Çavkaniya Teberî (gel) bibîne

{{Maneyên din|Mazenderanî}}
{{Agahîdank komên etnîkî
| nav                = Mazenderanî, teberî
| wêne               = نوروزخوانی در مازندران.jpg
| gelheKom           = 3 mîlyon heya 4.2 mîlyon
| salKom             = 2017
| çavkKom            = <ref> Middle East Patterns: Places, Peoples, and Politics By Colbert C. Held, John Cummings, Mildred McDonald Held,2005, page 119. </ref><ref>Ethnicities around the Caspien see 2017, by Andrew Folks</ref>
| ziman              = Zikmakî: [[Zimanê mazenderanî|Mazenderî]], [[Zimanê Farsî]]
| ol                 = [[Îslam]]
}}
'''Mazenderanî''', '''mazenderî''' an '''teberî''' ({{bi-mzn|توری مردمون}}, {{bi-fa|مردم مازندرانی}}) qewmekî îranî ne.<ref>Area handbook for Iran
By Harvey Henry Smith, American University (Washington, D.C.). Foreign Area Studies, American University (Washington, D.C.). Foreign Areas Studies, page 89</ref><ref name="Grolier Incorporated page 294">Academic American Encyclopedia By Grolier Incorporated, page 294</ref><ref>The World Book Encyclopedia
By World Book, Inc, 2000, page 401</ref> Gelê mazenderanî piranî li parêzgeha [[Mazenderan]] bijîn jî, li parêzgehên cîran ên [[Gîlan (parêzgeh)|Gîlan]], [[Gulistan (parêzgeh)|Gulistan]] û [[Tehran]]ê xwedî gelheyeke kemjimarî ne<ref>{{Jêder |sernav=Kopîkirina arşîvê |url=http://kcm.co.kr/bethany_eng/p_code3/920.html |tarîxa-gihiştinê=2013-07-27 |tarîxa-arşîvê=2013-09-12 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20130912100253/http://kcm.co.kr/bethany_eng/p_code3/920.html |rewşa-urlyê=mirî }}</ref>. Zimanê wan, mazenderî, weke [[zimanê kurdî]] endamê şaxa [[Zimanên îranî yên bakur-rojava]] ye û bi [[Zimanê gîlekî]] ve komeke binî ya Zimanên îranî yên bakur-rojava pektîn in. Mazenderanî [[misilman]]ên [[şiî]] ne.<ref> {{Jêder-malper |url=https://www.tc.columbia.edu/current-students/ |sernav=Current Students {{!}} Teachers College, Columbia University |malper=Teachers College - Columbia University |ziman=en |tarîxa-gihiştinê=2022-09-14 }}</ref>

== Dîrok ==
Teberî xelkek e ku tê bawer kirin ku rasterast neviyên [[Deylem|Deylamîyan]] wê demê yên hêzdar in, ku ew jî li herêma [[Teberistan]]ê hebûn, lê bi rûxandina [[Dewleta Biweyhiyan]] ku li [[Faris]], [[Iraq]] û beşên [[Kurdistan]]ê desthilatdarî dikir, nasnameya xwe winda kirin. Lêbelê, ev hevbendî wekî ku ji hêla ti enstîtûyek ve hatî pejirandin nayê dîtin.<ref> name="Grugni">{{Jêder-kovar |paşnav1=Grugni |pêşnav1=V |paşnav2=Battaglia |pêşnav2=V |paşnav3=Hooshiar Kashani |pêşnav3=B |paşnav4=Parolo |pêşnav4=S |paşnav5=Al-Zahery |pêşnav5=N ''et al.'' |sal=2012 |sernav=Ancient Migratory Events in the Middle East: New Clues from the Y-Chromosome Variation of Modern Iranians | url = |kovar=PLoS ONE |cild=7 |hejmar=7 |rûpel=e41252 | doi =10.1371/journal.pone.0041252 | pmid=22815981 | pmc=3399854 }}</ref>

Di dirêjahiya dîrokê de, Teberî gelek caran bûye qada gelek gel, xanedan û împaratoriyên cihê. Di dawiya sedsala 11'an de [[Selcûqî|Tirkan]], li pey [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] îşxal kirin.

Di serdema [[Dewleta Sefewiyan]] de, xanedaneke [[Gelên arî|Îranî]] ku li seranserê Farisan belav bû û ji aliyê malbateke ji [[Rojhilata Kurdistanê|Kurdistana Îranê]] ve dihat birêvebirin, têkiliyên wan ên baş bi Teberî re hebûn û ji ber vê yekê meqam, wezîr û postên din ên bilind ên dewletê jî ji Teberî re hatin dayîn, ku otonomiyeke mezin jî dida wan.

Bi xanedanên din ên bi hêz ên mîna [[Xanedana Efşaran]], [[Xanedana Zendan]] û [[Xanedana Qacaran]] re jî têkiliyên baş dane. Di vê heyama mezin de [[Adîgey|Çerkez]], [[Ermenî]], [[Gurcî]] û [[Yewnanên pontî]] yên ji [[Qefqasya]]yê li herêmê hatin sirgûnkirin û di dawiyê de ji ber çand û desthilatdariya Teberî a herêmê ya pir rast, asîmîle bûn.
[[Wêne: Reza Shah portrait.jpg|thumb|150px| Wêneykekî Reza Şah Pehlewî ya Îranê.]]
Piştî hilweşandina xanedana Qacaran li Îranê, [[Reza Şah]] ku bi eslê xwe Teberî ye, di dawiyê de hat ser desthilatê û dewleta Îranê ya [[Xanedana Pehlewiyan]] ku ji sala 1925 heta 1979 desthilatdar bû, ava kir. Komareke [[Lîberalîzm|Lîberal]] bû ku rêz li [[Jineolojî|Mâfen Jinan]] û [[Azadiya derbirinê]] digirt û gelek Teberî bi vê ferasetê ji xewna netew-dewleta xweser a Teberî derdiketin. Di sala 1979an de Îran di kaosê de bû ji ber vê yekê Mhullayan ji saetê sûd werdigirin û piştî çend mehan şerê kolanan Şah û bi wan re xanedana Pehlewî hilweşandin. Ev jî bû sedema avakirina [[Îran|Komara Îslamî ya Îranê]].<ref> name="Grugni">{{Jêder-kovar |paşnav1=Grugni |pêşnav1=V |paşnav2=Battaglia |pêşnav2=V |paşnav3=Hooshiar Kashani |pêşnav3=B |paşnav4=Parolo |pêşnav4=S |paşnav5=Al-Zahery |pêşnav5=N ''et al.'' |sal=2012 |sernav=Ancient Migratory Events in the Middle East: New Clues from the Y-Chromosome Variation of Modern Iranians | url = |kovar=PLoS ONE |cild=7 |hejmar=7 |rûpel=e41252 | doi =10.1371/journal.pone.0041252 | pmid=22815981 | pmc=3399854 }}</ref>

== Cih û Ziman ==
[[Wêne: Map of Mazandarani-inhabited provinces of Iran , according to a poll in 2010.png|thumb|Belavbûna Teberîyan li Parazgehên Îranê.]]

==== Cih ====
Teberî li [[Îran|Komara Îslamî ya Îranê]] ya îroyîn li bakur li ser [[Deryaya Qezwînê]] û li [[Elburz (navçe)|çiyayên Elborzê]] dijîn. Li [[Mazenderan (parêzgeh)|parêzgeha Mazenderanê]] piraniya wan pêk tên û beşek ji Teberî jî li [[Gulistan (parêzgeh)|parêzgehên Gulistan]], [[Simnan]], [[Tehran]] û [[Elborz (parêzgeh)|Elborzê]] dijîn. Ji ber koçkirina hinek îraniyan, kêm Teberî jî li welatên rojava dijîn.

==== Ziman ====
[[Zimanê mazenderanî]] [[Zimanên îranî|zimanekî îranî]] yê bakur-rojavayî ye ku ji aliyê gelê Teberî ve tê axaftin; lê belê piraniya Mazenderaniyan jî bi farisî dizanin. [[Zimanê gîlekî]] û mazandaranî (lê ne zimanên din ên îranî) bi zimanên [[Qefqasya]]yê re hin taybetiyên tîpolojîk hene.

Bi mezinbûna perwerde û medyayê re, ferqa di navbera Mazenderanî û zimanên din ên Îranî de dibe ku ji holê rabe. Mazenderanî ji nêzîk ve bi Gilakiyê ve girêdayî ye û her du ziman jî xwediyê peyvên wekhev in. Ew ji farisî bêtir pergala dahûrandina navdêran ya taybetmendiya [[Farsiya kevn|zimanên kevnar ên îranî]] diparêzin.

Alîkara profesor Meryem Borjian ji zanîngeha Rutgers diyar dike ku Mazenderanî xwediyê jêr-zaravayên cihê ye û di navbera jêrzaravayên Mazenderanî de têgihîştinek zêde heye.

== Mijarên têkildar ==

* [[Biweyhî]]
* [[Teberistan]]
* [[Gîlekî (gel)]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

{{Kontrola otorîteyê}}

[[Kategorî:Gel]]
[[Kategorî:Îran]]
[[Kategorî:Komên etnîk li Îranê]]
[[Kategorî:Komên etnîk li Rojhilata Navîn]]