samaniyekan û be destî şêxî mewlana le berd u xîz u qisl dirûst kirawe, goristanî mêjûyî gundî goman çend nawçey tirî mêjûyî ke le nawçekeda hêşta ne nasraw in.

== Kesayetiye nawdarekan ==
* [[Budaq Sultan]]
* [[Mela Xelîlî Goremer]]
{me la 'usman iye zdan pe nae nasraw be ce lal mîrawe î}:şa'îr/runak bîr/nuse r/we rgîr/zanay aynî/lîsans 'lum siyasî le zankuî parîs/ msiul ngarş dktir qasmlu dr ziman tb'îd siyasîun be bixdad hmziman ba tb'îd xmînî dr ziman şah/ sr dibîrî rؤjname î kurdistan u sr dibîrî radîu de ngî kurdistan pîş şؤrşî ge lanî îran u duway şؤrşî ge lanîş" tslط kaml be çnd zban znde :kurdî/farsî/'rbî/anglîsî/rusî/

=== Wêje ===
* [[Kazim Xizrî]], nasraw be '''aware''', wergêr u şa'îr u meqale nûs.
{

=== Mûsîqa ===
* [[Mihemed Xoş Xidmet]], [[goranîbêj]].
* [[Selam Maxuzî]], goranîbêj,
* [[Mam Alay Mîrza Qadrî]], he Îran bîj

== Zanstgakanî Mîrawe ==
* [[Xuwêndingey seretayî kurraney Mela Xelîl]]
* [[xuwêndingey seretayî kiçaney Îqbal]]
* [[xuwêndingey nawendî kurraney Şehîd 'Ezîzî]]
* [[xuwêndingey nawendî kiçaney Me'rîfet]]
* [[xuwêndingey dwa nawendî kurraney Azadgan]]
* [[xuwêndingey dwa nawendî kiçaney Me'rîfet]]
* [[xuwêndingey Şewane Rojî]]
* [[xuwêndingey Gewresalanî Wezîn]]

== Perawêz ==
{{Çavkanî}}

== Serçawekan ==

* [[hejar]]. (1388 k.e.). ''[[henbane borîne]]''. taran. çapemenî sruş. l 405. ISBN 978-964-376-516-3
{{Kontrola otorîteyê}}

[[Kategorî:Bajarên Rojhilatê Kurdistanê]]