Wijdan

Wijdan yan jî wicdan taybetmendiyeke kesane ye ku kes niyeta xwe yan jî tevgerên xwe yên li gorî nirxên xwe yên exlaqî dide nîşan. Wijdan têgeheke girîng e ku di gelek dîn, gelek tevgerên felsefî û mîstîsîzmê de girîngî hatiye dayîn. Herçiqas îro hinek kes derbirîna (îfade) “wijdana giştî” bikar bînin jî, dîn, mîstîk û hwd. di van qadan de têgînek bi vî rengî tineye ku têgîna wijdanî hertimî di wateya wijdana kesane de hatiye bikarhanîn. Li gorî felsefeyê, wijdan ku mirov bi aramiya hindurîn an tengasiya hundur hişyar dike ne têgehek lê şiyaneke mirov e. Di felsefeyê de têgihîştina metafizîk diyar dike ku ev qabîliyeta xwezayê ye lê têgihîştina sekuler jî diyar dike ku di encama adet û zanîna mirov de ye ku li gorî şert û mercên civakî yên ku tê de ye pêk tê. Li gorî Friedrich Nietzsche wijdan têgeheke ku li ser bingeha exlaqa deyn pêşketiye û bi mebesta "rakirina heywanekî ku dikare soz bide" hatiye îcad kirin.

Nêrînên wijdanî yên dînî bi gelemperî wekê bi exlaqek ku di hemî mirovan de heye ku bi gerdûnek xêrxwaz û / an bi xwedatiyê ve girêdayî dibînin. Taybetmendiyên cihêreng ên rîtuelîstî, efsaneyî, doktrînal, qanûnî, sazî û madî yên dînê dibe ku ne hewce be ku bi ramanên empîrîk, hestyarî, giyanî yan jî ramanî yên li ser esl û xebata wijdanê re têkildar bin.