Şoreşa zayendî

Şoreşa zayendî
Şoreşa zayendî
Group action; guhorîn ;
	Hunermendê Hollandî Phil Bloom di sala 1967an de dema navberek di tomarkirina pêşandana Hoepla TV ya li stasyona VPRO de, ku wekî yekem kesê ku di bernameyek televîzyonê de tazî dike tê zanîn.
Dema destpêkirinê	1920s ;
	biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Şoreşa zayendî, ku wekî dema azadiya zayendî jî tê zanîn, tevgerek civakî bû, ku ji dawiya salên 1950î heya destpêka salên 1970î dom kir. Di vê serdemê de, li seranserê cîhana rojavayî ya pêşkeftî, rêgezên kevneşopî yên civakê yên di derbarê zayendîtî û têkiliyên mirovî de dihatin lêpirsîn û guhertin.^[1] Di encama azadiya zayendî de, têkiliyên zayendî li derveyî têkiliyên kevneşopî yên heteroseksuel, monogam, bi taybetî zewac, her ku çû zêdetir hate qebûl kirin.^[2] Piştî vê yekê gelek şikandinên tabûyên zayendî pêk hatin, wek mînak heb û awayên din ên pêşîlêgirtina ducaniyê, tazîbûna giştî, pornografî, seksa beriya zewacê, hevzayendîtî, masturbasyon, cûreyên alternatîf ên zayendîtiyê, û qanûnîbûna kurtajê. ^[3]^[4]

Kokên şoreşê

Şoreşa zayendî ya yekem

Şoreşa zayendî ya yekem behsa çend qonaxên dîrokî dike, ku tê de norm û reftarên cinsî bi bingehîn hatine guhertin. Yek ji van qonaxan di Romaya kevnare de qewimî. Di wê demê de, nirxên olî ketin şûna helwesta berê ya tolerant li hember kiryarên wek fuhûş, duzayendîtî û pederastî. Di civaka Romayê de ev pratîk ji bo mêran normal dihatin hesibandin, lê ji jinan dihat xwestin ku keçik bimînin, da ku yekparebûna rêza malbatê misoger bikin. Bi belavbûna xirîstiyantiyê re, kiryarên hevzayend û seksa derveyî zewacê her ku çû hate qedexe kirin.^[5]

Di sedsala 18an de di dema ronakbîriyê de carek din şoreşa zayendî ya yekem pêk hat. Di vê serdemê de, felsefeyên lîberal li Brîtanyayê pêş ketin, û bajarîbûn ji bo kiryarên cinsî yên li derveyî normên kevneşopî bêtir derfet peyda kir. Skandalên zayendî yên di hundurê dêrê de otorîteya saziyên dînî xera kir, û derketina hêzên polîsên bajarî her ku çûn di navbera guneh û sûc de cudahiyê kirin. Têkiliyên derveyî zewacê yên heteroseksuel, di nav de fuhûş û seksa beriya zewacê, bêtir hatin tolere kirin, lê masturbasyon, hevzayendî û destdirêjî bi tundî dihatin cezakirin. Lê jin wek hevkarên pasîf dihatin dîtin û paqijiya wan a zayendî ji bo navûdengê wan yê civakî hê jî girîng bû.^[6]

Di destpêka sedsala 20an de, bi taybetî di salên 1920î de, cîhana rojava şoreşek din a zayendî derbas kir. Nirxên exlaqî yên hişk ên vîktoriyanî bi bandorên Şerê Cîhanî yê Yekem û Prohîbîsyona li DYAyê ve hatin hejandin. Di heman demê de, tevger û mafên jinan pêşve çûn, û fenomena Flapper Girl bû sembola zayendîtiya jin a nû, ku seksa beriya zewacê û çalakiyên "Petting-Party" (partiyên himbêz û hezikirinê) di nav xwe de dihewand.

Bandorên akademîk, pizişkî û civakî

Dibistana Freudî

Sigmund Freud bawer kir ku tevgera mirovî ji hêla ajokarên bêhiş ve, bi taybetî ji hêla libido an "Enerjiya Zayendî" ve hatî motîve kirin. Freud pêşniyar kir ku lêkolîn bike ka van ajokarên bêhiş çawa hatine çewisandin û bi navgînên çandî yên din ve îfade kirin. Wî ji vê terapiyê re "psîkoanalîz" bi nav kir.^[7]

Dema ku ramanên Freud carinan dihatin paşguh kirin an jî di nav civata Viyana de berxwedanek dişopand, ramanên wî zû ketin nav nîqaş û rêbazên xebatê yên antropolog, hunermend û nivîskaran li seranserê Ewrûpayê û ji salên 1920-an de li Dewletên Yekbûyî. Têgihîştina wî ya evînek zayendî ya seretayî ku dê di dawiyê de ji hêla qanûn, perwerdehî an standardên xweşikbûnê ve neyê asteng kirin, dijwariyek ciddî li hember hişmendiya Victorian dinivîse, û teoriya wî ya pêşkeftina psîkoseksuel modelek ji bo pêşkeftina meyla û xwestekên cinsî pêşniyar kir; zarokên ji kompleksa Oedipus derketin, xwestekek zayendî ya li hember dêûbavên xwe yên cinsê dijber hîs dikin.^[8] Fikra zarokan ku dêûbavên xwe wekî hedefên wan ên cinsî yên destpêkê dibînin bi taybetî ji bo civaka Victorian û destpêka sedsala 20-an şokdar bû.

Li gorî teoriya Freud, di qonaxa herî destpêkê ya pêşveçûna psîkoseksuel a zarok de, qonaxa devkî, pêsîra dayikê dibe çavkaniya pêkhatina hemî hestên erotîk ên paşê.^[9] Piraniya lêkolînên wî ji hêla pisporên di qadê ve bi berfirehî tê nakokbar kirin, her çend ew pêşveçûnên krîtîk ên di zanistên mirovî de teşwîq kiriye.

Zanyarên Freud ên anarşîst û Marksîst Otto Gross û Wilhelm Reich (yên ku peyva "Şoreşa Zayendî" bi navûdeng danîbûn) di salên 1910-an heta 1930-an de sosyolojiya seksê pêş xistin ku tê de reftarên hevrikî yên mîna heywanan wekî mîrateyek ji pêşkeftina mirovî ya bav û kalan hate dîtin, ya ku li her têkiliya civakî de xwe dide der. Lewma li gorî şîroveya Freudî azadkirina tevgerên zayendî ji bo şoreşa civakî ye.

Hebên kontrolkirina ducaniyê

Faktorek sereke di pêkanîna pratîkî ya guhertina îdeolojîk de serkeftinek dermankolojîk bû di warê rêgirtinê de bi pêşkeftina hebên kontrolkirina ducaniyê, ku bi devkî jê re "heb" tê gotin. Ev li DYE di sala 1960 de û li Almanyaya Rojava di 1961 de hate destpêkirin; li GDR 4 sal şûnda (1965). Cara yekem, faktorên zayendîtiyê (bi gelemperî têkiliya zayendî ya ku bi penetrasyona vajînalê ve hatî qedandin) û yên têgihîştinê dikarin bi rêgezên hormonal ên bi pêbaweriya bilind ji hev werin veqetandin. Ev rewş, tê texmîn kirin ku ji bo her du zayendan heman encamên wê hebûn: Gelek jinên di temenê zarokanînê de karîbûn tevgerên zayendî yên ku di vî warî de kêmtir tirsnak bû pêş bixin, û di mêran de, bi heman rengî, tirsa ji berpirsiyariyên nedilxwaz û berpirsiyariyên darayî kêm kir.

Şoreşa Zayendî di tevgera xwendekarên 1968 de

Daxwazên azadiya zayendî ji bo ceribandinê di beşên mezin ên tevgera 1968'an de bi eleqeyek mezin û coşeke mezin re rû bi rû man: ji aliyekî ve xwestek hebû ku xwe ji "tevdîra bigotî" ya salên 1950'î rizgar bike, ji aliyê din ve jî hêviya guherîna civakî bi rêya azadiya zayendî hebû. Li ser vê yekê tirsa ji berdewamiya avahiyên otorîter, ku Wilhelm Reich di psîkolojiya girseyî ya faşîzmê de (1933), Erich Fromm di Escape from Freedom (1941) û Theodor W. Adorno di The Authoritarian Personality (1950) de diyar kir.

Bi tepisandina xwestekên jiyanî, gelek 1968an mirov di kesayetiya xwe de deforme dîtin. Azadiyên zayendî yên nû - ku ji hêla bazarbûna hevdemî ya hebên pêşîlêgirtinê ve hatî pêşve xistin - pir caran bi tundî û bi gelek piştgirî ji derdorên dêrê yên muhafezekar re şer kirin, lê ji hêla civakî ve ji daxwazên din ên siyasî yên tevgera 1968-an (tevgera Flower Power) pir wêdetir çûn. Di encamê de, ji aliyê siyasetê ve ji bo perwerdehiya seksê li dibistanan pêşniyar hatin kirin û dema ku mijarên zayendî ders didin li mamosteyan asteke qanûnî ya zêdetir hat dayîn. Pirtûkên perwerdehiyê yên ku bi taybetî ji bo ciwanên nezewicî ji hêla ve dihatin nivîsandin, pir serkeftî bûn.

Nûnerên yekem ên tevgera homoseksuelan jî ji tevgera 1968-an hatin hilbijartin, ku di nav wê de nakokiya di navbera azadîyên siyasî-giştî û kesayetî-ferdî de bû sedema cûdahiyên mezin ên ramanan.

Ji nava refên aktîvîstên femînîst dengên cuda hatin bihîstin. Femînîstên milîtan têkiliyên zayendî yên di navbera jin û mêran de weke faktoreke bingehîn a zexta li ser jinê ragihandin û penetrasyonê, ango têketina penîsê di vajîna jinê de, weke îfadeya sembolîk a zordarî û desthilatdariya mêr û koletiya jinê ya girêdayî wê dîtin. Li gorî vê yekê jîyaneke bê mêr a radîkal hat belavkirin û tê de têkiliyên evîna lezbiyenî yên di îdeala wekheviyê de serdest bûn.

Encamên ji bo karkerên seksê

Zêdebûna seksa bêpere û negirêdayî ku di pêwendiya bi şoreşa seksî de derketibû, bû sedema kêmbûneke berbiçav di hejmara karkerên seksê de û daketineke tund di bihayê xizmetên wan de. Di destpêka sedsala 20-an de, li gorî lêkolînek Wezareta Dadê, yek ji 50 jinên Dewletên Yekbûyî yên di navbera 20 û 30 salî de, ji bo peran xizmetên cinsî pêşkêş dikin. Fahîşeya ku di fuhûşê de dixebitî, dikaribû bi pereyê îroyîn salê 76 000 dolar qezenc bike. Di sala 2009 de, fahîşeyekî kolanan li Chicago bi navgînî nêzîkî 18,000 dolar kir.^[10]

Çavkanî

Ev gotar ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a Wîkîpediyaya îngilîzî pêk tê.

^ Allyn, David (2000). Make Love, Not War: The Sexual Revolution. Little, Brown and Company. rr. 4–5. ISBN 0-316-03930-6.
^ Escoffier 2003, r. 47.
^ Germaine Greer and The Female Eunuch
^ "Abc-Clio". Greenwood.com. Ji orîjînalê di 9 tîrmeh 2011 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 5 çiriya paşîn 2011.
^ "The First Sexual Revolution | Kyle Harper". First Things (bi îngilîzî). 1 kanûna paşîn 2018. Roja gihiştinê 17 kanûna paşîn 2025.
^ Automattic (20 kanûna paşîn 2012). "The First Sexual Revolution: Lust and Liberty in the 18th Century". Longreads (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 17 kanûna paşîn 2025.
^ "Psychoanalysis". Psychology Today. Roja gihiştinê 22 adar 2021.
^ Xeletiya çavkanî: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named mind
^ McLeod, Saul (2019). "Freud's 5 Stages of Psychosexual Development". SimplyPsychology. Roja gihiştinê 22 adar 2021.
^ Steven Levitt, Stephen J. Dubner: Superfreakonomics. HarperCollins, New York 2009.

[allyn-1] Allyn, David (2000). Make Love, Not War: The Sexual Revolution. Little, Brown and Company. rr. 4–5. ISBN 0-316-03930-6.

[FOOTNOTEEscoffier200347-2] Escoffier 2003, r. 47.

[3] Germaine Greer and The Female Eunuch

[4] "Abc-Clio". Greenwood.com. Ji orîjînalê di 9 tîrmeh 2011 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 5 çiriya paşîn 2011.

[5] "The First Sexual Revolution | Kyle Harper". First Things (bi îngilîzî). 1 kanûna paşîn 2018. Roja gihiştinê 17 kanûna paşîn 2025.

[6] Automattic (20 kanûna paşîn 2012). "The First Sexual Revolution: Lust and Liberty in the 18th Century". Longreads (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 17 kanûna paşîn 2025.

[7] "Psychoanalysis". Psychology Today. Roja gihiştinê 22 adar 2021.

[mind-8] Xeletiya çavkanî: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named mind

[mind2-9] McLeod, Saul (2019). "Freud's 5 Stages of Psychosexual Development". SimplyPsychology. Roja gihiştinê 22 adar 2021.

[10] Steven Levitt, Stephen J. Dubner: Superfreakonomics. HarperCollins, New York 2009.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]