Çavkaniya Tûnis bibîne

{{Maneyên din|Tûnis (cudakirin)}}
{{Bêçavkanî|tarîx=adar 2024}}
{{Agahîdank welat
| nav                = {{ziman|ar|الجمهورية التونسية}}<br/>al-Jumhuriyat at-Tunisiyyah
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Tûnis
| al                 = Flag of Tunisia.svg
| girêdana_alê       = Alê Tûnisê
| nîşan              = Coat of arms of Tunisia.svg
| girêdana_nîşanê    = Arma Tûnisê
| dirûşm             = "Liberty, Justice, Order"
| sirûda_netewî      = [[Humat al-Hima]] {{Navîn|[[Wêne:Humat al-Hima.ogg]]}}
| cîh                = Tunisia (orthographic projection).svg
| cîh_sernav         = 
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = 
| paytext            = [[Tûnis (bajar)|Tûnis]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|36|50|N|10|9|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Tûnis (bajar)|Tûnis]]
| sîstema_siyasî     = [[Komar]]
| serok_cure         = Serkomar
| serok_nav          = [[Kais Saied]]
| serok_cure1        = Serekwezîr
| serok_nav1         = [[Ahmed Hachani]]
| serok_cure2        = 
| serok_nav2         = 
| rûerd              = 163,610
| av                 = 5.0
| gelhe              = 10,982,754
| gelhe_sal          = [[2014]]
| berbelavî          = 65
| serxwebûn          = 
| TBH_giştî          = 
| TBH/kes            = 
| TBH_sal            = 
| dirav              = Dînarê Tûnisî
| dem                = [[UTC+1]]
| nîşana_înternetê   = .tn
| koda_telefonê      = +216
| nexşe              = Tunisia-CIA WFB Map.png
| nexşe_sernav       = 
}}
'''Tûnis''' ({{bi-ar|الجمهورية التونسية}}, ''al-Jumhuriyat at-Tunisiyyah'')<ref> Embassy of the Republic of Tunisia". Embassy of the Republic of Tunisia. Retrieved 30 September 2021</ref> [[dewlet]]ek li [[Afrîkaya Bakur]] ye. Li wir nêzîkî 10.982.754 ([[sal]]: [[2014]]) kes hene. [[Paytext]]ê xwe [[Tûnis (bajar)|Tûnis]] e.

== Dîrok ==

=== Sazî ===
[[Wêne:CarthageMapDe.png|thumb|250x250px|Nexşeya Dewleta Kartacayê di 264 b.z. de]]
Dewleta Kartacayê di [[9'emîn sedsala b.z.]] an [[8'emîn sedsala b.z.]] ji aliyê [[Fenîkî|fenîkiyan]] ve li bajarê [[Sûr]]ê (''Tyre'', [[Libnan]]) hatî bû sazandin. Ew wek ''Qart-Hadast'' ango wek ''dewleta Nû'' hatî bû navandin. Gorî hin arkeolojîk delîlan saziya wê wek [[814 b.z.]] tê dîyarkirin.

=== Dema fenîkiyan ===
Di herdu sedsalên pêşin kartacayiyan li Sûr serbixwe bûn. Paş welatê fenîkiyan di [[6'emîn sedsala b.z.]] de ji aliyê [[pers]]an ve hat dagir kirin şûnda ewna ji fenîkiyên kevin bi tûnî bû bûn. Ji pê re wan bi [[Komkeştî]]ya xweya bihêz li [[Sîsîlya]], [[Sardînya]], [[Korsîka]], [[Giravên Balear]], beravên [[Afrîkaya Bakur]], beravên [[Spanya]]ya li başûr [[Deryaya Navîn]] [[kolonî]] peyda kirin. Dema bi [[Yewnanistana kevnare]] têkoşîn kirin jî wan hêza xwe dewam kirin. Wan bi [[etrûsk]]an ve li ser yewnanan bandoreke mezin kir.

Dewletê hêza xwe ji komeştîyen xwe distand. Di [[4'emîn sedsala b.z.]] û [[3'emîn sedsala b.z.]] de kartacayiyan bi 400.000 nitewarên xwe ve dewleta herî dewlemenda dor [[Deryaya Navîn]] de bû.

Di navbera 280 b.z. û 275 b.z. de navbera Roma û koloniyan kartacayiyan de [[Cenga Pirrî]] derket.

Ji pê sê [[Cengên Pûnîk]] hembera [[Roma]]yan re dewleta Kartacayan hilweşî bûn. [[Şerê Pûnîk]] ê pêşin (264 b.z. - 241 b.z.) romayiyan ji kartacayiyan [[Sardînya]] û [[Korsîka]] standin.

[[Şerê Pûnîk]] ê duyem de (218 b.z.– 202 b.z.) ji pê der ketina sefera [[Hannibal]] ser Romayê re derket. Wî bi artêşa xwe ve li Îtalyayê êrîşa Romayê kir û gelek cengan de bin xistin. Ceng li Afrîka dewam kir û Romayê bi dawî artêşa Hannibal li wir bin xist.

[[Şerê Pûnîk]] ê sêyem (149 b.z. - 146 b.z.) bi dorpêçkirina romayiyan a bajarê [[Kartaca]]yê re dest pê kir. Ji pê dorpêçkirineke sê salan re Romayê bi serdariya [[Publius Cornelius Scipio Aemilianus Africanus]] Kartaca di 146 b.z. de Kartaca, paytexta dewletê, dagir kir. 50.000 dimatiyên dana Romayan û ji pê re jî wek [[sklav]] hatin firotin. Bajar bi tûnî hat talan û xopan kirin. [[122 b.z.]] de kartacayiyan dîsa hembera Romayê serîhildan. Bi dawî [[Julius Caesar]] pê derbaza textê bû re [[46 b.z.]] de Kartaca şûnda saz kir. Di [[29 b.z.]] 3000 kes li Kartacayê bicih bûn.

Di demên kevnar de, Tûnis bi sereke ji aliyê Berbers ve hatibû rûniştin. Koçberiya Phoenician di 12a Sedsala BZ de destpê kir; Ev koçberan Carthage ava kirin. Hêza mercantileya mezin û dijberiya leşkerî ya Komara Romayê, Carthage ji hêla 146 BC di [[Împeratoriya Romê]] şewitandin. Piştî ku gelek hewldanên 647-ê dest bi dest pê kir, misilman tevahî Tunisia ji hêla 697 ve hat serkeftî, piştî şoreşa Osmanî di navbera 1534 û 1574. Osmaniyan ji bo sê sed salan vekişîn. Dabeşkirina fransî ya Tûnis di 1881 de bû. Tûnisî bi Habib Bourguiba re û serxwebûna Tunisî ya di sala 1957 de ragihand. Di sala 2011 de, Şoreşa Tunisî di encamê de serokwezîrê Zine El Abidîn Ben Ali hilweşand. Welat ji bo 26ê cotmeha 2014ê de, ji bo û parlamenê li 23ê çiriya paşîna 2014ê de parlamenê.<ref>Arabic: الجمهورية التونسية al-Jumhūrīya at-Tūnisīya; French: République tunisienne. The native Arabic official name translates more closely to "Tunisian Republic", as does the commonly used French translation, but the less-exact English translation "Republic of Tunisia" is used in English even by the Tunisian government for official purposes (e.g., the designation used by the Tunisian embassy in Washington, D.C.)</ref>

Tûnis heta dawiya sedsala 20emîn de ji layê begên Tûnisê ve bi awayek xweser di nav Osmaniyan de dijiyan lê li sala 1881ê de ji layê Fransayê ve hate dagir kirin.

== Erdnîgarî ==
Erdê Tûnisê 163.610 [[km²]] ye. Tûnis digê [[Deryaya Navîn]]. Ew digê [[Cezayir]]ê û [[Lîbya]]yê.

== Dîn ==
Li Tûnisê dora 98% [[misilman]] in, yên din [[xiristiyan]] û [[cihûtî|cihû]] ne.

== Tekilîyen navdewletî ==
Tûnis nûnerê nîv-serokatiyek yekîtiya komara demokrasiyê ye. Ew tenê demokrasî di cîhana erebî de tête dîtin. Lîsteya pêşveçûna mezin a mirovî ye. Peymana peymana ku bi Yekîtiya Ewropayê heye; Endamê La Francophonie, Yekîtiya Ewropa Mediterranean, Yekîtiya Lîberê Ereb, Lîgar Ereb, OIC, Zeviya Bazirganiya Azad ya Erebî, Civaka Sahel-Saharan, Civaka Yekîtiya Afrîkayê, Tevgera Niştimanî ya Niştimanî, Koma 77 û helwesta ne NATO yê ya Dewletên Yekbûyî qebûl kir. Ji bilî Tunisia jî endamê Neteweyên Yekgirtî û partiyek Dewleta Yekîtiya Rûmetê ya Dadgeha Cezayê ya Navnetewî ye. Têkiliyên nêzîkî bi Ewropayê-taybetî bi Fransayê re û bi Îtalyayê - bi rêya hevkarîya aborî, pispor û pîşesazîkirinê têne kirin.

== Nifûs ==
{{Nifûsa tarîxî/wd}}
{{çepê paqij bike}}

== Mijarên têkildar ==

* [[Erebkirin]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Kategoriya Commonsê ya biçûk|Tunisia}}

{{Dewletên Afrîkayê}}

{{Kontrola otorîteyê}}

[[Kategorî:Dewletên endamê Neteweyên Yekbûyî]]
[[Kategorî:Dewletên Afrîkaya Bakur]]
[[Kategorî:Dewletên Sehrayê]]
[[Kategorî:Dewlet û herêmên ku di 1956an de hatine avakirin]]
[[Kategorî:Tûnis| ]]