Yekîtiya Nîştimanî ya Kurdistanê (soranî)
 | Ev gotar bi zaravayê soranî hatiye nivîsandin. Ji bo malpera soranî, binêre: Wîkîpediya Kurdiya Soranî. Ji bo lîsteya gotarên bi soranî-latînî jî binêre Gotara bi soranî. |
Yekîtiya Nîştimanî ya Kurdistanê | |
|---|---|
| Serok | Celal Talebanî |
| Avaker | Adel Murad; Elî Eskerî; Celal Talebanî; Newşîrwan Mistefa; Fuad Mesûm |
| Damezrandin | 1ê hezîranê 1975 |
| Alaya partiyê | |
 | |
| Malper | |
| https://www.pukmedia.com/ | |
Yekîtiya Nîştimanî ya Kurdistanê - YNK (bi îngilîzî: PUK) partiyeke kurdistanî ya çepgir e. YNK di sala 1975 li Berlînê hat damezrandin. Serokê YNK Celal Talabanî ye. YNK di Îraqê de kar dike.
Mêjuwî damezrandinî (YNK) u nuwê bûnewe[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
şorşî eylul le salî (1961) le bardoxêkî nawçeyî u nêwdewletî diyarî kiraw u le encamî zulm u stem u çewsanewey neteweyî u komelayetîda helgîrsa u zorbey kurd lejêr balî ew şorşeda kobibowe , ziyatir le (100) hezar pêşmergey hebû le ruwî madî u me'newî dewletî iêran piştwanî dekird , iêran bo labela kirdinewey nakokiyekanî xoy legel 'êraq hawkarî şorşî kurdî dekird . duway rêkewtinnamey (11 î/ adarî / 1970 u çwar sal gftugo kirdin , le encamî razî nebûnî hikumetî 'êraq bo dan nan be mafekanî gelî kurd, le nîsanî (1974) şer be germî destî pêkirdewe u hikumetî 'êraq le rêgay çendîn dewletî wek (rusiya – iurdin- misir – emrîka ) hewlîda bo gftugo kirdin legel (şay îran ) ke eme dwa kartî 'êraq bû bo le barbirdinî şorşî kurd. le rêkewtî 6/3/1975 rêkewtinnamey cezayr le nêwan (êdam hsên ) u(şay îran) le cezayr morkira u rêkewtineke be akam geyşt biriyardra kewa çîtir dest le karubarî yektir werneden u îran dergay hawkarî kirdin dabixat le şorş. rojî 12/3/1975 wefdêkî partî be serokayetî barzanî çuwe îran duway hewldanêkî zor twaniyan (şay îran ) bibînin u (şa) pêyîanî rageyand ke mawey (42) sale nakokîman heye legel 'êraqda iêsta rêkewtin be akam geyştuwe u iêweş (3) rêgatan le pêşe :- - dên bo iêran wek hawlatî îran hsabtan bo dekirê - degerênewe 'êraq arezuwî xotane - drêje be xebat deden iême snûr dadexeyn u be pê î îtfaqiyey cezayr her kesêk le snûr bigîrê teslîm be 'êraq dekirêtewe . welamî barzanî : îmeş berjewendî îraniman belawe giringe . wefdeke gerayewe bo kurdistan le 14/3/1975 kobunewey serkirdayetî partî destî pêkird bo mawey (6) roj berdewam bû , şewî 18/19/3/1975 sercem serkirdayetî u mektebî siyasî u fermandekan kobunewe u dawa kira kewa drêje be xebat bidrê belam bê sûd bû , dwacar le rojî 19/3/1975 biriyarî şer rawestan dra u aş betal kira . cge le partî (komelew hzbî şîu'î ) hebû belam bçuk bûn twanay maneweyan nebû , (komeley marksî lînînî kurdistan ) le 10/6/1970 damezrabû be nhênî le naw rîzekanî partî karî rêkxiraweyî xoyan dekird be serperştî (mam celal) .
Bo ewey xelk le dewrî ew rêkxirawe kobibêtewe kesanî roşnbîrî helbijard le wane (newşêrwan mstefa – şazad êayb – mehmudî mela 'zet – rf'et mela mehmud ) ewaneş be nhênî le naw ( balî mektebî siyasî ) kariyan dekird . diyare pêş heftakanîş partî tuşî kêşey gendelî siyasî bibû le nawxo , twanay drêjedan be xebatî nemabû (mam celal ) le hewlî drust kirdinî rêkxirawêkî nîştmanî şorşgêrdabû . endamanî serkirdayetî (komele) le salî 1970 le mane pêkhatbûn (şhabî şêx nurî skirtêrî komîtey serkirdayetî le nawewey wilat – mhemed se'îd mîrza/ l. lîjney bixda - ce'fer 'ebidulwahd/ l. lêjney hewlêr - awat 'ebidulxefur / l. lîjney slîmanî - frîdun 'ebidulqadr / l. lîjney kerkuk . lew serdeme gencêkî zor peywendiyan be komelewe dekird heval (şazad êayb ) seferî derewey kird bo lay ( mam celal ) bemebestî birdinî name u agadarbûnî le wez'î kurdistan herwea namey (mam celal ) î hêna bo kurdistan ke helumerceke le bare bo drust kirdinî rêkxirawêkî nîştmanî frawan . (( destey damezrênerî / YNK )) le (22/5/1975) le (dîmşq ) le rîsturanî (glîgle) le gerekî (abu rmane) î suriya yekem kobunewey destey damezrêner be 'emelî destî be cêbecê kirdinî kareganî xoy kird em hevalane beşdarbûn :- 1- mam celal 2- newşêrwan mstefa 3- d. fwad m'êwm 4- d. kmal fwad 5- 'adl mrad 6- 'ebidulrezaq feylî 7- 'mr şêx mûs neytwanî beşdar bê çunke kurdî suriya bû . kobunewey duwem le berlîn bestira le 27/5/1975 be serperştî (mam celal) hendêk goran le pirojeke kira u be resmî le rojî 1/6/1975 bilawkirawe . ezmunî naw yekêtî î nîştmanî î kurdistan ezmunêkî nuwê bû le kurdayetîda ke (3) rêkxirawî ciyawaz (3) serkirdayetî ciyawaz ke her sêkiyan serbexoy rêkxiraweyî tewawiyan hebû . - komeley marksî lînînî kurdistan le 10/6/1970 be nhênî damezrabû - bzutinewey sosiyalîstî kurdistan - hêlî giştî . le biraderanî destey damezrênerî (YNK ) pêkhatbû + ew kesaney ke ne bzutinewey sosiyalîst bûn ne komele bûn , nawiyan lênan (xetî giştî ) . (( aşkirabûnî rêkxstinekanî komele )) komele dostayetî legel rêkxirawêkî 'erebî hebû be nawî (hreke al'rbiye aştirakiye ) ke be nhênî karî dekird le naw 'êraq lêpirsrawekey nawî ('bidalle alnêrawî ) bû . bo peywendî kirdin be yektirewe le layen komele (anur zorab ) lelayen hreke (ulîd jnun) diyarîkirabûn herdûkiyan le m'ml karton birîn îşiyan dekird le bexda , duway tawto kirdinî wez'î kurdistan (frîdun 'ebidulqadr ) raspêrdra ke bçête derewe bemebestî agadar kirdinewey (mam celal ) le wez'î kurdistan pêş çûnî kak (fereydun – mam celal ) nameyek rewan dekat le rêgay (hreke ) nameke degate destî (ulîd) ke danîştuî bexdaye kurêk be nawî (star ş'lan) le rêkxstinekanî (hreke) legel (ulîd ) debê le gerek debête şeriyan ke polîs dêt bo girtinî (star) rojnameyekî (hreke ) le malekey degîrê le emnî bexda dan be bûnî rêkxstin dekat le naw 'êraq u herwea basî (ulîd) dekat ke deçne malî (ulîd) komelêk belgenamey (hreke) yan dest dekewê le wane namekey ( mam celal ) ke bo kurdistan hatbû paş lêdanî (ulîd) nawî ( anur zorab ) dênî u şew kat jmêr (2) deyben le malekey bernamey komele u demançeyek dedoznewe , bo beyanî mew'îdî kobunewe debê le malî ( anur zorab ) ke biraderan dên dezanin gîrawe herçî belgenamey ke hebuwe lewê legel xoyan dîben berew snûrî îran deron bemebestî xorizgarkirdiniyan newek aşkirabibn , le ser snûr hemuwiyan degîrên le rojî 24/9/1975 ke jimareyan (40) kesew le rojî 1/1/1976 be pê î atfaqiyey cezayr îran hemuwiyan teslîm be hikumetî 'êraq dekatewe 0 ((helgîrsanewey şorş ))
le 1/6/1976 yekem mefrezey çekdarî le layen berêz (mam celal ) le suriya be rêkira ke jimareyan (37) pêşmerge bûn neqîbî mhndis (îbirahîm 'ezo) lêpirsrawiyan bû ,em (37) pêşmergeye kira be (4) mefrezey bçuk , duway geyştiniyan le snûrî suriya – turkiya – bo kurdistan . her çwar mefrezeke lelayen qiyadey mweqetey ew katey partî destgîr kiran u şehîd kiran lenawçekan.
"uwem wecbey nardinî pêşmerge bo kurdistan"
em hêze lefermande u kadîrekanî suriya pêk hatbû, karn be sê retl be serperştî kak newşêrwan mstefa le 21/11/1976 rewaney kurdistan kiran. belam hêşta mam celal betêçûnî mefrezey yekemî nedezanî dû namey danê bo 'elî 'ebidulla, îdrîs barzanî u mes'ud barzanî. paş geyştinî duwem mefreze le sê snûr baregayan dana.
"iyekem wecbey çek"
iyekem wecbey çek lesuriyawe hat paş îtfaq kirdin legel qiyadey mweqete. le1/3/1977 çekekan birîtî bûn le: 60 klaşînkof ke lelayen newşîrwanewe wergîran. geranewey mam celal le salî 1977 bo kurdistan duway geranewey lebeyrut bo kurdistan yekem kobûnewey komîtey serkirdayetî leser xakî kurdistan le 31/8/1977 best, ke 12 rojî xayand. lekobûneweke mam celal be skirtêrî giştî danra. komele: aram - salar 'ezîz. bzûtinewe: resul mame - 'elî 'eskerî. xetî giştî: endamanî destey damezrênerî (î. n. k) duway labirdinî serkirdayetî le sê snûr bo nokan. lemangî 3/1978 duwem kobûnewey serkirdayetî bestira bo rêkxstinî pêşmerge – darayî – dananî nexşe u plan – drust kirdinî heşt herêm. duway çend mangêk biriyar dra bigerênewe bo sê snûr. leber nzîkî lesuriya – turkiya – iêran – kurdistan. ew kate ziyatir le hezar pêşmerge le serkirdayetî bûn, kiran be sê retl u jimareyekî zorî bê çek bûn. paş wergirtinî zaniyarî leser sê snûr ke hêzekanî qiyade mweqete lewê bûn jimareyan 300 kes bûn. duway berê kewtinî retlî yekem u duwem le hekarî tûşî şer bûn legel qiyade mweqete u caşekanî turkiya. ziyatir le 750 pêşmerge lew serdeme tiyaçûn. baqî hêzekey serkirdayetî geranewe qendîl le20/9/1978 duway xorêkxstinewey serkirdayetî u drêjedan beşorş u helgîrsanî şerî nêwan 'êraq u iêran le salî 1980 peywendî nêwan komarî îslamî iêran legel yekêtî baş bû. lemaweyekî kem yekêtî twanî xo rêk bixatewe u zor lesnûrekan lerjêm azad bikat u ta salî 1988. duway şerî nêwan 'êraq u kuwêt yekêtî bernamey azad kirdinî kurdistanî dana u ew kate zorbey hêzekanî yekêtî wek partîzan mabûnewe ta raperînî 1991. "nuwê bûnewe"
hemû rêkxirawêkî siyasî seretay drust bûnî beqonaxekanî mindalî u gencî u pîrîda têdeperê u hewlî geyştin be amanc dedat. şorşî nuwê lemawey xebatî siyasî u çekdarî leşax komelêk goranî têda rûdawe. herweha berengarî hemû roje sextekan bwetewe u twanay helsanewey hebuwe sereray bûnî komelê bîrî ciyawaz lenaw yekêtî. bestinî çendîn konfrans leşax, lesalanî 80 kan wek konfransî komele lesalî 83 u 84 herweha konfransî herdû balî naw iyekêtî – xetî giştî u bzûtinewey sosiyalîst paş ciyabûnewey beşêkî bzûtinewey sosiyalîst lenaw yekêtî lew konfranse her dû baleke yekiyan girt u nawiyan na yekêtî şorşgêran. lewe bedwawe yekêtî buwe dû bal. yekêtî şurşgêran u komeley rencderan. bestinî kongirey yek le 28/1/1992 leslêmanî duway dû roj gwastirawe bo hewlêr ke mawey 17 rojî xayand. ziyatir le 750 kadîr lew serdeme beşdarî kongireke bûn, her dû balî komele u yekêtî şorşgêran twanewe u biriyarî yekxstinî herdû baleke dra u tebenî fîkirey sosiyal dîmukirat kira ke fre mînberî u cêgay hemû takêkî kurdistanî têda debêtewe u detwanin lenaw em rêkxirawe xebatî siyasî xoyan biken u sereray bûnî bîr u ray ciyawazîş. we leduway salî 1996 yekêtî bo mawey çendîn roj kobûnewey serkirdayetî best le slêmanî be mebestî gorankarî lebernamey karî xoy wek: dananî wezaretî mafî mirov u kirdinewey nûsîngey mafî mirov le sercem dam u dezgakan. drust kirdinî çendîn rêkxirawî medenî u kirdinewey kenalî ciyaciyaî azad u derkirdinî çendîn rojname u giringî dan berêkxirawe pîşeiyekan u kirdinewey çendîn senter u komeley roşnbîrî be mebestî goran u kiranewe. leruwî xizmetewe hewlê başî da bo bujanewey wez'î danîştwanî snûrî hikumetekey u ziyad kirdinî mûçey sercem fermanberan pêş rûxanî hikumetî 'êraq. le 4/4/1999 konfransî nawxo bestira bo rêkxstinekan le sercem melbendekan, le 2001 kongirey duwemî yekêtî le slêmanî bestira, tebenî fîkirey sosiyalîst u dîmukirat kira u serkirdayetî nuwê helbjêrdra u berêz mam celal be skirtêrî giştî yekêtî helbjêrdra. sereray ew barudoxey ke kurdistanî pêda têdeperî bûnî şer lenêwan yekêtî u partî herweha lenêwan hikumetî 'êraq be hawkarî p. k. k u anêar walaslam leser snûrî iêran u hêrşekanî salî 1997î partî behawkarî dewletî turkiya bo ser hêzekanî yekêtî. beşdarî kirdinî yekêtî lekonfransî rêkxirawî SI lerojanî 31/5 u 1/6/2001 lemerakîş u wergîranî yekêtî beendamî çawdêr lew rêkxirawe ke beduwem rêkxiraw dê leduway UN u nuwênerî 172 part u rêkxirawî têda endame. mêjuwî 31 saley yekêtî behemû qonax u berzî u nzmî u germî u sardiye heme coriyekaniyewe, demanbatewe ser rastî twanay iyekêtî lexo guncandin u rew kirdin legel ew waqî'e tazey ke heye. leserdemî şax u rûberû bûnewey çekdarane legel dagîr keranda u leduniyaî qurbanîdan da dijî sê kuçkey te'rîb – teb'îz – tehcîr. yekêtî xawenî mezntirîn sermaiyeye. leraperênî helumercî şar u awedan kirdinewe damezrandinî berdî binaxey dîmukirasî u medeniyet u azadîş da yekêtî lerîzî pêşewey parte siyasiyekanî kurdistan buwe. qonaxî duway rizgar kirdinî beşekey tirî jêr deselatî rjêm lesalî 2003 we erkî parastin u çespandiyan amajey behêzn u twanay iyekêtî. paş 2003 meseley bexoda çûnewe u xo nuwê kirdinewe lenaw yekêtî xstine ruwî kêşekan u beşdarî pê kirdinî xelk lekêşekan ştêkî tazeye lerojeelatî nawerast begiştî u lekurdistan be taybetî.
Girêdanên derve[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
- Malpera YNK (bi îngilîzî û erebî)
