Fransa

Komara Fransî République Française
Ala Mertal
Dirûşm: Liberté, Égalité, Fraternité Azadî, Wekhevî, Biratî
Sirûd: La Marseillaise
Cihê  Fransa  (şînê tarî)
Paytext û bajarê mezin		Parîs 48°51′Bk 2°21′Rh
Zimanên fermî		Fransî
Ziman naskirin		Alsasî, baskî, bretonî, ketelanî, korsî, flemanî, frankoprovenzal, oksîtanî, zimanên din ên Oïl
Rêveberî		Komar
•	Serokomar	Emmanuel Macron
•	Serekwezîr	Élisabeth Borne
Rûerd
•	Giştî	672,051 km2 (41em)
•	Av (%)	0,26
Gelhe
•	2020 Texmînkirin	68.014.000 (20em)
Dirav		Euro (€) (EUR)
Koda telefonê		+33
ISO 3166		FR
Înternet TLD		.fr

Fransa yan jî Komara Fransî, (bi fransî: France, /fʁɑ̃s/) yan jî (République Française, xwendin: /ʁepyblik fʁɑ̃sɛz/) welatek navparzemînî ye ku li Ewropayê Rojava û herêm û deverên derveyî yên li Amerîka û Okyanûsa Atlantîk, Pasîfîk û Okyanûsa Hindî vedigire. Qada wê ya metropolê ji Rhine heta Okyanûsa Atlantîk û ji Deryaya Navîn heta Kanala îngîlîzî û Deryaya Bakur dirêj dibe. Herêmên dervayê Guyanaya Fransî li Amerîkaya Başûr, Saint Pierre û Miquelon li Atlantîka Bakur, Hindistanên Rojavayê Frensî û gelek giravên li Okyanûsa û Okyanûsa Hindî hene. Ji ber gelek deverên xwe yên peravê Fransayê hene, xwediyê devera herî mezin a aborî ya taybet a cîhanê ye. Fransa li parzemîna Ewropayê bi Belçîka, Lûksembûrg, Almanya, Swîsre, Monako, Îtalya, Andorra, Spanya Holenda, Sûrînam û Brezîl li Amerîka bi navgîniya deverên xwe yên derveyî li Guyanaya Fransî û Saint Martin re sînorên xwe parvedike. Hijdeh herêmên wê yên entegre (pênc ji wan li derveyî welat in) li qadeke hevgirtî ya 643.801 km² vedigire û li gorî daneyên gulana sala 2021an zêdetirî 67 mîlyon kes li Fransa û li herêmên wî dijîn. Fransa komarek nîv-serokatî ya yekgirtî ye ku paytexta wî bajarê Parîs e. Bajarê Parîsê bajarê herî mezin ê Fransayê ye û navenda çandî û bazirganî ya sereke ye. Deverên din ên bajarî yên sereke Marsîlya, Liyon, Toulouse, Lille, Bordeaux û bajarê Niceê ye.

Dîrok

Serdema navîn a destpêkê

Berfirehbûna frenkan ji sala 481ê ve ber bi sala 870an.

Di dawiya Serdema Kevnare de, Galiya kevnar li çend padîşahiyên Almanî û herêmek Gallo-Romî ya mayî, ku wekî Padîşahiya Syagrius tê zanîn, hate dabeş kirin. Di heman demê de, Brîtanîyên Keltî ku ji rûniştgeha Anglo-Sakson a Brîtanyayê ku direvin, li beşa rojavayê Armorica bicih dibin. Di encamê de, nîvgirava Armorican hate guherandin û navê nîvgiravê wekî Brittany hate guhertin, çanda keltî hate vejandin û padîşahiyan piçûk ên serbixwe li herêmê hatin demazirandin.

Yekem rêberê ku dibe padîşahê hemû frenkan Clovis I ye ku di sala 481ê de dest bi serweriya xwe kir û di sala 486an de hêzên paşîn ên waliyên Romayê yên parêzgehê têk bir. Clovis başûrê rojava ji Vizîgot vegerand, di sala 508an de hate imad kirin û xwe wekî mîrê Almanyaya Rojava îlan kir.

Clovis I piştî hilweşîna Împeratoriya Romê yekem fetihkarê Almanan e ku ji Arianîzmê, ji Xirîstiyaniya Katolîk derdikeve. Bi vî awayî ki aliyê papatiyê ve sernavê "Keça Mezin a Dêrê" (bi fransî: La fille aînée de l'Église) li Fransayê hate dayîn û ji padîşahên Fransî re jî "Keyên Herî Xiristiyan ên Fransayê" (Rex Christianissimus) dihate gotin.

Frankan çanda xirîstiyan a gallo-romî wergirt û Galiya kevnar di dawiyê wekî Francia ("Welatê Frankan") hate binavkirin. Frenkên elmanî, ji xeynî li Gauliya bakur ku li wir niştecihên Romayî kêm zêde bûn û zimanên elmanî lê derketin, zimanên romanî pejirandibûn. Clovis bajarê Parîsê wek paytexta û xanedana Merovîng ava kir lê padîşahiya wî piştî mirina wî bidawî bû. Frenkan erdê xwe bi tenê wekî milkek taybet dihesibandin û di nav mîrateyên xwe de parve dikirin, ji ber vê yekê çar keyanî ji yên Clovis wekî Parîs, Orléans, Soissons, û Rheims derketine holê. Keyên Merovîngî ên paşîn desthilatdariya şaredarên xwe yên qesrê (serokê malê) winda kirin.Yek ji şaredarê qesrê, Charles Martel, di Şerê Tours (732) de êrîşek Emewiyan a Galî têk bir û di nav padîşahiya Frankiyan de rêz û hêz wergirt. Kurê wî, Pepinê Kurt, taca Francia ji Merovîngiyên qelsbûyî girt û xanedana Karolîngiyan ava kir. Kurê Pepin, Karlê Mezin, keyaniya frenkî ji nû ve li hev kir û li seranserê Ewropaya Rojava û Ewropaya Navendî împeratoriyek mezin ava kir.

Erdnîgari

Piraniya ax û nifûsa Fransa li Ewropaya Rojava ye û jê re dibêjin Metropolitan France, da ku wê ji siyasetên cûrbecûr yên derveyî welêt cuda bike. Fransa li aliyê bakur bi Deryaya Bakur, aliyê bakurê rojava Kanala Îngilîzan, li rojava bi Okyanûsa Atlantîk û li başûrê rojhilat bi Deryaya Navîn re sinorê xwe parvedike.

Welatê cîranê wê li Ewropayê ev in: Belçîka, Lûksembûrg, Almanya, Swîsre, Îtalya, Monako, Spanya, Andorra

Ji xeynî li Ewropa erdê Fransayê li parzemînên din jî hene. Li Karîbîkan wek mînak Saint-Martin, li Başûrê Amerîkayê Guayanaya Fransî, li qeraxên Bakurê Amerîkayê, li Okyanûsa Hindê û li Okyanûsyayê herêm û welatên ku girêdayî Fransayê ne hene.

Erdnîgariya Xwezayî

Loire li Montsoreau, Geliyê Loire.

Fransa ji Derya Navîn heta Deryaya Bakur û ji Reynê heta Atlantîkê dirêj dibe. Ew bi Brîtanyaya Mezin, Belçîka, Lûksembûrg, Almanya, Swîsre, Îtalya, Monako, Andorra û Spanyayê tê hevsînorkirin. Li derveyî welatê dayikê, Fransa bi Brezîl, Sûrînam û Holendayê re sînorên bejahî parve dike.

Ji bilî welatê dayika Ewropaya Rojava (la métropole), Fransa ji herêmên Amerîkaya Bakur, Karibîk, Amerîkaya Başûr, Okyanûsa Hindî, Okyanûsa Pasîfîk û Antarktîk (îdiayên li ser qada axa Antarktîkê ji hêla piraniya welatên cîhanê ve nayê pejirandin).

Fransa ji deştên peravê yên li bakur û li rojava yên bi Atlantîk û Deryaya Bakur heta zincîreyên çiyayên mezin, Pyrenees li başûr û Alpê li başûr, Pyrenees li bakur û li rojavayê rojhilat bi Ewropa lûtkeyên çiyayên herî bilind (derve Qafkas), Mont Blanc, 4 810 metre. Di hundurê de rêzeçiyayên din ên wekî Navenda Massif û Vosges hene. Chaine de Puys li Massif Central, girseyek çiyayî ya bi derdora 80 volkanên neçalak, di tîrmeha 2018an de wekî Mîrateya Mîrateya Cîhanê hat destnîşankirin.

Fransa di navbera çar pergalên çem yên mezin de dabeş dibe ku sê ji wan diherikin Atlantîkê. Çem li ser deştên nermik ên bakur û rojavayê Fransa diherikin û çemên wan ên berdar bûne sedem ku navenda aborî û siyasî ya welêt li beşên bakur ên welêt biqede ku dikare wekî alîkarek bihêz were dîtin ku Parîs bibe navenda welêt.

Dabeşkirina îdarî

 Gotara bingehîn: Parçeya îdarî ya Fransa

Ji Çile 2016 de, li [[Fransa Proper] tenê 13 herêm hene]]

Fransa (di 2015 de) dabeş dibe:

• 27 herêm (herêm), 22 navxweyî û pênc ne ewropî. Binêre Herêmên Fransa.
• 101 beş (departements). Binêre Wezareta Fransa.
• 335 navçeyên (navçe). Binêre Navçeya Fransa.
• 2 054 Kanton (kanton), di nav de 59 yên ne ewropî jî hene. Binêre Kantonên Fransa.
• 36 658 komûns (komunan). Binêre Şaredariyên Fransî.
• 9 villes nouvelles ku dabeşek e ku bi dabeşên jorîn re paralel dimeşe. Binêre Ville nouvelle.

Wezaret bi jimare ne û ev jimar di du reqemên pêşî yên koda posteyê de cih digirin. Jimareya beşê berê jî li ser lewheyên qeydkirina wesayîtên rê, wekî du reqemên dawîn jî hatibû destnîşan kirin. Ev pergal, ku li ser bingeha qeyda wesayîtê ya ku ji hêla beşa ve hatî rêve kirin, ku wesayit lê lê bû, niha (2021) ber bi qonax ve tê derxistin û bi qeydek navendî ve tê veguheztin, ji ber vê yekê hûn nikanin beşa malê li ser lewheyên nû bixwînin.

Herêm, dezgeh, navçe û kanton herêmên îdarî yên hikûmetê ne. Herêm ji aliyê qeymeqamekî herêmê (préfet de région), ku di heman demê de serokê yek ji beşên herêmê ye, têne birêvebirin. Dezgeh ji hêla prefekt (préfet), ku ji hêla hikûmet ve hatî tayîn kirin (wekhev walî) têne rêvebirin; navçe ji aliyê binerd (sous-préfet) ve tê birêvebirin. Kanton bi giranî wek navçe di hilbijartinên meclîsên herêmê û meclîsên dezgehan de kar dikin. Li Parîs, du qeymeqam hene, qismî qeymeqamekî îdarî "asayî" ye, ku di heman demê de qeymeqamê herêmê ye, beşek jî muxtarê polîsan (préfet de police), ku şefê polîsê herî bilind e, di heman demê de fermandarê sivîl li Parîsê herêma sivîl (zone de défense de Paris). Prefektê polîs jî li beşên Hauts-de-Seine, Seine-Saint-Denis û Val-de-Marne wezîfeya xwe dike.

Herêm û dezgeh jî şaredariyên bi mafên xwe yên bacê û meclîsên rasterast têne hilbijartin, bi rêzê ve conseil Régional û conseil général wek saziya herî bilind a biryardanê pêk tînin. Şaredarîya herêmê û meclîsa herêmê ji alîyê président du conseil régional ve tên birêvebirin; şaredariya beşê (li gorî Meclîsa wîlayetê) û meclîsa daîreyê ji aliyê président du conseil général ve tên birêvebirin.

Dezgeha herî bilind a biryardanê ya şaredariyan meclîsek e (konseil şaredariyê) û şaredar (maire) ku ji aliyê wê ve hatiye tayînkirin, ku hem serokê meclîsê û hem jî serokê şaredariyê ye. birêvebirî. Li Parîs, Lyon û Marsîlyayê, ku şaredariyên wan bi meclîsên xwe yên rasterast hatine hilbijartin, li navçeyan hatine dabeşkirin, şert û mercên taybetî hene.

Çar Dezgehên derveyî berê Koloniyên Fransî ne ku ji 1946 de xwediyê heman statuya wezaretên Fransaya Ewropî ne (metropole). Ew parçeyên yekbûyî yên Komara Fransa (û bi vî rengî YE jî) ne. herêmên îdarî yên derveyî herêmên girêdayî ne ku ew jî li derveyî YE ne. Ew jî mîna dezgehan têne rêvebirin û rûniştevanên fransî welatî ne. Piraniya wan ewro bikar tînin, ji bilî Polinezyaya Fransî, Kaledonyaya Nû û Giravên Wales û Futuna yên ku pereyê wan, Franka CFP hene. Fransa di heman demê de di Okyanûsa Hindî de çend giravên neniştecî yên bi navê Îles Éparses kontrol dike, ku ligel Adélieland, îdiaya Fransa ya Antarctica, Zimanê fransî pêk tînin. Herêmên Başûr.

Herêmên Fransayê

 Gotara bingehîn: Herêmên Fransayê

Hauts-de-
France

Normandî

Île-de-
France

Grand Est

Bourgogne-
Franche-
Comté

Centre-
Val de Loire

Pays de
la Loire

Bretanya

Nouvelle-
Aquitaine

Auvergne-
Rhône-Alpes

Oksîtanya

Provence-
Alpes-
Côte d'Azur

Korsîka

Guyanaya Fransî

Guadeloupe

Martinique

Mayotte

Réunion

Belçîka

Lûksembûrg

Almanya

Swîsre

Îtalya

Keyaniya Yekbûyî

Andorra

Brezîl

Sûrînam

Spanya

La Manche

Kendava
Gaskonyayê

Deryaya
Lîguryayî

Deryaya
Navîn

Ji sala 2016an ve, Fransa ji 18 herêman (bi fransî: région) pêk tê. Régions yên li Fransaya parzemînî jî di hundura xwe de jî gav bi gav wek département, Arrondissement, Cantone û Commune tê parve kirina perçeyên hîn biçûk.

Heremên kevn

Ji sala 1956an heta 1ê çileya 2016an, Fransa ji 26 herêman pêk hatibû. Ji wan 21 li xakên Fransaya parzemînî bûn, yek girava Korsîka bû, û çar jî navçeyên ser deryayî bûn.

Alsace Aquitaine Auvergne Basse-Normandie Bourgogne Bretagne Centre Champagne-Ardenne Korsîka (statuya taybetî) Franche-Comté Haute-Normandie

Île-de-France Languedoc-Roussillon Limousin Lorraine Midi-Pyrénées Nord-Pas de Calais Pays de la Loire Picardie Poitou-Charentes Provence-Alpes-Côte d'Azur (PACA) Rhône-Alpes

• Herêmên li ser deryayê jî ev in:

23 Guadeloupe 24 Martinique 25 Guyanaya Fransî 26 Réunion

Siyaset

Dewlet û siyaset

Navê Destûra ya niha ya Fransayê Komara Pêncemîn ye û di referandûma 28'ê Îlona 1958'an de hat qebûlkirin. Wê pozîsyona birêvebir li hember [[qanûndaner] xurt kir. ] û diyar dike ku [ [Serokê Fransa|Serokomar]] (Président de la République) dê bi hilbijartina rasterast ji bo wezîfeya 5 salan were tayîn kirin (di 2001 de ji 7 salan hate guhertin). Hilbijartina serokomariyê di du tûran de pêk tê. Ger di tûra yekem de ti berbijarek ji sedî 50 detir dengan nestandibe, her du namzedên sereke di gera duyem a hilbijartinan de tên cem hev. Desthilatên berfireh ên serokomar divê îstiqrara desthilatdariya dewletê û hebûna dewletê misoger bike. Di nav hêzên herî girîng de mafê bangeşeya referandûmên biryardar û hilbijartinên nû yên Meclîsa Neteweyî ye. Her wiha serokkomar Serokwezîr û wezîrên din tayîn dike, fermandarê bilind yê leşkerî ye û ew e ku peymanên navneteweyî îmze dike û li ser bi cîhkirina çekên navokî. Zêdebûna desthilatên serokomar, hilbijartina serokatiyê ji hilbijartinên parlamentoyê girîngtir kiriye û ji ber vê yekê rêjeya beşdariyê ji bo hilbijartina serokomariyê zêdetir e.

Parlamena Fransayê ji du odeyan, Meclisa Neteweyî (les députés de l'Assemblée nationale) û Senato (Sénat) , bi giştî 925 endam. 577 endamên Meclisa Neteweyî ji bo heyamên 5 salan bi hilbijartinên rasterast li herêmên hilbijartinê yên yek-endam têne destnîşankirin. Meclîsa Neteweyî bijardeya hilweşandina hikûmetê bi pêşniyara bêbaweriyê heye. Nîvê 348 senatoran (les senators) li Senata (Sénat) her sê salan carekê ji bo heyamek şeş salan têne tayîn kirin. Senator xwedan hêzek tixûbdar in û Meclîsa Neteweyî her gav gotina dawî heye heke di navbera her du odeyan de lihevnekirin hebe ji bilî mijarên destûrî. Hikûmet li ser rojeva Meclîsa Neteweyî xwedî bandorek xurt e.

Jiyana siyasî ya Fransayê di van dehsalên borî de heya "hilbijartinên parlamanî yên 2017an" bi polarîzasyonek di navbera du komên siyasî de hate nişandan: çep li dora Partiya Sosyalîst û rastgir li dora RPR û şûngirê wê UMP. Partiya rastgira tund FN (Eniya Neteweyî "bêtir qanûn û nîzam" û polîtîkayeke tund a koçberiyê diparêze û ji destpêka salên 1980-an vir ve nêzî ji sedî 15  dengdana di hilbijartinan de. Partiyê di salên dawî de li Parîsê jî grevên mezin organîze kiribû.

Di gulana 2012 de, sosyalîst François Hollande piştî Nicola Sarkozy bû serokê Fransa. Selefê wî yê kevneperest Sarkozy di sala 2007 de hat ser desthilatê.

Di sala 2017an de, Serokomar François Hollande bû serokê yekem yê di dema Komara Pêncemîn de ku ji nû ve nehat hilbijartin.

Emmanuel Macron di Hilbijartina Serokatîya Fransa 2022 de. Macron di 20 salan de yekem serokê Fransa bû ku ji nû ve hate hilbijartin.

Parastin

Serfermandarê Bilind yê berevaniya Fransî Serokê Komarê ye. Di bin destê wî de, hikûmet û Wezîrê Parastinê berpirsiyariya siyasî ya parastinê ye.

Parastin ji van pêk tê:

• Hêzên Çekdar ên Fransa (Forces armées françaises), bi serokatiya Serfermandarê Parastinê (le Chef d'état-major des armées), ku Hikûmet Şêwirmendê leşkerî û berpirsê operasyon û amadekariya hêzên çekdar.
• Karên Materyalên Parastinê (Direction Générale de l'Armement)
• Rêvebiriya Parastinê (Sekretariatiya Giştî pour l'Rêveberiyê)

Fransî hêza parastinê ji çar şaxên parastinê armé (Armée de Terre), derya (Neteweya Deryayî') pêk tê. ') , hêza esmanî (Armée de l'Air) û cendirme (Cendirme Nationale). Li kêleka hêzên çekdar, xizmeta bijîjkî ya hêzên çekdar (Service de Santé des Armées) û xizmeta sotemeniyê ya hêzên çekdar (Service des Essences des Armées) pozîsyoneke serbixwe û berfireh a şaxê digirin.

Hêzên Çekdar ên Swêdê ji sala 2001ê ve artêşeke profesyonel e. Ew ji 347 903 leşkerên li ser erka çalak û 81 229 karkerên sivîla (2003) pêk tê. Ji bilî vê, leşkerên rezerv jî hene. Li Fransayê robotên bejayî yên bi çeka nukleerî, robotên hewayê û robotên binavderyayî hene. Bi giştî, hêzên çekdar ên Fransî nêzî 350 serikên nukleerî hene.

Fransa dewleta çaremîn bû ku çekên navokî bi dest xist. Hin ji zanyarên welêt li ser Projeya Manhattan xebitîn, ku Fransa dest pê kir ku cebilxaneya xwe ya nukleerî pêş bixe. Di destpêkê de Fransa hewl da ku bi Îtalya û Almanyaya Rojava re çekên navokî çêbike, lê Charles de Gaulle dixwest ku cebilxaneya Fransa bi tevahî têra xwe bike. Yekem ceribandina nukleerî li Cezayîrê di 1960 de pêk hat. Piştî serxwebûna Cezayirê, Fransa dest bi ceribandina çekên xwe yên nukleerî li Polînezyaya Fransî kir.

Lejyona Biyaniyan a Fransî ji aliyê keyê Louis Philippe ve di sala 1831 de hate damezrandin da ku ji Swîsre û Alman mercên yên ku li Parîsê mane bi şandina wan xilas bibin. ji Cezayirê re ji bo piştgiriya artêşa fransî li wir. Lêbelê, di rewşa îroyîn de, Legion yekîneyek elît a hêzên çekdar ên Fransa ye, her çend hîn jî hin kevneşopiyên kevn hene: leşkerên di Lejyonê de sond dixwin ji Lejyon bi xwe, ne bi Komara Fransa..

Artêşa Fransa

Hêzên deryayî bi FAMAS di destan de dimeşin

• Yekîneyên şer: 70 tabûr, her wiha 2 tabûr di Tûgaya Frensî-Almanî
• Yekîneya parastinê: 18 tabûrs

Personelên leşkerî yên artêşê ji 131 039 leşkeran pêk tê.

Deryayî

• Yekîneya şer a li ser rûyê erdê: 72 keştî, 12200 deryavan
• Yekîneya keştiyên binê avê: 10 keştiyên binê avê, 3 hezar û 800 deryavan
• Balafirgeha deryayî: 152 balafir, 6800 deryavan
• Hêzên piyade yên deryayî: 1 700 leşker

Personelên leşkerî yên hêzên deryayî ji 44 595 leşker û deryavanan pêk tê.

Hêza Hewayî

Pêşandana hewayî li Parîsê di Roja Neteweyî

• Hêzên Hewayî yên Stratejîk (Hevgirên Nukleerî): 90 balafir, 2 300 leşker
• Hêzên hewayî: 310 balafir, 5 900 leşker
• Balafirên veguhestinê: 100 balafir
• Nêçîrvanê Baregeha Esmanî: 5 300 leşker

Cendirme

Cendirmeyan berî her tiştî li gundan û li bajarên biçûk wek hêzeke polîsan tevdigere; li bajarên mezin la Polîsê Neteweyî heye. Wezîfeyên cendirmeyan wek yên Îtalî Carabinieri û Îspanyolî Guardia Civil ne. Cendirmeyên herêmê di sala 2008an de ji 1 124 qereqolên jandarmeya herêmî, 370 taqên acîl, 271 dewriyeyên kûçikan, 92 yekîneyên sûcên wîlayetê, 383 yekîneyên sûc, 14 yekîneyên helîkopteran, 7 dewriyên polêsê çemî, 26 9 nobedarên polêsên deryayî, 26 nobedarên trafîkê yên polêsên deryayî pêk dihat. 136 baskên polîsên trafîkê û 37 yekîneyên taybet ên sûcên ciwanan.

Cendirmeyên gerok di sala 2008 de ji 123 squadrons pêk dihat. Li herêma Parîsê yekîneyeke cendirme ya jortir a gerok heye, di 6 tabûran de 4 hezar polîs, tabûra zirxî ya cendirme û yekîneya taybet a cendirmeyan jî di nav de ne. Di sala 2006an de cendirmeyên Fransî nêzî 105 hezar karmend bûn. Ji van 103 000 leşker û 2 000 jî karmendên sivîl bûn.

Xizmeta tenduristiyê

Wesayîta şer a xizmeta bijîjkî.

Xizmeta bijîjkî, service de santé, şaxeke parastinê ya taybet e di nav hêzên çekdar de. Ew di nav tiştên din de pêk tê:

• 9 nexweşxaneyên hînkirinê
• 1 navenda tenduristiyê
• 2 dibistan
• 4 navendên lêkolînê

Karmendên dezgeha tenduristiyê ji 12 431 kesan pêk tê û ji wan 7 559 leşker in.

Xizmeta sotemeniyê

Karmendên servîsa sotemeniyê ji 2 444 kesan pêk tê û ji wan 1 255 personelên leşkerî ne.

Têkiliyên Navneteweyî

 Gotara bingehîn: Mîsyonên dîplomatîk ên Fransa

Yekem mîsyona dîplomatîk a Fransayê di sala 1522 de dema ku şandeyek şand Swîsre hate damezrandin. Îro, Fransa xwediyê tora duyemîn a herî mezin a balyozxaneyên cîhanê ye, ku tenê Amerîka jê derbas dibe. Tevî hilweşandina desthilatdariya kolonyal a Fransayê piştî Şerê Cîhanî yê Duyem, Fransa lîstikvanek navneteweyî ya girîng dimîne. Welat yek ji pênc endamên daîmî yên Encumena Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî, endamê G7 û herwiha endamê damezrîner ên NATO, OECD û Ewropa ye. Yekîtî.

Rêxistinên navneteweyî

Fransa di nav yên din de endam e:

• OECD
• Yekîtiya Ewropayê
• NATO
• Hevkariya Schengen
• Rêxistina Ewlekarî û Hevkarî li Ewropayê
• Konseya Ewropayê
• Yekîtiya Latînî
• G7

Demografîk

Lyon piştî paytext Parîsê duyemîn bajarê herî mezin ê Fransayê ye.

Taybetmendiya Fransa bi wê yekê ye ku ji çend welatên cîranên xwe, wek Brîtanya Mezin û Almanya, pir zûtir veguhertina demografîk derbas bûye, ku, di nav tiştên din de, bû sedem ku welat ji bo demek dirêj xwedan nifûsa herî mezin li Ewropayê be. Lê di sedsala 19an de, dema ku nifûsa Ewropayê du qat zêde bû, Fransa hema hema bi nîvî zêde bû. Berevajî gelek welatên din ên Ewropî, koçberiya berbi DY ne girîng bû û Fransa demek dirêj bû welatê koçberan. Şerên cîhanê, berî her tiştî Şerê Cîhanê yê Yekem, di pîramîda nifûsa welêt de xelekek kûr xist. Piştî Şerê Cîhanî yê Duyem, xweşbînî bilind bû û zarokbûn bi asîman bilind bû; serdemek ku bi gelemperî jê re "le Baby Boom" ("baby boomen" tê gotin. Piştî wê yekê, bûyîna zarokan hinekî daket, heya ku dor hat ku nifşa mezinbûna zarokan ji xwe re bibe xwedî zarok.

Di van demên dawî de, mezinbûna nifûsa xwezayî ji çend welatên cîran xwedan pêşkeftinek erênîtir e. Digel vê yekê, ji ber ku nifşa pitikan teqawid dibe, welat bi karekî dijwar re rû bi rû dimîne.

Bajarên mezin

Deh bajarên herî mezin ên Fransa ev in (niştecîhên 2012, tevî derdor):

1. Parîs 12,3 mîlyon
2. Lyon 2,3 mîlyon
3. Marsîlya + Aix-en-Provence 1,7 mîlyon
4. Toulouse 1,3 mîlyon
5. Piçûk 1,2 mîlyon
6. Bordeaux 1,1 mîlyon
7. Nice 1 mîlyon
8. Nantes 0,9 mîlyon
9. Strasbourg 0,8 mîlyon
10. Rennes 0,7 mîlyon

Bajarên sereke an girîng ên çandî yên Fransa ev in: Ajaccio, Amiens, Angers, Bastia, Besançon, Brest, Caen, Cannes, Clermont-Ferrand, Dijon, Grenoble, Le Havre, Lens, Limoges, Metz, Montpellier, Nancy, Nîmes, Orléans, Pau, Perpignan, Poitiers, Reims, Rouen, Saint-Étienne, Toulon, Tur.

Binêre jî: Kategorî:Lîsteya bajarên Fransa

Ziman

Nexşeya ziman û zaravayên herêmî yên Fransayê.

 Gotara bingehîn: Zimanê Fransî

Nifûsê Fransayê di 1ê kanûna paşîn 2008an de yên bi welatên ser deryayî ve wek 64.473.140 tê texmîn kirin. Ew ji Almanyayê şunda duyem mezintir welata Yekitiyê Ewropayê ye. Ew ji sedî 13ê (% 13) YE bi tenê pêk tîne ye.

Payîna dirêjahiya jiyanê yê di Fransayê de bo mêran 76,7 sal, bo jinan jî 83,8 e.

Piraniya fransî (% 88) bi fransî wekî zimanê xwe yê dayikê diaxivin, ku ew jî zimanê fermî yê Fransa ye. Zimanên herêmî yên girîng ev in, Oksîtanî (Provensal), [ [Korsîkî]], Franko-Provensal, Bretonî, Ketelanî, Baskî, Hollandî (Flamî) û Alsatî (zarava almanî). zimanê koçberan ya herî mezin erebî ye, bi taybetî zaravayê bakurê rojavayê Afrîkayê ku wekî Erebî Maghre tê zanîn.

Li herêmên Fransî cûrbecûr Zimanên Polînezî, Zimanên Arawak an Zimanên Krêolî tên axaftin lê zimanê Fransî tenê zimanê fermî ye.</nowiki> Di gulana 2021ê de, Serokomar Macron soz da ku piştgirî bide zimanên hindikahiyên neteweyî, lê pêşnûmeqanûnek ku destûrê dide bikaranîna van zimanên hindikahiyan wekî zimanê perwerdehiyê li dibistanan red kir. Dadgeha Bilind a Fransayê jî ji bo vê yekê nîqaş kir û serî li makezagonê da ku tenê zimanê fermî yê dewletê Fransî ye.

Di dibistana fransî de, Îngilîzî bi gelemperî yekem zimanê biyanî ye (ne mecbûrî ye, lê ji sedî 90  xwendekaran Îngilîzî hildibijêrin) û piraniya xwendekar Spanî, Almanî an [[Îtalî] dixwînin. ] wekî zimanê sêyem, ku di nav wan de Spanî ya herî berbelav û Almanî ya duyem a herî gelemperî ye.

Dîn

 Gotara bingehîn: Dêra Katolîk a Romayî li Fransa

Di sala 2009 de ji sedî 64 ji nifûsê Katolîk, ji sedî 4 Misilman, ji sedî 3  Protestan bûn.

Ji sala 1905-an vir ve, Fransa xwediyê qanûnek e ku dêrê û dewletê ji hev vediqetîne û ku azadiya olîan nas dike.

Demek dirêj, Dêra Katolîk bandorek girîng li ser jiyana civakî ya fransî kir. Li Fransayê, jiyana rahîb pêş ket û katedralên sedsalên navîn yên wî welatî abîdeyên hêz û pozîsyona navendî ya Dêra Katolîk in. Piştî şerên olî yên bi xwîn, Protestanên Frensî (Huguenots) bi Edîktê Nantes 1598 azadiya olî bi dest xistin. Di sedsala 17an de, key û dîwan zilamên dêrê xistin xizmeta xwe: Kardînal Richelieu û Mazarin çarenûsa welêt rêberî kirin. Şoreşa Fransî li dijî Dêrê û hem jî li dijî komên din ên xwedî îmtiyaz derket. Di bin Napoleon de, helwesta Protestanan xurt bû. Piştî şerên dêrê, 1905 têkiliyên di navbera dêrê û dewletê de qut bûn. Fransaya nûjen bi giranî civaka laîkbûyî ye. Nêzîkî 3 ji sedî yê niştecîhan (bi piranî Afrîqaya Bakur) xweyê Îslam didin.

Li gorî statîstîkên 2020, olên sereke yên Fransa Xiristiyanî, Îslam, Cihûtî û Bûdîzm bûn. Hejmara ku ne aîdî tu oleke rêxistinkirî ne ev e 20,830,000..

Çand

Pênîr, sosîs, şerab û xwarinên din ên fransî. Pêjgeha fransî cîhanê navdar e.

Fransa hezar sal e welatekî çandî yê pêşeng e. Pêşveçûn dewlemend û di heman demê de yekreng bû, ku nehiştiye ku nûbûnên wêrek berdewam di hemî warên çandê de pêk werin.

• Dîroka Hunerê ya Fransa
• dîwarê Aubusson
• Tapestry
• Lîsteya katedral, dêr û keşîşxaneyên Fransa
• Karîkatorên franko-belçîkî
• Mîmariya fransî
• Fîlma fransî
• Wêjeya fransî

Çanda gelêrî

Fransî çanda gelerî bingeha wê di Galîk de ye ku bandora wê piştî dagirkirina ji, wek nimûne, Rom, Frank, Alman û Vîkîng. Bi ser de, hindikahiyên çandên ne-asîmîlebûyî hene, wek mînak Bask, Breton û Alman. Ev cûdahiyên berbiçav di navbera bakurê Fransa bi Kelt û bandorên Almanî de dide, û başûrê ku ji hêla çanda Deryaya Navîn ve tête diyar kirin, welat dikare li gorî vexwarin, şerab li başûr, cider li bakurê rojava û birra li bakurrojhilat . Li başûr, bêtir karakterek Romayî heye, ku ji bo nimûne, di sêwirana xaniyan û çandiniya zeytûnan de diyar dibe. Li bakur bêtir têkiliyek almanî heye, ku di cûreyên çandiniyê de tê dîtin û ku ew di dereceyek mezintir de li şûna rûnê zeytûnê rûn bikar tînin. Lêbelê, Roma, bi hêmanên Keltî, ji bo çanda gelêrî ya Frensî yekreng e, mînakên vê yekê çandiniya genim, kevneşopiya dêrê, adetên cejnê û qanûnên Romayê ne.

Spor

Tour de France.

• Tîma futbolê ya mêran a neteweyî ya Fransa
• Şîva werzişê
• Parkour
• Skateboard
• Tour de France
• Prix d'Amérique û Civîna Zivistanê ya Fransî

Aborî û binesazî

Fransa yek ji mezintirîn hilberînerên şerabê li cîhanê ye.

Balafira Airbus A380 li Parîsê 2005 li pêşangehê ye.

Jiyana karsaziya Frensî piştî Şerê Cîhanî yê Duyem bi bingehîn strukturê xwe guhertiye. Berê çandinî pîşesazîya sereke bû, lê îro tenê ji %7ê nifûsê kar dike, lê ji %30 di pîşesaziyê de û ji %60 jî di sektora xizmetguzarî de kar dikin. Fransa bûye yek ji welatên pîşesazî yên pêşeng ên Ewropayê ku hilberîna teknolojiya bilind di pêş de ye, hinekî jî wekî encama rêveberiya hukûmetê ya bihêz di serdema piştî şer de. Di çarçoveya hevkariya Ewropî de, Fransa ji damezrandina Yekîtiya Komir û Pola 1952 ve ajotiye. Cûdahiyên herêmî yên mezin hem di warê çandinî û hem jî di pîşesaziyê de hene, û bextewariya aborî bi rengek neyeksan tê dabeş kirin. Li rojhilatê xeta ji Le Havre li ser Kanala Manşê heya Marsîlya li başûrê Fransa (bi navê Le Midi) piraniya pîşesaziyê û standardek jiyanê ya bilind tê dîtin; li beşên xizan ên navendî û başûrê rojavayê welêt, karsazên piçûk, pîşesaz û cotkarên piçûk serdest in. Lêbelê, gelek Fransî ji kontrola navendî ya bihêz a ji Parîsê nerazî ne û vê dawiyê hewldan hatin kirin ku hilberînê biguhezînin û navendên nû ji bo mezinbûna aborî ava bikin.

Çandiniya ku demeke dirêj bêaqil bû, niha bi giranî mekanîze ye û cotkariya mezin tê destpêkirin. Tenê ji 1/3 ê herêmê tê çandin, avhewa û ax xweş e û Fransa yek ji hilberînerên çandiniyê yên Ewropa û cîhanê ye. Hilberîna zêde dibe sedema pirsgirêkan û pêşbaziya mezin a li bazara YE bû sedema nerazîbûnên tund ên cotkarên fransî yên hêrs. Genim li hilberîna dexl serdest e, lê misir, ceh û ceh jî têne çandin. Berhemên din ev in kartol û şekir, fêkî û sebze (Normandî û Brîtanya, Geliyê Loire, Provence). Wekî hilberînerek şerab, Fransa bi gelek herêmên şerabê re pêşeng e (Bordeaux, Bourgogne, Beaujolais, Roussillon, Champagne). Çandiniya heywanan (Brîtanya, Normandiya û herêmên çiyayî) goşt û şîrên bi kalîte peyda dike. Masîgirên Atlantîk û Deryaya Bakur girîng in. Taybetmendiyek çandiniya îsotê li perava rojava ye.

Pîşesaziya kevneşopî ya hesin û pola ya fransî li bakur û bakur-rojhilat li ser bingeha maden û kana komirê ya herêmê bû. Li vir, krîza pola ya navneteweyî bi giranî ketiye û kanî û hesinkaran kar kêm kirine an jî hatine girtin. Ji bilî madenê hesin, boksît tê derxistin (mîneralê bi navê bajarê Les Baux li Provence hatiye binavkirin); Fransa li Ewropayê hilberînerê sereke yê baksît e, ku di hilberîna alûminyûmê de tê bikar anîn. Hin neft û gaza xwezayî (li başûrê rojava) û gelek hêza hîdro heye. Li Fransayê dora çil santralên nukleerî hene (piranî li Ewropayê). Li Saint-Malo li Brittany kargehek mezin a tîrêjê hate çêkirin. Li kêleka endezyariyê (keştiyan, çêkirina otomobîlan), berfirehkirina hilberîna teknolojiya bilind (balafir, telekomunîkasyon û elektronîkên din) û pîşesaziya kîmyewî, pîşesaziyên kevneşopî û hilberên pîşesaziyê pozîsyonek bihêz diparêzin (xwarin, cam û porselen, tekstîl û tiştên modê, bîhnxweş û kozmetîk. ). Tûrîzm xwedî girîngiyeke mezin a aborî ye; dora 30 milyon tê çaverêkirin. serdanên biyanî her sal (di nav yên din de diçin Parîsê, kelehên Geliyê Loire, seyrangehên deryayê yên li ser Riviera (Frensî Côte d'Azur, "Azure Coast") û seyrangehên werzîşên zivistanê yên Alper. Pêjgeha kevneşopî ya fransî bala gelekan dikişîne. tûrîst.

Fransa dikare wekî aboriyek berbiçav a tevlihev (économie mixte) were pênase kirin ku di aboriyê de xwedî rêjeyek bilind a xwedîtiya giştî ye, yek ji ya herî bilind di OECD de. Aboriya Fransa yek ji wan ên herî pêşkeftî yên cîhanê ye û bi tundî li ser teknolojiya bilind ye. Piştî DYA, Çîn, Japonya û Almanya li cîhanê pêncem mezintirîn tê hesibandin.

Li gorî Rêxistina Bazirganiya Cîhanî, di sala 2003 de, Fransa piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya, Japonya û Çîn di cîhanê de pêncemîn îxrackarê herî mezin ê bazirganiyê bû û piştî Dewletên Yekbûyî, Almanya û Chinaîn jî çaremîn îtxalkarê herî mezin bû.

Li gorî OECD, di 2003 de Fransa li pêş Dewletên Yekbûyî û Belçîka xwedan para herî mezin a veberhênana biyanî bû (wek sedî tê hesibandin). Bi bernameya xwe ya navokî re, Fransa di heman demê de welatê herî bilind ê xwebexşînê ye li Ewropaya Rojava û yek ji heft welatên herî pîşesazî yên cîhanê ye ku herî kêm [[karbondîoksît] hilberîne. ]. Ji ber vê yekê standarda jiyanê li Fransayê pir bilind e.

Aboriya Fransî bihevrebûna aboriya bazarê û destwerdana hukûmetê ya bihêz lê kêm dibe. Qadên mezin ên axa berdar, karanîna teknolojiya nûjen û subvansiyonên li hev kirin ku Fransa bikin neteweya pêşeng cotanî ya Ewropaya Rojavayî. Aboriya Fransa, piştî windakirina Cezayîr di 1960 de jî, di cîhanê de yek ji bihêztirîn e. Fransa di heman demê de xwediyê pîşesaziya fezayê pêşeng e û yek ji du neteweyên Ewropî ye ku xwediyê porta fezayê ya neteweyî ye - ya din jî Esrange li Swêdê ye.

Dewleta Fransa xwediyê beşeke mezin ji binesaziya welat e û xwediyê sereke yê çend şirketên rêhesin, elektrîk, firevanî û telekomunîkasyon ye. lê ji destpêka salên 1990'î ve bi awayekî zêde kontrola xwe li ser van sektoran azad kiriye. Dewlet par bi perçe pişkên xwe yên li şirketên fransî yên wekî France Telecom, Air France û di sîgorteyên din, berevanî û banke de firot dikan.

Fransa ewro bi 10 endamên din re 1'ê Çile 1999 dest pê kir û di destpêka 2002 de, pereyên û notên euro bi temamî şûna Franka Frensî danî.

Ji Şerê Cîhanî yê Duyem, Fransa gav bi gav hem ji hêla siyasî û hem jî ji hêla aborî ve nêzikî Almanyayê dibe û her du welat bi gelemperî di nav Yekîtiya Ewropayê de wek duya pêşeng a entegrasyona Ewropî têne hesibandin.

Fransa salane 79 mîlyon tûrîst dikişîne, ku ev yek ji ya ku li wî welatî dijî bi girîngî zêdetir e, ku ew dike cihê geştiyariyê yê herî populer ê cîhanê li pêş Spanya (51,7 mîlyon) û DYA (41,9 mîlyon) li gorî Rêxistina Tûrîzmê ya Cîhanê (WTO).

Tûrîst ji hêla bajarên bi eleqeya çandî mezin, seyrangehên serşuştinê û ski, dîmenên îdylîk û metropolên cîhanê Parîs dikişin.

Binêre jî: Kategorî:Şirketên Fransî

Pêşketina aborî ji salên 1990-î ve

Fransa di 1999 de tevlî ê sîstema refahê ya welat ji bo dewletê buha bû, ev jî tê wê maneyê ku welat neçar ma ku di çarçoveya qaîdeyên EMU de bimîne. Dewlet neçar ma ku deynan bigire da ku kêmasiyên butçeyê bigire, ev yek jî dibe sedem ku deynê derve carinan digihîje du ji sê parên GDP ya welat. Vê yekê di mezinbûna aboriyê û jûreya tevgerê ya hikûmetê de pirsgirêk çêkir.

Di salên 1990î de, bi saya bazara navxweyî ya Yekîtiya Ewropayê, bazirganiya derve li Fransayê geş bû. Wê demê hinardekirin ji îthalatê mezintir bû. Lêbelê, welat ji salên 2000-an vir ve ji hinardekirinê bêtir îthalat wergirtiye, di nav tiştên din de, girêdayîbûna bi hinartina petrolê.

Îxalata mal û karûbaran ku ji sedî 1994'an de 21% û di sala 2010'an de jî %28 bû. Di heman demê de, hinardekirina mal û karûbaran ku ji sedî 22% û 25% ji GDP ya welêt tê pîvandin.

Dema ku Fransa di sala 1999-an de beşdarî EMU bû, GDP-ya wan 1.4 trîlyon dolar bû û di sala 2012-an de, GDP gihîştibû 2.6 trîlyon $, ku di GDP-ê de% 86 zêde bû.

Di sala 2005 de, îndeksa di civaka karsaziya fransî de ji 104.8 daket 102.2, û hinardekirina Fransî di hemû sektoran de ji bilî aliyê xwarinê kêm bû. Lêbelê, welat di heman serdemê de baş bû, lê tevî vê yekê, GDP-ya welat bû duyemîn ya herî kêm. di 2005 de li Herêma Euro.

Di sala 2007’an de li Fransayê aborî careke din xera bû û di sala 2008’an de ji ber krîza darayî ya li welatên Ewropa û cîhanê careke din welat ketibû ber paşketinê. Li welêt bêkarî zêde bû û pîşesaziya otomobîlan a Fransayê xirab bû. Paşê hikûmetê di veberhênanên di sektora giştî de, piştgirî ji bo pîşesaziya otomobîlan û bihuştên bacê û deynên bank û pargîdaniyan veberhênan kir. Di sala 2009 de, aboriya Fransa ji sedî 2,7 kêm bû, lê di dawiya salê de mezinbûn berevajî bû û di sala 2010 de GDP ji sedî 1,5 zêde bû. Lêbelê, aborî ji ber sistbûna aboriya cîhanê zêde mezin nebû.

Di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2012an de, Fransa gelek xebitî ku kêmasiya bûdceya xwe bigihîne sînorê Yekîtiya Ewropayê ji sedî 3. Mezinbûna wan bi qasî %0,4 kêm bû û deynê neteweyî jî ji %90ê GDP bû. Ji ber vê yekê ji bo Fransa girîng bû ku mezinbûna welêt zêde bike û deynê neteweyî kêm bike. François Hollande ji bo dewlemendan, karsazên mezin, bank û şîrketên petrolê, ku wî di hilbijartinan de bi ser ket, polîtîkayeke hişkbûnê bi bacên bilindtir pêşniyar kir.

Di sala 2013’an de ji bo aboriya Fransa hîn jî pirsgirêk hebûn. Hilberîna otomobîl, pola û elektronîk (ku li Fransayê çavkaniyên sereke yên îxracatê ne) ji bo wan bihatir bû ji Asya û yên mayî yên Ewropayê. Ev bû sedema kêmbûna hinardekirinê. Di sala 1999 de, Fransa %7 ji hinardekirina cîhanî pêk dihat, lê di sala 2013 de ew daket %3.

Di 2014 de, mezinbûna GDP hema hema nayê guhertin.

Binesazî

Veguhastin

Trêna bilez a TGV li başûrê Fransayê.

Firokeya herî mezin a Fransa Air France ye, ku difire cihên li Fransa, Ewropa û yên din ên cîhanê. Mezintirîn balafirgeha Balafirgeha Parîs-Charles de Gaulle li derveyî Parîs ye. Balafirgeh yek ji mezintirîn li Ewropa û xalek danûstendinê ya girîng e.

Trafîka trênê baş pêşkeftî ye û li ser gelek rêgezan bi hewayê re pêşbaziyê dike. Trafîk nayê verastkirin (her çend pêşniyarên weha hene) û di serî de ji hêla dewletê ve tê xebitandin SNCF. Trêna bilez TGV li ser rêyên wekî Parîs-Lyon populer e.

Trên ji Parîsê diçin bajarên din ên Ewropî yên wekî London û Brûksel. Di dîrokê de, Parîs ji bo Orient Express jî yek ji stasyonên navendî bû.

Fransa yek ji mezintirîn toreyên rê li cîhanê ye. Ev bi qasî 800 hezar kîlometir e ku 7100 kîlometre otoban ye. Piraniya otobanên Fransayê, bi kîlometreyan, otobanên bi bacê ne. Ev rê ji aliyê hikûmetê yan jî şîrketên taybet ve tên xwedîkirin û xebitandin. Di dawiya salên 1990-an û destpêka salên 2000-an de, dewleta Fransa hêdî hêdî xwedîtiya xwe li van pargîdaniyan kêm kir. Fransa xwedî trafîka rastê ye.

Mail, telefon û Înternet

Fransa ji bo demek dirêj li paş welatên pêşkeftî yên din mayî, lê naha digihîje û berfirehbûna banda fireh bi lez û bez ber bi pêş ve diçe.

Perwerdehî û lêkolîn

Zanîngeha Parîsê

Di sedsala 12-an de wekî yek ji kevintirîn zanîngehên cîhanê hate damezrandin, piştî [[Gulan] bû nav 13 zanîngehên cuda yên dewletê yên serbixwe. Rabûn]]. Di wêneyê de avahiya zanîngehê Sorbonne

Bi têgînên école primaire (dibistana seretayî) tê wateya serdema école maternelle û école élémentaire, dema ku pileya duyemîn an jî duyan bi gelemperî ji bo tê bikaranîn. collège û lycée, hevwateya gymnasium ya Swêdê ye.

Li Fransayê, dibistana mecbûrî di şeş saliya xwe de dest pê dike, lê ji sê saliyê (carinan jî du salî) heya şeş saliya xwe "école maternelle" ya dilxwazî ​​heye ku ji hemî zarokên ku li Fransa dijîn re vekirî ye. hejmareke zêde ya zarokan beşdarî perwerdeyê dibin. Di şeş saliya xwe de, tu diçî école élémentaire, piştî wê jî kolej li pey tê û heta tu 15 salî diçî wir.

Dû re lîse tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li écoles préparatoires, dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Dû re lîse tê, ku hûn di navbera 15-18 saliya xwe de dixwînin, piştî wê hûn dikarin bêtir serî li écoles préparatoires, dibistanên amadekariyê ji bo xwendina bilind, wekî din rasterast li zanîngeh û zanîngehan.

Xwendina bilind a fransî xwedan kevneşopiyek dewlemend e ku vedigere Serdema Navîn. Li paytext, Zanîngeha Parîsê, ku di sedsala 12-an de hate damezrandin, bû yek ji kevintirîn û girîngtirîn saziyên xwendina bilind û lêkolînên akademîk ên cîhanê. Yekem doktora di dersên Îlahîyatnasî û humanîstî de li vir hatin pêşxistin.

Şoreşa Fransî bilindbûna grandes écoles dît, kolêj - bi gelemperî leşkerî, teknîkî an zanistiya siyasî ne - ku paşê ji ber rola wan di nav dezgeha leşkerî ya berfireh a piştî-şoreşê ya Frensî de bi prestîj mezin bûn.

Piştî Serhildana Gulanê ya 1968, Zanîngeha Parîsê di nav 13 zanîngehên dewletê yên serbixwe de hate dabeş kirin.

Mijarên têkildar

• Fransayî
• Zimanê fransî
• Fransiyûm

Girêdanên derve

 Li Wikimedia Commons medyayên di warê Fransa de hene.