Perwerdehiya zayendî
Perwerdehiya zayendî an perwerdehiya seksê gihandina agahiyên li ser zayendîtiyê ji zarok, ciwan an mezinan re ye. Dema ku perwerdehiya zayendî bi çalak û bi armanc tê kirin, ew bi gelemperî bi mebesta ku mirov rê li hin şêwazên pêkanîna zayendîtiya xweya cewherî bigire ye, ya ku di çanda rêzdar û di exlaqê zayendî yê serdest de rast tê hîskirin. Perwerdehiya zayendî pir caran li dijî perwerdehiya zayendî ya ku tenê bi devjêberdanê ye, ya ku ku tenê balê dikişîne ser dûrketina cinsî . Perwerdehiya zayendî dikare ji hêla dêûbav an lênihêrkeran ve an jî wekî beşek di bernameyên dibistanê û kampanyayên tenduristiya gelemperî de were peyda kirin. Li hin welatan ew wekî Têkilî û Perwerdehiya Tenduristiya Zayendî tê zanîn.
Mijarên perwerdehiya zayendî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Perwerdehiya zayendî bi bingehîn bi mijarên jêrîn ve girêdayî ye:
- Laşê mirov û fonksiyona wê, anatomiya nêr û mê, guherînên anatomîkî yên di dema mezinbûn û balixbûnê de
- Erotîzm û hezkirina jiyanê, zayendîtî
- Zêdebûn, ducanîbûn, pêşîlêgirtin, zayin, şîrmijandin, zewac, dê û bav, zarok û plansaziya malbatê
- Paqijiya kesane, nemaze paqijiya zayendî û paqijiya întîm
- Pêşîlêgirtina enfeksiyonê bi nexweşiyên ku ji hêla cinsî ve têne veguheztin, nemaze HIV / AIDS
- Zayendîtî wek tevgerên çandî, normên civakî û yên jê dûrketî
Ciwan ji bo pêşveçûna xwe ya zayendî hewceyê cîhê ne. Di vê qonaxa jiyanê de, gelek kes di nav malbatê de di pêvajoyek pevçûnê de derbas dibin. Ew bi dêûbavên xwe re li ser azadî û pêşveçûnên cinsî yên ku ew dikarin hevdu qebûl bikin nîqaş dikin. Zarokatiya di mala dêûbavan de ber bi dawiyê ve diçe û ew li rola xwe ya nû ya jin an mêr digerin. Di dema balixbûnê de, gelek ciwan jî bêyî ku homoseksuel bin, ji cinsê xwe re balkêşiyek fîzîkî hîs dikin. Serpêhatî û hestên nû yên nerihetkar ên wekî heyecana zayendî, tirs, daxwaz û hesreta taybetî, evîndarbûna pêşîn bi nêzîkatiyên hişyar, nermbûn û yekem ceribandinên zayendî hene. Keç û xort di dema balixbûnê de di laşê xwe de gelek guhertin diqewimin, mînakî keçik dema xwe ya yekem a demajoyê derbas dikin. Tîpîk ji bo vî temenî çewisandinên yekem, xeyalên hevjînên potansiyel û vedîtina kêfa di laşê xwe de, fantaziyên cinsî û masturbasyon in. Carinan ew di navbera eufhoria û depresyonê de hestek bilind û xwarê diceribînin. Bêyî perwerdehiya li gorî temen, ev hemî karin bibin sedema bêewlekariyeke mezin.[1]
Dîrok[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Di gelek çandan de, nîqaşkirina hemî mijarên cinsî bi kevneşopî wekî tabû tête hesibandin, û ji ciwanan re tu agahdarî li ser mijarên cinsî nedihatin dayîn. Telîmatên weha, wekî ku hate dayîn, bi kevneşopî ji dêûbavên zarok re dihat hiştin, û pir caran ev yek heya berî zewaca wan hate paşxistin. Lêbelê, di dawiya sedsala 19-an de, tevgera perwerdehiya pêşkeftî bû sedema danasîna perwerdehiya zayendî wekî "paqijiya civakî" di mufredatên dibistanên Amerîkaya Bakur de û danasîna perwerdehiya zayendî ya li ser dibistanê.[2]
Heya salên 1950-î, zayendîtiya mirovan mijareke tabûya giştî bû. Mînakî, nîgarên di pirtûkên dibistanê de bi gelemperî mirovan wekî hebûnên bê zayend nîşan didin. Zayendiya jinê rasterast bi zewac, ducanî û dayikbûnê ve girêdayî bû. Jinên ku bêyî ku bizewicin ducanî bûn ji aliyê civakî ve hatin dûrxistin.
Di salên 1960 û 1970'an de hebên pêşîlêgirtinê û rakirina qedexeya kurtajê bû sedema tevgereke dijber, ku jê re pêla seksê tê gotin. Tevgera xwendekaran bi şîara “Make love not war!” propagandaya evîna azad kir. Piştî vê yekê fîlimên perwerdehiyê derketin. Gav bi gav perwerdehiya zayendî jî di dibistanan de bû ders. Ji salên 1969ê û pêde pisporan di kovarên ciwanan de bersivên pirsên li ser zayendîtiyê yên ku ji hêla xwendekarên dibistanê ve têne pirsîn nivîsandin. Siegfried Schnabl li GDR gelek pirtûkên perwerdehiya zayendî nivîsandin.
Îro di civakên rojavayî de perwerdehiya zayendî êdî ne mijareke tabû ye. Li gelek welatan, perwerdehiya zayendî di çarçoveya xwendina mirovan de beşek mecbûrî û bingehîn a dersa biyolojiya dibistanê ye. Xetere an metirsî (wek ducanîbûna nedilxwaz, nexweşiyên venereal û destdirêjiya zayendî) pir caran mijarên sereke yên perwerdehiyê ne.
Rewşa îroyîn li cîhanê[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Pratîkên perwerdehiya zayendî li welat, dibistan, malbat, û mercên civakî-çandî pir diguhezin, bi gelemperî li dû azadiya exlaqî û azadiya zayendî, an berevajî vê yekê li dû paşveçûnên mafên mirovan paşde diçin. Lê piraniya welatan niha pê dihesin ku ji bo başbûna giştî û pêşkeftina kesane ya zarok û ciwanan hewce ye ku ji jiyanek zayendî ya bextewar re amade bibin[3].
Di sala 2018 de, li gorî UNESCO, tenê 34% ji ciwanan di derbarê pêşîlêgirtin û veguhestina HIV-ê de zanyariyên rast hene. Û li hin welatan, nîv an jî 2/3 ji keçên ciwan hîna nizanin ku dema peryoda wan dest pê dike çi tê serê wan · [4]. Fermo gihîştina vê perwerdehiyê li gorî welat û malbat û rewşa civakî-çandî diguhere.[5]
UNESCO di sala 2009-an de rêwerzên xwe yên navneteweyî yên li ser perwerdehiya zayendî nû kir, nemaze ji bo ku pirsgirêka HIV/AIDS-ê baştir bike yek, piştre di destpêka sala 2018-an de, bi parêzvaniya perwerdehiya zayendî ya "berfireh û bi kalîte" ku tendurustî û bextewariyê pêşve dike, rêzgirtina mafên mirovan û wekheviya zayendî, ji bo derbasbûneke hêsantir û ewledar ji zaroktiyê bo jiyana mezinan.[6]
Divê ev perwerde di mufredatên dibistanê de bête entegre kirin, di nav de agahdarî û zanîna pêbawer li ser aliyên nasîn, hestyarî, laşî û civakî yên zayendîtiyê; bi pêşkêşkirina "zanîn, jêhatîbûn, helwest û nirx"ên ku ji bo mafê tenduristî, xweşbûn û rûmetê û pêkanîna zayendîtiyê hewce ne; ji bo pêkanîna têkiliyên civakî û zayendî yên bi rêz; zarok û ciwan divê karibin fam bikin ka çima û çawa bijartinên wan bandorê li ser xweşiya wan û yên din dike; û têgihiştin û îmkana parastina mafên wan di tevahiya jiyana xwe de "di cîhanek ku tundûtûjiya li ser bingeha zayendî, newekheviya zayendî, ducaniya zû û nexwestî, HIV û enfeksiyonên din ên bi riya zayendî (STIs) berdewam dikin xetereyên cidî li ser tenduristî û başiya wan bûn. Divê perwerdehiya zayendî wan ji tevgerên zayendî yên zerardar, têkiliyên jehrî, destdirêjî û her cûre îstîsmara zayendî biparêze. Li gorî UNESCO, ew fersendek e ku "bi ronîkirina nirxên wekî rêzgirtin, tevlêbûn, ne-cudakarî, wekhevî, empatî, berpirsiyarî û berawirdî".
Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
- ^ "Schule.de". Ji orîjînalê di 18 gulan 2009 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 21 çiriya pêşîn 2022.
- ^ Tupper, Kenneth (2013). "Sex, Drugs and the Honour Roll: The Perennial Challenges of Addressing Moral Purity Issues in Schools". Critical Public Health. 24 (2): 115–131. doi:10.1080/09581596.2013.862517. S2CID 143931197.
- ^ Şablon:Chapitre.
- ^ Naamane-Guessous S (1991). Au-delà de toute pudeur: la sexualité féminine au Maroc. Eddif.
- ^ Gelly, Maud (2013-12). Les inégalités sociales, objet invisible pour l’éducation sexuelle ? Enquête ethnographique sur l’éducation sexuelle dans les collèges. Cild 31. r. 73–96. doi:10.1684/sss.2013.0405. ISSN 0294-0337. Roja gihiştinê 2022-05-06.
{{cite book}}: Nirxên tarîxê kontrol bike:|tarîx=(alîkarî). - ^ Bizimana, Nsekuye (1 tîrmeh 2010). "Une variante africaine de l'amour : le kunyaza, technique sexuelle traditionnelle de déclenchement de l'orgasme féminin lors des rencontres hétérosexuelles". Sexologies (bi fransî). 19. doi:10.1016/j.sexol.2009.12.004. ISSN 1158-1360. Roja gihiştinê 13 gulan 2022..
