Teterên Krîmê
 | |
| Gelhe tevahî | |
|---|---|
| 2.000.000 - 6.500.000 (2019) | |
| Herêmên ku lê şêniyên sereke ne | |
 Ûkrayna | 246,073[1][2] |
 Tirkiye | 3.500.000 - 6.900.000[3][4][5] (binere; Teterên Krîmê li Tirkiyeyê) |
 Ûzbêkistan | 239.817[6] |
 Almanya | 20.000 - 55.871[7] |
| Ziman | |
| Zìkmakî: Be piranî Zimanê tirkî û Teteriya Krîmê | |
| Baweriya dînî | |
| Bi pirani Islam, kemeki Xristiyanî[8] | |
Teterên Krîmê (bi Teterîya Krîmê: Къырымтартарлар, Qırımtatarlar) gelekî tirkî ye,[9] ku îro di nîvgiravê Krîm xwecîh ne. Di demê Şerê tirk û rûsî de, gelek Teterên Krîmê koçerîya Tirkiyeyê kirin wekî îro hindekarîyakî mezîn dikin.[10]
Dîrok
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Gotara bingehîn: Komara Xweser a Krîmê
Teterên Krîmê di sala 1944an de ji aliyê serokê YKSS Stalîn ve hatine koçberkirin.[11]
Di sibata 2014an de, piştî Şoreşa Ûkraynayê ya sala 2014an Serokê Ûkraynayê Viktor Yanukovych ji desthilatê derxist, cudaxwazên alîgirê Rûsyayê û leşkerên rûsî li ser xakê kontrol kirin.[12] Referandûma nakok li seranserê Krîmê li gorî Makezagona Ûkraynayê û Krîmê nedestûrî ye, li ser mijara beşek ji Rûsyayê hate kirin û encamên fermî ji hêla piraniya Krîmiyên deng dane piştgirî kirin, diyar kirin. Rûsyayê di 18ê adara 2014an de bi awayekî fermî Krîmê tevlî kir û Komara Krîmê û bajarê federal Sêwastopolê wekî 84 û 85emîn herêmên federal ên Rûsyayê bi nav kir.[13][14] Dema ku Rûsya û 17 welatên din ên endamên Neteweyên Yekbûyî Krîmê wekî beşek ji Federasyona Rûsyayê dipejirînin, Ûkraynayê bi piştgirîya piraniya hikûmetên biyanî û bi biryara 68/262 ya Civata Giştî ya Neteweyên Yekbûyî îdîaya Krîmê wekî parçeyek bingehîn a xaka xwe domandin.[15]
Ziman
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- Gotara bingehîn: Zimanê teterî yê Krîmê
Îro li nivgiravê Krîmê zêdetirî 260 hezar Teterên Krîmê le dijîn. Nêzîkî 150,000 kes li Asyaya Navendî (bi piranî li Ûzbêkistan) dijîn, ku bav û kalên wan di sala 1944an de di dema Şerê Cîhanî yê Duyem de ji hêla Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst ve hatine sirgûn kirin.[16][17] Lêbelê, ji van hemû kesan, bi piranî nifşên mezin tenê yên ku hîn jî Teterîya Krîmê diaxivin. Di sala 2013 de, ziman ku li ber windabûnê bû, tenê li dora 15 dibistanan li Krîmê tê hû kirin. Tirkiyê piştgirî da Ûkrayna, ji bo ku dibistanên ku li Teterên Krîmê tên perwerdekirin bibe rewşek nûjen.[18]
Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- ^ https://www.nationalia.info/profile/13/crimea
- ^ https://www.middleeasteye.net/discover/ukraine-crimea-tatars-muslim-minority-who
- ^ https://www.al-monitor.com/originals/2022/02/russia-menaces-ukraine-crimeas-tatars-turn-turkey
- ^ https://visitukraine.today/blog/709/turkey-will-issue-long-term-residence-permits-to-crimean-tatars
- ^ https://www.iccrimea.org/scholarly/jankowski.html
- ^ https://jamestown.org/program/moscow-writer-claims-crimean-tatars-destabilizing-uzbekistan/
- ^ https://www.wsws.org/en/articles/2016/07/19/tat2-j19.html
- ^ Project, Joshua. "Tatar, Crimean in Ukraine". joshuaproject.net (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 13 sibat 2023.
- ^ Williams, Brian Glyn (2001). "The Ethnogenesis of the Crimean Tatars. An Historical Reinterpretation". Journal of the Royal Asiatic Society. 11 (3): 329–348. ISSN 1356-1863.
- ^ "История этногенеза крымских татар | Ана юрт". ana-yurt.com. Roja gihiştinê 3 kanûna paşîn 2023.
- ^ "Андрей Илларионов - Этнический состав населения Крыма за три века". web.archive.org. 5 adar 2014. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 5 adar 2014. Roja gihiştinê 3 kanûna paşîn 2023.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk) - ^ Евстигнеев, Юрий (15 gulan 2022). Россия: коренные народы и зарубежные диаспоры (краткий этно-исторический справочник) (bi rûsî). Litres. ISBN 978-5-457-23665-3.
- ^ "Первая всеобщая перепись насел..." web.archive.org. 6 çiriya pêşîn 2014. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 28 kanûna paşîn 2013. Roja gihiştinê 3 kanûna paşîn 2023.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk) - ^ https://www.hrw.org/reports/pdfs/u/ussr/ussr.919/usssr919full.pdf
- ^ http://генофонд.рф/?page_id=1269
- ^ "Crimean Tatar". Ethnologue (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 3 kanûna paşîn 2023.
- ^ https://www.unesco.org/sites/default/files/medias/fichiers/2022/06/redirect_new_world_atlas_of_languages_en.pdf?TSPD_101_R0=080713870fab20002d8e124f9db98410f67eb09dc4764f4f0355ded1fdda1ecc2a84318fec5c8a9308542bb446143000705c8eb75f713ca19db7df417cabdbd1a4d4656bcc9882ca0406725d04f837b2dca132a8f778766963f43f83b69eab66
- ^ world, Avrupa Times, Turkish British news for the Turkish Community in the. "Crimean Tatar language in danger". Avrupa Times, Turkish British news for the Turkish Community in the world (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 3 kanûna paşîn 2023.
{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: lîsteya nivîskaran (lînk)
Girêdanên derve
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]| Navneteweyî | |
|---|---|
| Neteweyî | |
| Yên din | |
| Ev gotara kurt şitlekê ye. Heke tu bixwazî berfireh bikî pê li biguhêre bike. (Çawa?) |