Şerê Sîh Salan

Şerê Sîh Salan
Religious war
Dewlet	Împeratoriya Romayê ya Pîroz
Dema destpêkirinê	1618
Dema bidawîbûnê	1648
Beşdar	Swêd Dutch Republic Keyaniya Fransayê Denmark–Norway Lands of the Bohemian Crown Electoral Palatinate Electorate of Saxony Brandenburg-Prussia Brunswick-Lüneburg Keyaniya Înglistanê Keyaniya Skotlendayê Principality of Transylvania Împeratoriya Romayê ya Pîroz Împeratoriya Spanî mîrîtiya Mecaristanê
Pêk tê ji	Torstenson War Battle of Vlotho Battle of Rakovník Franco-Swedish phase of the Thirty Years' War
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Şere sîh salan ji 1618 heta 1648 pevçûnek li ser hegemonyaya li Împeratoriya Romê ya Pîroz û li Ewropayê bû ku wekî şerê olî dest pê kir û wekî şerê erdnîgariyê bi dawî bû. Di vî şerî de dijberiya Fransa-Habsburgê li ser asta Ewropayê û dijberiya di navbera Împerator û Lîga Katolîk li aliyekî û Yekîtiya Protestanan li aliyê din di asta împaratoriyê de derket holê. Li gel hevalbendên xwe yên rêzdar, hêzên Habsburgê Awistirya û Spanya ne tenê nakokiyên xwe yên erdî lê di heman demê de nakokiyên xwe yên xanedaniyê yên berjewendiyê bi Fransa, Holenda, Danîmarka û Swêdê re bi giranî li ser axa împeratoriyê pêk anîn. Di encamê de, hejmarek pevçûnên din ji nêz ve bi Şerê Sîh Salan ve girêdayî bûn:

• Şerê Heştê Salî (1568–1648) di navbera Holenda û Spanyayê de,
• Bündner Wirren (1620–1631) di navbera koalîsyonên Fransa-Wênîs û Spanya-Awistirya de li dora ku niha kantona Graubünden e,
• Şerê Gundiyên Awistirya jorîn (1626) ,
• Şerê Şûna Mantuan (1628–1631) di navbera Fransa û Habsburgê de,
• Şerê fransî-spanyolî (1635–1659)
• Şerê ji bo serweriyê li herêma Deryaya Baltîkê (Şerê Torstensson) (1643–1645) di navbera Swêd û Danîmarkayê de.

Dara darvekirinê ”, ji çerxa 18-beşî ya xêzkirinê ” Tirsên Mezin ên Şer ” (Les Grandes Misères de la guerre), li gorî Jacques Callot (1632). Nimûne îdamkirina dizan ("Voleurs infames et perdus") û tê texmîn kirin ku di heman demê de talankerên ku ji bo jiyana xwe zarê diavêjin (di wêneya rastê de) jî nîşan dide. Ev tedbîr ne kiryareke keyfî ye, lê di amadebûna olperestan de pêk tê û li gorî qanûna leşkerî ya wê demê ye, ji bo parastina dîsîplîna leşkerî. .

Ketina pencereyê li Pragê di 23ê gulana 1618an de, ku serhildana sîteyên Bohemya Protestan bi eşkere dest pê kir, tê hesibandin ku şer derketiye. Serhildan bi giranî li dijî keyê nû yê Bohemyayê Ferdinand von Steiermark (ku mebesta ji nû ve katolîkkirina hemî welatên Taca Bohemyayê) bû, lê di heman demê de li dijî împeratorê wê demê yê Roma-Alman Matthias jî hate rêve kirin.

Di 30 salan de ji 1618 heta 1648 çar pevçûn li pey hev hatin, ku dîroknasan piştî dijberên împarator û hêzên Habsburgê şerên Bohemian-Pfalz, Danîmarkî-Saksoniya Jêrîn, Swêd û Swêd-Fransa bi nav kirin. Du hewildanên ji bo bidawîkirina pevçûnê (Aşitiya Lübeck di 1629 de û Aştiya Pragê di 1635 de) têk çûn, ji ber ku wan berjewendîyên hemî kesên ku rasterast an nerasterast tê de beşdar bûn negirtin. Ev tenê bi kongreya aştiyê ya tev-ewropî li Münster û Osnabrück (1641–1648) bi ser ket. Aştiya Westfalya hevsengiya hêzê ya di navbera împerator û sîteyên împeratorî de ji nû ve diyar kir û bû beşek ji nîzama destûrî ya împaratoriyê ku heya 1806 di meriyetê de bû. Bi ser de, wî amaje bi veqetandina axê ji Fransa û Swêdê re û her weha vekişîna Komara Yekbûyî ya Holendayê û Konfederasyona Swîsreyê ji Reichsverband kir.

Di 24ê cotmeha 1648an de, şer bi dawî bû, kampanya û şerên ku bi giranî li ser xaka Împeratoriya Romaya Pîroz qewimîn. Bûyerên şer û birçîbûn û nexweşiyên ku ji wan re çêdibûn, hemû herêm wêran û vala kiribûn. Li deverên başûrê Almanyayê tenê sêyeka nifûsê sax man. Piştî wêranbûna aborî û civakî, hin deverên şer lêxistî zêdetirî sedsalekê girt ku ji encamên şer xelas bibin. Ji ber ku şer bi giranî li deverên bi almanîaxêv, ku îro jî beşek ji Almanyayê ne, qewimî, ezmûnên şer, li gorî pisporan, rê da ku travmayek şer di bîra kolektîf a nifûsê de bihêle.