Derman

Derman

Bi giştî, xaşxaş cureyekî tiryak e, lê di bijîşkiyê de wekî dermanekî êşbir jî tê bikaranîn, lewra li Kalîforniya (DYA) dikanên xaşxaşfiroşiyê hene.

Derman, ji bo qenckirin an jî pêşlêgirtin an jî nasîna nexweşiyan hatiyî ne çêkirin. Her wisa wek berhemên kîmyewî jî tên zanîn.

Dabeşandin

Derman bi gelek rêyan dikare bê dabeşandin. Mînak bi pênasên kîmyewî an jî bi rêyên sepan an jî bi tesîrdana sîstema biyolojîk an jî tesîrên tedawîker. Sîstema dabeşandin ya belave Sîstema dabeşandina anatomîk a terapeutîk a kîmyewî (koda ATCê) ye. Rêxistina Tenduristiyê ya Cîhanê lîsteya dermanên sereke tomar dike.

Mînaka beşên dermanan van dihundirîne :

1. Dermanên dijta (antîpîretîk): tayê kêm dike
2. Dermanên dijêş (analjezîk): êşê kêm dike
3. Dermanên dijmalaryayî (dermanên antîmalaryal): tedawîkerê malarya
4. Dermanên dijbakterî (antîbakteriyel): înhîbekerê mezinbûna mîkroban
5. Dermanên dijseptîk (antîseptîk): pêşlêgirê mezinbûna mîkroban li nêzîkî sotinan,biriyan,birînan
6. Stabîlîzorê madê: Lîtyûm û Valpromîd
7. Replasmana hormon: Premarîn
8. Hebên pêşîlêgirtina ducanîbûnê ên bi riya dev: Enovîd, heba dufaz û heba sêfaz
9. Hişyarker (stîmulan): Metîlfenîdat (Ritalin)
10. Trankîlîzan: meprobamat, klorpromazîn, rezerpîn, klordîazepoksîd, dîazepam û alprazolam
11. Statîn: lovastatîn, pravastatîn û sîmvastatîn

Tîpên dermansaziyê

Ji bo sîstema hezmê (Sîstema givêrdar an dehandinê)

• Sîstema hezmê ya jor : antîasîd|, pêşlêgirên refluyê, antîflatulent, antîdopamînerjîk,înhîbîtorên pompa protonê(PPI), antagonîstên H2-reseptorê, sîtoprotektan, analogên prostoglandînê
• Sîstema hezmê ya jêr : laksatîv,antîspazmodîk, antîdiyareîk, sekestranên asîdê zeravê, opiyoîd

Ji bo sîstema gera xwînê

• Giştî : Blokerên β-receptorê, Blokerên Kalsiyûm Kanalê, dîuretîk, glîkozîtên kardiyak, antîarîtmîk, nîtrat, antîanjînal, vazokonstrûktor, perîferal aktîvator
• Tesîrdarên fişara xwûnê (dermanên antîhîpertansîf) :
• Koagûlasyon : antîkoagûlan, heparîn, dermanên antîplatelet, fîbrînolîtîk, faktorên antîhemofîlîk, dermanên hemostatîk
• Ateroskleroz/înhîbîtorên kolesterolê : ajanên hîpolîpîdemîk, statîn

Ji bo sîstema rehikan ya navendî

Dermanên tesîrdarên sîstema rehikan ya navendî van dihundirîne: psîkedelîk, hîpnotîk, anestezîk, antîpsîkotîk, antîdepresan (trîsîklîk antîdepresanan, înhîbîtorên monoamîn oksîdazAN, lîtyum û înhîbîtorên selektîf ya reuptakeya serotonîn (SSRI) dihundirîne), antîemetîk, antîkonvûlsan/antîepîleptîk, anksiyolîtîk, barbîtûrat, dermanên nexweşiyên hereketê (mînak;Nexweşiya Parkînson), hişyarker-stîmulan (amfetamînan dihudirîne), benzodîazepîn, sîklopîrolon, antagonîstên dopamînê, antîhîstamînîk, kolînerjîk, antîkolînerjîk, emetîk, kannabînoîd û antagonîstên 5-HT (serotonin)

Ji bo êş û hiş (dermanên analjezîk)

Beşên sereke yên êşbiran NSAID, opiyoîd û hindek cureyên orfanan wek parasetamol.Dermanên din jî yên wekî anestetîk dikare bo kêmkirina êşê an jî bo tevizandina hiş bê bikaranîn.

Ji bo nexweşiyên maskûlî-kakûtî

Kategoriyên sereke yên dermanên nexweşiyên maskûlî-kakûtî ev in : NSAID(înhîbîtorên selektîf yên COX-2 dihundirîne),maskûle sistker, dermanên noromûskûler û antîkolînesteraz

Ji bo çav

• Giştî : blokerên adrenerjîk noronan, astrenjan, okûler lubrîkant
• Teşhîsker: anestezîkên topîkal, sempatomîmetîk, parasempatomîmetîk, mîdriyatîk, sîkloplejîk
• Antîbakteriyel: Dermanên dijbakterî, antîbiyotîkên topîkal, sûlfonamîd, amînoglîkozîd, flurokînolon
• Dermanên Antîvîral
• Antîfungal: îmîdazol, polîen
• Antîînflamatuar: NSAID, kortîkosteroîd
• Antîalerjîk: înhîbîtorên mastsel
• Antîglokom: agonîstên adrenerjîk, beta bloker, înhîbîtorên karbonîk anhîdrazê/hîperosmotîk, kolînerjîk, miyotîk, parasempatomîmetîk, agonîstên prostoglandînê/înhîbîtorên prostoglandînê, nîtroglîserîn

Ji bo guh,difin û orofarînks

Sempatomîmetîk, antîhîstamîn, antîkolînerjîk, NSAID, steroîd, antîseptîk, anestezîkên lokal, antîfungal

Ji bo sîstema bêhngirtinê

Bronkodîlator, NSAID, antîalerjîk, antîtussîf, mukolîtîk, dekonjestan, kortîkosteroîd, agonîstên Beta2-adrenerjîk, antîkolînerjîk, steroîd

Ji bo pirsgirêkên endokrînê

Androjen, antîandrojen, gonadtropîn, kortîkosterîd, hormonê mezinbûnê, însûlîn, antîdiyabetîk(sûlfonîlûreaz,bîguanîd/metformîn, tiyazolîdîndîon, însûlîn), hormonên tîroîdê, dermanên antîtîroîd, kalsîtonîn, dîfosfonat, analogên vasopressîn

Ji bo sîstema zêdebûn an jî ûrînerê

antîfungal, ajanên alkalînîze, kînolon, antîbiyotîk, kolînerjîk, antîkolînerjîk, antîkolînesteraz, antîspazmodîk, înhîbîtorên 5-alfa redûktazê, blokerên selektîv alfa-1, sîldenafîl, dermanên zayînker

Ji bo kontrasepsiyonê

• Kontrasepsiyona hormonal
• Ormeloksîfen
• Spermîsîd

Ji bo zayîn û nexweşiyên jinan

NSAID, antîkolînerjîk, dermanên hemostatîk, antîfîbrînolîtîk, Terapiya Replasmana Homonê (HRT), sererastkerên hestî, agonîstên beta-reseptorê, hormonê hişyarkerê folîkûlê, lûteînîze hormon, LHRH, gamolenîk asîd, înhîbîtorên berdana gonadotropîn, progestojen, agonîstên dopamînê, ostrojen, prostoglandîn, gonadorelîn, klomîfen, tamoksîfen, dîetîlstîlbestrol

Ji bo çermî

emolîyent, antîprurîtîk, antîfungal, dîsînfektant, skabîsîd, pedîkûlîsîd, berhemên qetranê, retînoîd, analogên vîtamîn D, keratolîtîk, abrasîv, antîbiyotîkên sîstematîk, antîbiyotîkên topîkal, hormon, ajanên deslojîng, eksuda mêjker, fîbrînolîtîk, proteolîtîk, kremên rojê, antîperspîrant, kortîkosteroîd

Ji bo enfeksiyonê

Dermanên dijbakterî, antîfungal, antîleprotîk, dermanên antîtuberkûloz, Dermanên dijmalaryayî, antîhelmîntîk, emobîsîd, antîvîral, antîprotozoal

Ji bo sîstema parastinê (sîstema îmmun )

vaksîn, îmmunoglobulîn, îmmunosupresant, înterferon, antîbodiyên monoklonal

Ji bo nexweşiyên hestokî

antîallerjîk, antîstamînîk, NSAID

Ji bo teşhîsê

kontrast medya

Sepan

Sepan ji bo nexweşan belavkirina dermanên farmasotîk e.Sê kategoriyên sereke yên sepana derman hene : Enteral (wergirtina dermanî bi rêya devî), Parenteral (dermankirina Sîstema Gerana Xwûnê dihundirîne) û yên din (van rêyên dermankirinê dihundirîne: întranazal, topîkal, înhalasyon û rektal

Sepana dermanan dikare bi dozaj formên wek heb, tablet an jî kapsûl bê kirin.

Girêdanên derve

• WHO Model List of Essential Medicines
• New Medicines Database | PHRMA ^{Girêdana arşîvê 2010-09-29 li ser Wayback Machine}
• Informations and Leaflets of approved pharmaceutical drugs | Diagnosia
• SuperCYP: Database for Drug-Cytochrome- and Drug-Drug-interactions ^{Girêdana arşîvê 2011-11-03 li ser Wayback Machine}