Çavkaniya Erebên Tirkiyeyê bibîne

{{Agahîdank komên etnîkî
| nav                = 
| wêne               = [[Wêne: Arabs in turkey.png|thumb|Nexşeya xwecîhen Ereb li Tirkiye]]
| wêne firehî        = 
| ravek              = <!----------------Gelhe (kom)------------>
| gelheKom           = 1.500.000 (Hevwelatî)<ref> Helen Chapin Metz, ed., Turkey: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1995. </ref><ref> Arabs: Turkey's new minority". Al-Monitor. 12 September 2014. </ref><br>3.600.000 (Koçber)<ref> Turkey's demographic challenge". www.aljazeera.com. Retrieved 2016-12-18. </ref><ref> UNHCR), United Nations High Commissioner for Refugees. "UNHCR Syria Regional Refugee Response". UNHCR Syria Regional Refugee Response. Archived from the original on 2018-03-05. Retrieved 2016-06-20. </ref><ref> http://cadmus.eui.eu/handle/1814/11298 The Iraqi Refugee Crisis and Turkey: a Legal Outlook </ref><br>7.000.000 (texmîn)<ref> https://kaosgl.org/haber/lsquopeki-ya-turkiye-araplarirsquo</ref> <br>9.000.000 (gorî Yasin Aktay)<ref> Al-Jazeera.net, 2020. مقابلة مع الجزيرة نت.. مستشار أردوغان: 10% من سكان تركيا عرب وهذه أوضاعهم. Accessed on 16 June 2020.</ref>
| salKom             = 
| çavkKom            = <!----------------Gelhe li gor herêman--->
| herêm1             = 
| gelhe1             = 
| sal1               = 
| çavk1              = 
| herêm2             = 
| gelhe2             = 
| sal2               = 
| çavk2              = 
| herêm3             = 
| gelhe3             = 
| sal3               = 
| çavk3              = 
| herêm4             = 
| gelhe4             = 
| sal4               = 
| çavk4              = 
| ziman              = Zimanê dayikê: [[Erebî]],<br>zimanên din: <br>[[zimanê tirkî]], [[Zimanê kurdî]]
| ol                 = [[Îslam]] - [[sunîtî]] - [[Elewîtî]]
| nîşan              = 
| nîşanSernav        = <!---------------- Gelên têkildar ------------------>
| têkildar           = <!---------------- Cih ------------------>
| nexşe              = 
| nîşe               = 
| nexşeyaCihan       = 
| nexşeSernav        = 
| nexşeyaCihanNav    = 
| hêlîpan            = 
| hêlîlar            = 
}}
'''Erebên Tirkiyeyê''' ({{bi-ar|عرب تركيا}}) tê wateya 1,5-2 milyon welatî û niştecihên [[Tirkiye|Tirkiyê]] ku bi eslê xwe [[ereb]] in. Ew piştî kurdan<ref>[http://www.hurriyetdailynews.com/how-many-kurds-live-in-turkey-.aspx?pageID=238&nID=45644&NewsCatID=396 How many Kurds live in Turkey?] by Tarhan Erdem, ''[[Hurriyet Daily News]]'', April 26, 2013</ref><ref>{{Jêder-malper |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkey/ |sernav=The CIA World Factbook: Turkey (19% of a total population of 80.2 million (2017) gives a figure of about 15.25 million) |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20210110073821/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkey |roja-arşîvê=10 kanûna paşîn 2021 |rewşa-urlyê=mirî |roja-gihiştinê=9 çiriya paşîn 2016 }}</ref><ref>[http://www.institutkurde.org/en/info/the-kurdish-population-1232551004 The Kurdish Population] by the [[Kurdish Institute of Paris]], 2017 estimate.</ref> û [[Çerkez li Tirkiyeyê|çerkez]]<ref name="UNPO">{{Jêder |sernav=Circassia |url=http://www.unpo.org/members/7869 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20101129062007/http://unpo.org/members/7869 |rewşa-urlyê=mirî |weşanger=Unrepresented Nations and Peoples Organization |roja-arşîvê=2010-11-29 }}.</ref><ref>Ülkü Bilgin: ''Azınlık hakları ve Türkiye''. </ref><ref name="The Circassian Genocide">{{Jêder-kitêb |url=https://books.google.com/books?id=LHlwZwpA70cC&q=million+circassians+in+turkey&pg=PA130 |sernav=The Circassian Genocide |paşnav=Richmond |pêşnav=Walter |tarîx=2013 |weşanger=Rutgers University Press |isbn=978-0813560694 |rûpel=130 }}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |url=https://books.google.com/books?id=vf4TBwAAQBAJ&q=2+million+circassians+turkey |sernav=Native Peoples of the World: An Encyclopedia of Groups, Cultures and Contemporary Issues |paşnav=Danver |pêşnav=Steven L. |tarîx=2015 |weşanger=Routledge |isbn=978-1317464006 |rûpel=528 }}</ref><ref>{{Jêder-kovar |paşnav=Zhemukhov |pêşnav=Sufian |tarîx=2008 |sernav=Circassian World Responses to the New Challenges |url=http://www.ponarseurasia.org/sites/default/files/policy-memos-pdf/pepm_054.pdf |kovar=PONARS Eurasia Policy Memo No. 54 |rûpel=2 |roja-gihiştinê=8 gulan 2016 }}</ref> li welêt kêmîneya herî mezin in li welêt û li çend parêzgehan li [[Güneydoğu Anadolu Bölgesi|başûrê rojhilatê Anatolyayê]] ne. Ji destpêka [[şerê navxweyî yê Sûriyê]] di sala 2011an de, gorî peşbinîyan heya 4 milyonan penaberên sûrî koçberîya Tirkiyê kirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://data2.unhcr.org/en/situations/syria# |sernav=Total Persons of Concern by Country of Asylum |malper=data2 |weşanger=UNHCR |roja-gihiştinê=24 îlon 2018 }}</ref>

== Paşîya wan ==

Ji bilî civakên mezin ên Erebên biyanî û Tirk ên li [[Stembol]]ê û bajarên din ên mezin, piraniya wan li başûr û başûrê rojhilat dijîn.<ref name="struktur">[http://www.haber7.com/haber/20080212/Istanbul8217da-yasayanlar-aslen-nereli.php Die Bevölkerungsgruppen in Istanbul (türkisch)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120203022931/http://www.haber7.com/haber/20080212/Istanbul8217da-yasayanlar-aslen-nereli.php|date=February 3, 2012}}</ref>

Erebên Tirkiye bi piranî [[Misilman]] in ku li ser sînorê başûrê rojhilatê bi [[Sûrî|Sûriye]] û [[Iraq]]ê re lê li herêmên peravên Behra Spî jî li van parêzgehên: [[Batman (parêzgeh)|Êlih]], [[Bidlîs (parêzgeh)|Bedlîs]], [[Entab (parêzgeh)|Entab]], [[Xetay (parêzgeh)|Xetay]], [[Mêrdîn (parêzgeh)|Mêrdîn]], [[Mûş (parêzgeh)|Mûş]], [[Sêrt (parêzgeh)|Sêrt]], [[Şirnex (parêzgeh)|Şirnex]], [[Riha (parêzgeh)|Riha]], [[Mêrsîn (parêzgeh)|Mêrsîn]] û [[Edene (parêzgeh)|Edeneyê]] dijîn . Gelek eşîrên Bedewiyan, ji bilî Erebên din ên ku li wir bi cih bûne, beriya ku eşîrên Tirk di sedsala 11an de ji [[Asyaya Navendî|Asyaya Navîn]] werin [[Anatolya]]yê, hatine. Gelek ji van Ereban bi Erebên Sûriye û [[Erebistana Siûdî]] re, bi taybetî li bajarê [[Reqa]], têkiliyên wan hene. Civaka Ereban li Tirkiyeyê ketiye bin siyasetê tirkbûnê, lê hinek ji bilî tirkî bi erebî diaxivin. Di [[peymana Lozanê]] de herêmên berfireh ên ku di nav [[Împeratoriya Osmanî|axa Sûriyê ya Osmanî]] de bûn, bi taybetî li wîlayeta [[Heleb]]ê, radestî Tirkiyê kir.<ref name="Treaty">[http://wwi.lib.byu.edu/index.php/Treaty_of_Lausanne Translation of the Treaty of Lausanne (1923)]. </ref>

Ji xeynî nifûseke girîng a [[Sunîtî|Sunnî]] ya [[Şafiî]], nêzîkî 300.000 heta 350.000 elewî ne<ref>[http://www.psakd.org/dunyada_turkiyede_nusayrilik1.html Die Nusairier weltweit und in der Türkei (türkisch)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111217012743/http://www.psakd.org/dunyada_turkiyede_nusayrilik1.html|date=2011-12-17}}</ref> (cuda ji [[Elewîtî|Elewîtiyê]]). Nêzîkî 18,000 Xristîyan in<ref name="bpb.de">[http://www.bpb.de/publikationen/R1HJSB,2,0,Christen_in_der_islamischen_Welt.html Christen in der islamischen Welt – Aus Politik und Zeitgeschichte (APuZ 26/2008)]</ref> bi piranî ji Dêra Ortodoks a Yewnanî ya Entakyayê ne. Li [[Xetay (parêzgeh)|Xetayê]] û deverên din ên Tirkî yên Wîlayeta Helebê ya berê jî hindik cihûyên Ereb hene, lêbêle ev civak ji dawiya salên 1940 re ve pir kêm bûye, bi piranî ji ber koçberiya ber bi [[Îsraêl]] û deverên din ên Tirkiyê ve.

== Dîrok ==

=== Bêr Îslamê ===
[[Wêne:Al-Jazira.svg|thumb|273x273px|Herêma Mezopotamyaya Jorîn û beşên wê ([[Diyarbekr (herêma dîrokî)|Diyarbekr]], Diyar Mudar, û Diyar Rebîa), di dema xelîfeyên [[Xanedana Emewiyan|Emewiyan]] û [[Xanedana Ebasiyan|Ebasiyan]] de.]]
Hebûna Ereban li devera ku jê re Asyaya Biçûk dihat gotin, vedigere [[serdema helenîstî]]. Xanedaniya Ereban a Abgariyan mîrên Padîşahiya Osroene bûn, ku paytexta wê li bajarê kevnar [[Edessa]] (bajarê îroyîn ê [[Riha]]yê) bû. Li gorî Retsö, hebûna Ereban li Edessa ji sala 49 PZ ye.<ref>{{Jêder-kitêb |url=https://books.google.com/books?id=pUepRuQO8ZkC&q=%22Arabs+at+Edessa%22&pg=PA441 |sernav=The Arabs in Antiquity: Their History from the Assyrians to the Umayyads |paşnav=Retso |pêşnav=Jan |paşnav2=Retsö |pêşnav2=Jan |tarîx=2003 |weşanger=Psychology Press |isbn=978-0-7007-1679-1 |ziman=en }}</ref> Wekî din, nivîskarê romî Pliny the Elder şêniyên Osroene wekî Ereb û herêmê wekî Erebistan nav dike.<ref>{{Jêder-kovar |paşnav=MacAdam |pêşnav=Henry Innes |paşnav2=Munday |pêşnav2=Nicholas J. |sal=1983 |sernav=Cicero's Reference to Bostra (AD Q. FRAT. 2. 11. 3) |url=https://archive.org/details/sim_classical-philology_1983-04_78_2/page/131 |kovar=Classical Philology |ziman=en |cild=78 |hejmar=2 |rr=131–136 |doi=10.1086/366769 |jstor=269718 }}</ref> Li Çiyayên Tektek e nêzîk, Ereban ew kirine cihê waliyên wan.<ref>{{Jêder-kitêb |url=https://books.google.com/books?id=_eNmC35CN90C&q=%22sumatar+harabesi%22&pg=PA40 |sernav=Der Nahe und Mittlere Osten |paşnav=Drijvers |pêşnav=Han J. W. |paşnav2=Healey |pêşnav2=John F. |tarîx=1999 |weşanger=BRILL |isbn=978-90-04-11284-1 |ziman=en }}</ref> Kesayetekî ereb wekî destpêkê yê ku li Anatolya bi pêş ketiye rêzimannasê sedsala 2mîn Phrynichus Arabius e û bi taybetî li parêzgeha Romayê ya Bîtynyayê. Mînakek din, siyasetmedarê Romayî ya sedsala 4an bi nav Domitius Modestus e ku ji hêla împerator Julian ve ji bo wezîfeya Praefectus urbi ya [[Konstantînopolîs]]ê (Stembola îro) hate tayîn kirin û di bin împerator [[Valens]] de, ew bû Prefektê Rojhilatê Pretorian ku cihê wî jî li bajarê Konstantînopolîsê bû. Di sedsala 6an de, helbestvanêkî navdar ya Ereb, Îmru'l-Qais di dema împeratorê Bîzansiyan [[Iûstînianos I]] de çû Konstantînopolîsê. Di vegerê de tê gotin ku ew miriye û li [[Enqere|Ancyra]] (Enqereya îroyîn) li [[Anatolya Navîn|Herêma Anatolya Navîn]] hatiye veşartin.<ref>{{Jêder-kitêb |url=https://books.google.com/books?id=eKNK1YwHcQ4C&q=Imru+Qais+Ankara&pg=PA583 |sernav=Merriam-Webster's Encyclopedia of Literature |paşnav=Inc |pêşnav=Merriam-Webster |paşnav2=STAFF |pêşnav2=MERRIAM-WEBSTER |paşnav3=Staff |pêşnav3=Encyclopaedia Britannica Publishers, Inc |tarîx=1995 |weşanger=Merriam-Webster |isbn=978-0-87779-042-6 |ziman=en }}</ref>

=== Serdema îslamê ===
Di fethên îslamî yên destpêkê de, kampanyayên serketî yên [[Xelîfeyên Raşidûn|Xîlafeta Reşîdûn]] li Levant dibe sedema hilweşîna [[Xesanî]]yan. Padîşahê dawî ya Cebela îbn el-Eyham bi qasî 30.000 peyrewên Ereb karî xwe ji cezakirina [[Omer|Xelîfe Umer]] dûr bixe û xwe ber bi warên [[Împeratoriya Bîzansê|Împeratoriya Bîzansê ve]] bibe.<ref>"The Origins of the Islamic State", a translation from the Arabic of the "Kitab Futuh al-Buldha of Ahmad ibn-Jabir al-Baladhuri", trans. by P. K. Hitti and F. C. Murgotten, Studies in History, Economics and Public Law, LXVIII (New York, Columbia University Press,1916 and 1924), I, 207-211</ref> Qral Cebalah îbn el-Aiham li Konstantînopolîsê<ref>Ghassan Resurrected, Yasmine Zahran 2006, p. 13</ref> hikumeta sirgûnê ava kir û heta mirina xwe di sala 645an de li Anatolya jiya. Piştî dagirkirina misilmanên destpêkê, Asya Biçûk bû qada sereke ya şerên Ereb-Bîzans. Di nav wan Erebên ku di şeran de hatin kuştin de, Ebû Eyûb el Ensarî sehabeyê pêxemberê îslamê [[Muhemmed|Mihemed]] jî hebû. Ebû Eyûb li ber sûrên Konstantînopolê hatî veşartin. Piştî sedsalan û piştî dagirkirina bajêr ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|Osmaniyan]] ve, li ser gora Ebû Eyûb tirbeyek hatiye çêkirin û mizgeftek bi navê Mizgefta Eyûb Sultan hatiye çêkirin. Ji wê demê û pê ve ev herêm ji aliyê rayedarên osmanî ve weke cihê [[Eyüp]] tê naskirin. Mînaka din a hebûna Ereban li Tirkiyeya îroyîn, bicihbûna eşîrên Ereban di sedsala 7an de li herêma Cezîrê(Mezopotamya Jorîn) ku beşekî başûrê rojhilatê Tirkiyê dihewîne. Ji wan eşîran Benî Bekir, Muder, Rebîa îbn Nizar û Benî Texlîb in.
[[Wêne:The_Historical_Atlas,_1911_–_Distribution_of_Races_in_the_Balkan_Peninsula_and_Asia_Minor.jpg|rast|thumb|300x300px|Nexşeya sala 1911, ku pêkhateya etnîkî ya Tirkiye û herêma [[Şam (herêma erdnîgarî)|Şam]] nîşan dide]]

== Demografîk ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Nifûsa erebîaxêv li Tirkiye.<ref>Fuat Dündar, Türkiye Nüfus Sayımlarında Azınlıklar, 2000</ref>
!Sal
!Zimanê zikmakî
!Zimanê duyem
!Kom
!Nifûsê Tirkiye
!% ji Tevahiya axaftvan
|-
|1927
|134,273
| -
|134,273
|13,629,488
|0.99
|-
|1935
|153,687
|34,028
|187,715
|16,157,450
|1.16
|-
|1945
|247,294
|60,061
|307,355
|18,790,174
|1.64
|-
|1950
|269,038
| -
|269,038
|20,947,188
|1.28
|-
|1955
|300,583
|95,612
|396,195
|24,064,763
|1.65
|-
|1960
|347,690
|134,962
|482,652
|27,754,820
|1.74
|-
|1965
|365,340
|169,724
|533,264
|31,391,421
|1.70
|}
[[Wêne:Mother language in 2018 Turkey - Arabic.png|thumb|350px|Tevahîya Axivên Erebî bi zikmakî li parêzgehên Tirkiye]]
Li gorî Peşbinîyanê Tirkî ya ku li ser mezin a sala 2006’an pêk hatiye, %0,7 ji tevahiya nifûsa Tirkiyeyê bi etnîkî Ereb bûn.<ref name="KONDA">{{Jêder-malper |url=http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf |sernav=Toplumsal yapı araştırması 2006 |sal=2006 |weşanger=KONDA Research and Consultancy |rr=15–16 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20170215004933/http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf |roja-arşîvê=15 sibat 2017 |rewşa-urlyê=mirî |roja-gihiştinê=10 gulan 2012 }} .{{In lang|tr}}</ref> Nifûsa Erebî ya Tirkiye li gor çavkaniyên cihê diguhere. Texmînek Amerîkî di salan 1995 de, hejmarekî di navbera 800,000 û 1 mîlyonî Kes destnîşan kir.<ref name="ChapinMetz">[[Helen Chapin Metz]], ed., [http://countrystudies.us/turkey/29.htm Turkey: A Country Study]. </ref> Li gorî Ethnologue di salan 1992 de, li Tirkiyê 500.000 kes bi zimanê xwe ya zikmakî bi [[Zimanê erebî|Erebî]] hebûn.<ref>Tu. [http://www.ethnologue.com/country/TR/languages Turkey: Languages]. </ref> Lêkolîneke din ya Tirkî nifûsê Ereb di navbera 1.1 û 2.4% ji nifûsê Tirkiye de texmîn dike.<ref>Ali Tayyar Önder: ''Türkiye'nin etnik yapısı: Halkımızın kökenleri ve gerçekler''. </ref>

Siyasetmedarê navdar ya Tirk-Ereb Yasîn Aktay ê. Di hevpeyvîneke sala 2020an de Xeberên Al Jazeera hejmarên Erebên Tirkiye bi neh mîlyon (yan ji %10ê nifûsa Tirkiye) texmîn kir, ku nîvê wan ji welatên din in.<ref>Al-Jazeera.net, 2020. [https://www.aljazeera.net/news/politics/2020/1/24/أقطاي-تركيا-أردوغان-بابا-جان مقابلة مع الجزيرة نت.. مستشار أردوغان: 10% من سكان تركيا عرب وهذه أوضاعهم]. </ref>

== Navdar ==

* [[İbrahim Tatlıses]], stranbejêkî wekî bi tirkî û kurdî ava dike. (Diya xwe Ereb)
* [[Emine Erdogan]], jinê serokatiya Tirkiye [[Recep Tayyip Erdoğan]]
* [[Halit Bilgiç]], stranbejêkî Kurd

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

{{Kontrola otorîteyê}}

[[Kategorî:Bişavtin]]
[[Kategorî:Erebên Tirkiyeyê| ]]
[[Kategorî:Komên etnîk li Rojhilata Navîn]]
[[Kategorî:Komên etnîk li Tirkiyeyê]]