Çiyayên Hindokûşê

Çiyayên Hindokûşê ; Zîncîreçiyayê Hindokûşê
	; Dîmenek ji Çiyayên Hindokûşê, li Efxanistanê.
Bilindayî	7 708 m
Dirêjayî	800 km
Cih	Efxanistan, Pakistan, Çîn, Tacikîstan
Koordînat	35°Bk 71°Rh / 35°Bk 71°Rh
	Nexşeya cihan Efxanistan Çiyayên Hindokûşê
Cure	Zincîrçiya

Hindokûş, Hindûkûş, çiyayên Hindokûşê yan jî zincîrçiyayê Hindokûşê (bi peşto: هندوکش, /kʊʃ, kuːʃ) zincîrçiyayeke Asyaya Navîn ku 800 kilometre dirêjahiya wê he ye. Zîncîreçiyayê Hindokûşê beşek ji Zîncîreçiyayê Hîmalayayê ye ku ji Efxanîstana navîn destpêdike û 800 kîlomêtre ber bi rojhilat ve dirêj dibe. Beşek ji Zincîrçiyayê Hindokûşê dikeve nava erdê bakurê Pakistanê û başurê Tacîkistanê.

Dîrok[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Bilindbûna bilind a çiyayan, li Başûr û Asyaya Navîn xwedî girîngiyeke dîrokî ye. Qada Rêzeçiyayê Hindokûş navendeke sereke ya girîng a baweriya bûdîzmê bû.^[1] Di dema êrîşên jêrparzemîna Hindistanê de wekî rê hatiye bikaranîn.^[2] Çiya herêma serekeyî ye ku Talîban û El Qaide lê bihêz bûne.^[3] Li Geliyê Kowkchehê madenên kevn ên ku lapis lazûlî hildiberînin têne dîtin. Li bakurê Kabulê li geliyê Çemê Panjşer û li hinek deverên wî jî zimrûdên pola cewherî têne dîtin. Li gorî Walter Schûmann, li Çiyayên Hindokûş ên Rojava bi hezaran salan çavkaniya herî zêde yê madenên baş a Lapis lazolî ye.^[4] Bûdîzm li herêma antîk ya Hindokûşê bi berfirehî belav bûye. Berhemên hunerî yên kevnar ên Bûdîzmê peykerên mezin ên kevir ên bi navê Bamiyan Buddhas, li dawiya başûr û rojavayê Hindokûşê cih digirin. Ev peyker di sala 2001an de ji aliyê Îslamîstên Talîbanê ve hatin hilweşandin.^[5] Newalên Hindokûş ên başûrê rojhilat ku ber bi herêma Geliyê Indusê ve girêdayî ne, navendeke sereke bû ku ji manastiran re, zanyarên olî yên ji deverên dûr, torên bazirganî û bazirganên binparzemîna Hindistanê ya kevnar re wargeh bû.^[6]

Erdnasî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Ji aliyê erdnasî ve, ev kok di damezrandina jêrzemînek ji deverek Gondwana de ye ku bi qasî 160 mîlyon sal berê, ji dorhêla Jurassîka Navîn ji rojhilatê Afrîkayê dûr ketiye.^[7] Nîv parzemîna Hindî, Avusturalya û giravên Okyanûsa Hindî bêtir çikiyan, ber bi bakurê rojhilat ve çûn, û parzemîna Hindî nêzî 55 mîlyon sal berê, ber bi dawiya Paleosenê, bi Plateya Avrasyayê re li hev ketin.^[8] Bi van lihevketinên parzemînan Rêzeçiyayên Himalaya û rêzeçiyayê Hindokûş dertê holê.^[9]

Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

^ Margottini, Claudio (20 îlon 2013). After the Destruction of Giant Buddha Statues in Bamiyan (Afghanistan) in 2001: A UNESCO's Emergency Activity for the Recovering and Rehabilitation of Cliff and Niches (bi îngilîzî). Springer Science & Business Media. ISBN 978-3-642-30051-6.
^ Kinzl, Konrad H. (11 kanûna paşîn 2010). A Companion to the Classical Greek World (bi îngilîzî). John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-3412-8.
^ Ryan, Michael (9 tîrmeh 2013). Decoding Al-Qaeda's Strategy: The Deep Battle Against America (bi îngilîzî). Columbia University Press. ISBN 978-0-231-16384-2.
^ Schumann, Walter (2009). Gemstones of the World (bi îngilîzî). Sterling Publishing Company, Inc. ISBN 978-1-4027-6829-3.
^ Ph.D, Jan Goldman (7 çiriya pêşîn 2014). The War on Terror Encyclopedia: From the Rise of Al-Qaeda to 9/11 and Beyond: From the Rise of Al-Qaeda to 9/11 and Beyond (bi îngilîzî). ABC-CLIO. ISBN 978-1-61069-511-4.
^ Neelis, Jason (19 çiriya paşîn 2010). Early Buddhist Transmission and Trade Networks: Mobility and Exchange Within and Beyond the Northwestern Borderlands of South Asia (bi îngilîzî). BRILL. ISBN 978-90-04-18159-5.
^ Jones, Robert Wynn (18 tebax 2011). Applications of Palaeontology: Techniques and Case Studies (bi îngilîzî). Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-49920-0.
^ Jones, Robert Wynn (18 tebax 2011). Applications of Palaeontology: Techniques and Case Studies (bi îngilîzî). Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-49920-0.
^ Mukherjee, S.; Carosi, R.; Beek, P. A. van der; Mukherjee, B. K.; Robinson, D. M. (28 îlon 2015). Tectonics of the Himalaya (bi îngilîzî). Geological Society of London. ISBN 978-1-86239-703-3.

[1] Margottini, Claudio (20 îlon 2013). After the Destruction of Giant Buddha Statues in Bamiyan (Afghanistan) in 2001: A UNESCO's Emergency Activity for the Recovering and Rehabilitation of Cliff and Niches (bi îngilîzî). Springer Science & Business Media. ISBN 978-3-642-30051-6.

[2] Kinzl, Konrad H. (11 kanûna paşîn 2010). A Companion to the Classical Greek World (bi îngilîzî). John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-3412-8.

[3] Ryan, Michael (9 tîrmeh 2013). Decoding Al-Qaeda's Strategy: The Deep Battle Against America (bi îngilîzî). Columbia University Press. ISBN 978-0-231-16384-2.

[4] Schumann, Walter (2009). Gemstones of the World (bi îngilîzî). Sterling Publishing Company, Inc. ISBN 978-1-4027-6829-3.

[5] Ph.D, Jan Goldman (7 çiriya pêşîn 2014). The War on Terror Encyclopedia: From the Rise of Al-Qaeda to 9/11 and Beyond: From the Rise of Al-Qaeda to 9/11 and Beyond (bi îngilîzî). ABC-CLIO. ISBN 978-1-61069-511-4.

[6] Neelis, Jason (19 çiriya paşîn 2010). Early Buddhist Transmission and Trade Networks: Mobility and Exchange Within and Beyond the Northwestern Borderlands of South Asia (bi îngilîzî). BRILL. ISBN 978-90-04-18159-5.

[7] Jones, Robert Wynn (18 tebax 2011). Applications of Palaeontology: Techniques and Case Studies (bi îngilîzî). Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-49920-0.

[8] Jones, Robert Wynn (18 tebax 2011). Applications of Palaeontology: Techniques and Case Studies (bi îngilîzî). Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-49920-0.

[9] Mukherjee, S.; Carosi, R.; Beek, P. A. van der; Mukherjee, B. K.; Robinson, D. M. (28 îlon 2015). Tectonics of the Himalaya (bi îngilîzî). Geological Society of London. ISBN 978-1-86239-703-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Danegehên kontrola otorîteyê
Navneteweyî	VIAF
Neteweyî	Fransa BnF data Almanya Îsraêl DYA Letonya Japon Komara Çekî