Xetên Nazca

Xetên Nazkayê çend jeoglîfên mezin ên kevnar in ku li başûrê Perûyê di axa Çola Nazcayê de hatine kolandin.^[1]

Ew di navbera salên 500 BZ û 500 piştî zayînê de bi çêkirina kortên hûrik di heriyê de, bi rakirina keviran û bi eşkerekirina axên rengdar hatine afirandin.^[2] Du qonaxên sereke yên xetên Nazca hene: qonaxa Paracas ji 400 heta 200 BZ diajo û qonaxa Nazca ji 200 BZ heta 500 piştî zayînê.^[3] Di salên beriya 2020an de, ji 80 heya 100 fîgurên nû bi rêya bikaranîna dronan hatine dîtin, û arkeolog bawer dikin ku hêj bêtir figurên nedîtî hene.^[4]

Pir xet rasterast li ser rûerdê dimeşin, lê sêwiranên fîgurî yên heywan û nebatan jî hene. Meznahiya jeoglîfên fîgurî yên balkêş di navbera 400 û 1'100 metre ne. Dirêjahiya hemî xetan bi hev re ji 1'300 km zêdetir e, û bi tevahî qadek bi qasî 50 km2 digire. Xet bi gelemperî 10 heta 15 cm kûr in. Ew bi rakirina erdê jorîn an keviran hatine çêkirin da ku binê erdê yê zer-gewr eşkere bibe.^[5] Firehiya xêzan bi gelemperî digihêje 30cm heya 33cm,^[6] lê li hin deveran firehiya wan digihîje 1,8 m.

Hin fîgurên Nazca çêtirîn ji hewayê têne dîtin (li dora 500 m), her çend ew ji zozanên derdorê û cihên din ên bilind jî xuya dibin.^[7]^[8]^[9] Fîgur bi gelemperî ji yek rêzek domdar hatine çêkirin. Yên herî mezin bi qasî 370 m dirêj in. Ji ber îzolebûna wan û avhewaya hişk, bêba û deştî, xet bi piranî bi xwezayî hatine parastin. Guhertinên hewayê yên ku pir kêm pêk tên dibe ku bi demkî sêwiranên gelemperî biguhezînin. Ji sala 2012an û pêde, tê gotin ku xet ji ber çalakiyên kesên ku li van deran dijîn hinkî xera bûne.^[10]

Fîgur xwediyê kompleksîteyên cûda ne. Bi sedan xêz û şeklên jeometrîk sade ne; Ji wan zêdetirî 70 sêwiranên zoomorfîk in, di nav wan de çewrik, pîrê, masî, kondor, masîxwer, meymûn, zozan, kûçik, pisîk û mirov. Şiklên din jî dar û kulîlk in. Zanyar di ravekirina armanca sêwiranan de xwediyê nêrînên cuda ne, lê bi giştî girîngiya olî didin wan.^[11]^[12]^[13]^[14] Ew di sala 1994 de wekî Mîrateya Mîrateya Cîhanî ya UNESCOyê hatine destnîşankirin.

Çavkanî

^ Dorsch, Sebastian; Vinzent, Jutta (20 çiriya paşîn 2017). SpatioTemporalities on the Line: Representations-Practices-Dynamics (bi îngilîzî). Walter de Gruyter GmbH & Co KG. ISBN 978-3-11-046578-5.
^ "Nazca Lines". web.archive.org. 29 çiriya pêşîn 2018. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 29 çiriya pêşîn 2018. Roja gihiştinê 21 kanûna pêşîn 2022.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
^ Centre, UNESCO World Heritage. "Lines and Geoglyphs of Nasca and Palpa". UNESCO World Heritage Centre (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 21 kanûna pêşîn 2022.
^ "Huge cat found etched into desert among Nazca Lines in Peru". the Guardian (bi îngilîzî). 18 çiriya pêşîn 2020. Roja gihiştinê 21 kanûna pêşîn 2022.
^ "Nasca Lines –- National Geographic". web.archive.org. 28 îlon 2019. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 28 îlon 2019. Roja gihiştinê 21 kanûna pêşîn 2022.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
^ Aveni, Anthony F. (1990). The Lines of Nazca (bi îngilîzî). American Philosophical Society. ISBN 978-0-87169-183-5.
^ Gardner, Helen; Croix, Horst De la (1991). Gardner's Art Through the Ages: Renaissance and modern art (bi îngilîzî). Harcourt Brace Jovanovich. ISBN 978-0-15-503771-7.
^ Hinman, Bonnie (15 kanûna pêşîn 2015). Mystery of the Nazca Lines (bi îngilîzî). ABDO. ISBN 978-1-68077-242-5.
^ Anthony F. Aveni (2000). Between the lines. Internet Archive. University of Texas Press. ISBN 978-0-292-70496-1.
^ "Pigs and squatters threaten Peru's Nazca lines". Reuters (bi îngilîzî). 15 tebax 2012. Roja gihiştinê 21 kanûna pêşîn 2022.
^ Selin, Helaine (17 nîsan 2013). Nature Across Cultures: Views of Nature and the Environment in Non-Western Cultures (bi îngilîzî). Springer Science & Business Media. ISBN 978-94-017-0149-5.
^ Freund, Richard A. (15 çiriya pêşîn 2016). Digging Through History: Archaeology and Religion from Atlantis to the Holocaust (bi îngilîzî). Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-4422-0883-4.
^ Strong, Mary (1 gulan 2012). Art, Nature, and Religion in the Central Andes: Themes and Variations from Prehistory to the Present (bi îngilîzî). University of Texas Press. ISBN 978-0-292-73571-2.
^ Tanner, R.; Mitchell, C. (3 hezîran 2016). Religion and the Environment (bi îngilîzî). Springer. ISBN 978-0-230-28634-4.

[1] Dorsch, Sebastian; Vinzent, Jutta (20 çiriya paşîn 2017). SpatioTemporalities on the Line: Representations-Practices-Dynamics (bi îngilîzî). Walter de Gruyter GmbH & Co KG. ISBN 978-3-11-046578-5.

[2] "Nazca Lines". web.archive.org. 29 çiriya pêşîn 2018. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 29 çiriya pêşîn 2018. Roja gihiştinê 21 kanûna pêşîn 2022.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)

[3] Centre, UNESCO World Heritage. "Lines and Geoglyphs of Nasca and Palpa". UNESCO World Heritage Centre (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 21 kanûna pêşîn 2022.

[4] "Huge cat found etched into desert among Nazca Lines in Peru". the Guardian (bi îngilîzî). 18 çiriya pêşîn 2020. Roja gihiştinê 21 kanûna pêşîn 2022.

[5] "Nasca Lines –- National Geographic". web.archive.org. 28 îlon 2019. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 28 îlon 2019. Roja gihiştinê 21 kanûna pêşîn 2022.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)

[6] Aveni, Anthony F. (1990). The Lines of Nazca (bi îngilîzî). American Philosophical Society. ISBN 978-0-87169-183-5.

[7] Gardner, Helen; Croix, Horst De la (1991). Gardner's Art Through the Ages: Renaissance and modern art (bi îngilîzî). Harcourt Brace Jovanovich. ISBN 978-0-15-503771-7.

[8] Hinman, Bonnie (15 kanûna pêşîn 2015). Mystery of the Nazca Lines (bi îngilîzî). ABDO. ISBN 978-1-68077-242-5.

[9] Anthony F. Aveni (2000). Between the lines. Internet Archive. University of Texas Press. ISBN 978-0-292-70496-1.

[10] "Pigs and squatters threaten Peru's Nazca lines". Reuters (bi îngilîzî). 15 tebax 2012. Roja gihiştinê 21 kanûna pêşîn 2022.

[11] Selin, Helaine (17 nîsan 2013). Nature Across Cultures: Views of Nature and the Environment in Non-Western Cultures (bi îngilîzî). Springer Science & Business Media. ISBN 978-94-017-0149-5.

[12] Freund, Richard A. (15 çiriya pêşîn 2016). Digging Through History: Archaeology and Religion from Atlantis to the Holocaust (bi îngilîzî). Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-4422-0883-4.

[13] Strong, Mary (1 gulan 2012). Art, Nature, and Religion in the Central Andes: Themes and Variations from Prehistory to the Present (bi îngilîzî). University of Texas Press. ISBN 978-0-292-73571-2.

[14] Tanner, R.; Mitchell, C. (3 hezîran 2016). Religion and the Environment (bi îngilîzî). Springer. ISBN 978-0-230-28634-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]