Şoreşa zayendî

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Şoreşa zayendî
Phil Bloom.png
Hunermendê Hollandî Phil Bloom di sala 1967an de dema navberek di tomarkirina pêşandana Hoepla TV ya li stasyona VPRO de, ku wekî yekem kesê ku di bernameyek televîzyonê de tazî dike tê zanîn.
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêreBelge

Şoreşa zayendî, ku wekî dema azadiya zayendî jî tê zanîn, tevgerek civakî bû ku ji salên 1960-an heya 1970-an li seranserê Dewletên Yekbûyî û cîhana pêşkeftî li dijî kodên tevgerê yên kevneşopî yên têkildarî zayendî û têkiliyên nav-kesî li ber xwe da.[1] Rizgariya zayendî di nav xwe de pejirandina zêde ya seksê li derveyî têkiliyên kevneşopî yên heteroseksuel, monogam (di serî de zewac) hebû.[2] Asayîkirina rêgirtin û heb, tazîbûna gel, pornografî, seksa berî zewacê, homoseksuelî, masturbasyon, awayên alternatîf ên zayendîtiyê, û qanûnîkirina kurtajê tev li pey wan hatin.[3][4]

Kokên şoreşê[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Şoreşa zayendî ya yekem[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Çend serdemên din di çanda rojavayî de "şoreşa zayendî ya yekem" hatine binav kirin, ku şoreşa 1960-an dê bibe ya duyemîn (an paşê). Têgîna "şoreşa zayendî" bi xwe herî kêm ji dawiya salên 1920'î ve tê bikaranîn. Ev term di sala 1929an de derketiye holê; pirtûka Is Sex Necessary? Or, Why You Feel the Way You Do ji hêla James Thurber û E. B. White ve, beşek bi sernavê "Şoreşa Zayendî: Bûyîna Lêkolînek Bêkêmasî ya Tevahiya Dîmena Zayendî" heye.[5] Li gorî Konstantîn Duşenko, ev têgîn di sala 1925an de li Rûsyayê Sovyetê dihat bikaranîn.[6]

Dema ku behsa şoreşa zayendî tê kirin, dîrokzan [7]ferqê dixin navbera şoreşa zayendî ya yekem û duyemîn. Di şoreşa zayendî ya yekem de (1870-1910), exlaqê Victorian balkêşiya xwe ya gerdûnî winda kir. Lê belê, ev yek nebû sedem ku "civaka destûrdar" derkeve holê. Nimûneya vê serdemê rabûn û cihêbûna awayên birêkûpêkkirina zayendîtiyê ye.

Profesorê klasîkan Kyle Harper peyva "şoreşa yekem a zayendî" bikar tîne da ku behsa jicîhûwarkirina normên zayendîtiyê li Romaya Kevin bi yên Xiristiyaniyê bike ku ew li seranserê Împaratoriya Romayê hate pejirandin. Romayiyan fuhûş, duseksuelî û pederastî qebûl kirin û qanûnî kirin. Ji aliyê din ve, ji bo jinên rêzdar, ji bo yekparebûna xwîniyên malbatê, axîniya jinê pêwîst bû. Van helwestan bi qedexeyên Xirîstiyanî yên li ser kirinên homoseksuel û her seksê li derveyî zewacê (di nav de bi kole û fahîşeyan re) hatin guhertin.[8]

Profesorê dîrokê Faramerz Dabhoiwala Serdema Ronahiyê – bi qasî sedsala 18-an – wekî serdemek girîng a veguherînê li Keyaniya Yekbûyî bi nav dike.[9] Di vê demê de, felsefeya lîberalîzmê pêşket û populer bû, û koçberiya bajaran derfetên seksê zêde kir û pêkanîna qaîdeyan ji gundên piçûk dijwartir kir. Tevliheviya zayendî ya di Dêra Katolîk de pêbaweriya rayedarên olî xera kir, û zêdebûna hêzên polîsên bajarî alîkariya ji hev veqetandina sûc û gunehê kir. Bi tevayî, tolerasyona ji bo seksê heteroseksuel li derveyî zewacê zêde bû, di nav de fuhûş, mêrxas, û seksê berî zewacê. Van kiryaran hîna jî ji hêla gelek kesan ve wekî azadîxwaz dihatin mehkûm kirin, û têkiliya derveyî zewacê ji sûcek ku cezayê sereke werdigire her ku çû bû mijarek sivîl. Masturbasyon, homoseksuelî û destavêtin bi gelemperî kêm dihatin pejirandin. Jin ji wek mêran şehwet dihatin hesibandin û derbasî hevjînên pasîf bûn, ku paqijiya wan ji bo navûdengê girîng bû.[10]

Şirovekarên wek profesorê dîrokê Kevin F. White peyva "şoreşa zayendî ya yekem" bikar anîne ji bo ku behsa Roaring Twenties bikin.[11] Helwestên Serdema Victorian ji ber Şerê Cîhanê yê Yekem û qedexekirina alkolê li Dewletên Yekbûyî hinekî bêîstîkrar bûn. Di heman demê de tevgera mafê dengdanê ya jinan mafê dengdanê bi dest xist, bineçanda flapper girl jî seksa beriya zewacê û "partiyên petting" dihewand.

Bandorên akademîk, pizişkî û civakî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Dibistana Freudî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Sigmund Freud bawer kir ku tevgera mirovî ji hêla ajokarên bêhiş ve, bi taybetî ji hêla libido an "Enerjiya Zayendî" ve hatî motîve kirin. Freud pêşniyar kir ku lêkolîn bike ka van ajokarên bêhiş çawa hatine çewisandin û bi navgînên çandî yên din ve îfade kirin. Wî ji vê terapiyê re "psîkoanalîz" bi nav kir.[12]

Dema ku ramanên Freud carinan dihatin paşguh kirin an jî di nav civata Viyana de berxwedanek dişopand, ramanên wî zû ketin nav nîqaş û rêbazên xebatê yên antropolog, hunermend û nivîskaran li seranserê Ewrûpayê û ji salên 1920-an de li Dewletên Yekbûyî. Têgihîştina wî ya evînek zayendî ya seretayî ku dê di dawiyê de ji hêla qanûn, perwerdehî an standardên xweşikbûnê ve neyê asteng kirin, dijwariyek ciddî li hember hişmendiya Victorian dinivîse, û teoriya wî ya pêşkeftina psîkoseksuel modelek ji bo pêşkeftina meyla û xwestekên cinsî pêşniyar kir; zarokên ji kompleksa Oedipus derketin, xwestekek zayendî ya li hember dêûbavên xwe yên cinsê dijber hîs dikin.[13] Fikra zarokan ku dêûbavên xwe wekî hedefên wan ên cinsî yên destpêkê dibînin bi taybetî ji bo civaka Victorian û destpêka sedsala 20-an şokdar bû.

Li gorî teoriya Freud, di qonaxa herî destpêkê ya pêşveçûna psîkoseksuel a zarok de, qonaxa devkî, pêsîra dayikê dibe çavkaniya pêkhatina hemî hestên erotîk ên paşê.[14] Piraniya lêkolînên wî ji hêla pisporên di qadê ve bi berfirehî tê nakokbar kirin, her çend ew pêşveçûnên krîtîk ên di zanistên mirovî de teşwîq kiriye.

Zanyarên Freud ên anarşîst û Marksîst Otto Gross û Wilhelm Reich (yên ku peyva "Şoreşa Zayendî" bi navûdeng danîbûn) di salên 1910-an heta 1930-an de sosyolojiya seksê pêş xistin ku tê de reftarên hevrikî yên mîna heywanan wekî mîrateyek ji pêşkeftina mirovî ya bav û kalan hate dîtin, ya ku li her têkiliya civakî de xwe dide der. Lewma li gorî şîroveya Freudî azadkirina tevgerên zayendî ji bo şoreşa civakî ye.

Hebên kontrolkirina ducaniyê[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Faktorek sereke di pêkanîna pratîkî ya guhertina îdeolojîk de serkeftinek dermankolojîk bû di warê rêgirtinê de bi pêşkeftina hebên kontrolkirina ducaniyê, ku bi devkî jê re "heb" tê gotin. Ev li DYE di sala 1960 de û li Almanyaya Rojava di 1961 de hate destpêkirin; li GDR 4 sal şûnda (1965). Cara yekem, faktorên zayendîtiyê (bi gelemperî têkiliya zayendî ya ku bi penetrasyona vajînalê ve hatî qedandin) û yên têgihîştinê dikarin bi rêgezên hormonal ên bi pêbaweriya bilind ji hev werin veqetandin. Ev rewş, tê texmîn kirin ku ji bo her du zayendan heman encamên wê hebûn: Gelek jinên di temenê zarokanînê de karîbûn tevgerên zayendî yên ku di vî warî de kêmtir tirsnak bû pêş bixin, û di mêran de, bi heman rengî, tirsa ji berpirsiyariyên nedilxwaz û berpirsiyariyên darayî kêm kir.

Şoreşa Zayendî di tevgera xwendekarên 1968 de[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Daxwazên azadiya zayendî ji bo ceribandinê di beşên mezin ên tevgera 1968'an de bi eleqeyek mezin û coşeke mezin re rû bi rû man: ji aliyekî ve xwestek hebû ku xwe ji "tevdîra bigotî" ya salên 1950'î rizgar bike, ji aliyê din ve jî hêviya guherîna civakî bi rêya azadiya zayendî hebû. Li ser vê yekê tirsa ji berdewamiya avahiyên otorîter, ku Wilhelm Reich di psîkolojiya girseyî ya faşîzmê de (1933), Erich Fromm di Escape from Freedom (1941) û Theodor W. Adorno di The Authoritarian Personality (1950) de diyar kir.

Bi tepisandina xwestekên jiyanî, gelek 1968an mirov di kesayetiya xwe de deforme dîtin. Azadiyên zayendî yên nû - ku ji hêla bazarbûna hevdemî ya hebên pêşîlêgirtinê ve hatî pêşve xistin - pir caran bi tundî û bi gelek piştgirî ji derdorên dêrê yên muhafezekar re şer kirin, lê ji hêla civakî ve ji daxwazên din ên siyasî yên tevgera 1968-an (tevgera Flower Power) pir wêdetir çûn. Di encamê de, ji aliyê siyasetê ve ji bo perwerdehiya seksê li dibistanan pêşniyar hatin kirin û dema ku mijarên zayendî ders didin li mamosteyan asteke qanûnî ya zêdetir hat dayîn. Pirtûkên perwerdehiyê yên ku bi taybetî ji bo ciwanên nezewicî ji hêla ve dihatin nivîsandin, pir serkeftî bûn.

Nûnerên yekem ên tevgera homoseksuelan jî ji tevgera 1968-an hatin hilbijartin, ku di nav wê de nakokiya di navbera azadîyên siyasî-giştî û kesayetî-ferdî de bû sedema cûdahiyên mezin ên ramanan.

Ji nava refên aktîvîstên femînîst dengên cuda hatin bihîstin. Femînîstên milîtan têkiliyên zayendî yên di navbera jin û mêran de weke faktoreke bingehîn a zexta li ser jinê ragihandin û penetrasyonê, ango têketina penîsê di vajîna jinê de, weke îfadeya sembolîk a zordarî û desthilatdariya mêr û koletiya jinê ya girêdayî wê dîtin. Li gorî vê yekê jîyaneke bê mêr a radîkal hat belavkirin û tê de têkiliyên evîna lezbiyenî yên di îdeala wekheviyê de serdest bûn.

Encamên ji bo karkerên seksê[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Zêdebûna seksa bêpere û negirêdayî ku di pêwendiya bi şoreşa seksî de derketibû, bû sedema kêmbûneke berbiçav di hejmara karkerên seksê de û daketineke tund di bihayê xizmetên wan de. Di destpêka sedsala 20-an de, li gorî lêkolînek Wezareta Dadê, yek ji 50 jinên Dewletên Yekbûyî yên di navbera 20 û 30 salî de, ji bo peran xizmetên cinsî pêşkêş dikin. Fahîşeya ku di fuhûşê de dixebitî, dikaribû bi pereyê îroyîn salê 76 000 dolar qezenc bike. Di sala 2009 de, fahîşeyekî kolanan li Chicago bi navgînî nêzîkî 18,000 dolar kir.[15]

Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

  1. ↑ Allyn, David (2000). Make Love, Not War: The Sexual Revolution. Little, Brown and Company. r. 4–5. ISBN 0-316-03930-6.
  2. ↑ Escoffier 2003, r. 47.
  3. ↑ Germaine Greer and The Female Eunuch
  4. ↑ "Abc-Clio". Greenwood.com. Ji orîjînalê di 9 tîrmeh 2011 de hat arşîvkirin. Roja wergirtinê: 5 çiriya paşîn 2011.
  5. ↑ Thurber, James; White, E. B. (1929). Is sex necessary? or, why you feel the way you do. WorldCat. Blue Ribbon Books. OCLC 877647. Roja wergirtinê: 22 adar 2021.
  6. ↑ Solovyova, Julia (28 çiriya pêşîn 1997). "Mustering Most Memorable Quips". The Moscow Times. Ji orîjînalê di 4 gulan 2008 de hat arşîvkirin. Roja wergirtinê: 22 adar 2021.
  7. ↑ The First Sexual Revolution: The Emergence of Male Heterosexuality in Modern America. Kevin White (New York: New York University Press: 1992)
  8. ↑ Kyle Harper (kanûna paşîn 2018). "The First Sexual Revolution / How Christianity transformed the ancient world".
  9. ↑ Faramerz Dabhoiwala (2012). The Origins of Sex: A History of the First Sexual Revolution. Oxford University Press. ISBN 978-0199892419.
  10. ↑ "The Origins of Sex: A History of the First Sexual Revolution". HistoryExtra. 14 sibat 2012. Roja wergirtinê: 22 adar 2021.
  11. ↑ Kevin F. White (1992). The First Sexual Revolution: The Emergence of Male Heterosexuality in Modern America. New York University Press. ISBN 978-0814792582.
  12. ↑ "Psychoanalysis". Psychology Today. Roja wergirtinê: 22 adar 2021.
  13. ↑ Xeletiya çavkanî: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named mind
  14. ↑ McLeod, Saul (2019). "Freud's 5 Stages of Psychosexual Development". SimplyPsychology. Roja wergirtinê: 22 adar 2021.
  15. ↑ Steven Levitt, Stephen J. Dubner: Superfreakonomics. HarperCollins, New York 2009.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Şoreşa_zayendî&oldid=1160293" hatiye standin.