Adîs Abeba

Girêdanan biguhêre
Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Adîs Abeba
አዲስ አበባ Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Region of Ethiopia, bajarê mezin û jîngeh Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
አዲስ አበባ Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Coat of arms
Adîs Abeba li ser nexşeyê
Map
Adîs Abeba li ser nexşeya Etiyopya nîşan dide
Adîs Abeba
Adîs Abeba
Koordînat: 9°1′38″Bk 38°44′13″Rh / 9.02722°Bk 38.73694°Rh / 9.02722; 38.73694
DewletEtiyopya Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Paytexta
  • Oromia Region
  • Ethiopian Empire (1889–1900)
  • Ethiopian Empire (1903–1936)
  • Italian East Africa (1936–1941)
  • Ethiopian Empire (1941–1952)
  • Federation of Ethiopia and Eritrea (1952–1962)
  • Ethiopian Empire (1962–1974)
  • Derg (1974–1987)
  • People's Democratic Republic of Ethiopia (1987–1991)
  • Etiyopya (1991–)
  • Yekîtiya Afrîkayê Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Dema avabûnê1886 Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Îdarî
 • ŞaredarAdanech Abebe (2021–) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Qada rûerdê
 • Giştî526.99 km2 (20.347 sq mi)
Bilindahî
2355 m (7726 ft)
Nifûs
3.041.002 (2012) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Dem
Koda telefonê11 Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Malpercityaddisababa.gov.et/am Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêreBelge


Adîs Abeba (bi amharî: አዲስ አበባ, bi wateya kurmancî; „Kulîlka nû“) paytext û bajarê herî mezin a Etiyopyayê e.[1] Di serjimêriya sala 2007an de, nifûsa bajêr bi 2,739,551 şênî hate texmîn kirin.[2] Adîs Abeba navendek çandî, hunerî, darayî û îdarî ji welatê Etiyopyayê e, ku pir pêşkeftî û girîng e.[3]

Dîroka damezrandina bajêr di dawiya sedsala 19an de ji hêla hikûmdarê Menelik II, di sala 1886an de piştî ku dû sal berê Çiyayê Entoto xwe re nerehet dît.[4] Di wê demê de, bajar bajarokek havînê bû; pirbûna wê ya kaniya mîneral a mezin bala esilzadeyên împeratoriyê kişand û rê da wan ku niştecîhek daîmî ava bikin. Her weha gelek endamên çînên karker - di nav de esnaf û bazirgan - û mêvanên biyanî jî kişand. Paşê jî hikûmdar Menelîk II di sala 1887an de qesra xwe a împeratorî li bajêr ava dike.[5][6] Adîs Abeba di sala 1889an de bû paytexta împeratoriyê, û paşê balyozxaneyên navneteweyî jî hatin vekirin.[7][8] Pêşveçûna bajar di destpêka sedsala 20an de bû, û bêyî plansaziyek pêşîn dest pê kir.[4]

Adîs Abeba di salên 1926 û 1927an de geşbûnek aborî ya berfireh dît, û zêdebûna hejmara avahiyên xwedan çîna navîn, di nav de xaniyên kevirî, ku bi mobîlyayên Ewropî yên îthalkirî dagirtî ne. Çîna navîn di heman demê de otomobîlên ku nû hatine çêkirin jî îtxal kir û saziyên bankê berfireh kir. Di dema dagirkeriya Îtalî de, bajarîbûn û nûjenbûn bi rêgezek plansaziyek bi domdarî zêde bû; hêvî dikir ku Adîs Abeba bibe bajarekî "Kolonyalî" û piştî dagirkirinê jî berdewam bike. Planên masterê yên paşerojê ji hêla şêwirmendên fransî û brîtanî ve ji salên 1940an û pê ve hatine sêwirandin, ku balê dikişîne ser bîrdariyê, avahiyên sivîl, bajarên satelîtê û hundurê bajêr. Bi heman rengî, masterplana paşîn a Italî-Etiyopyayî (di heman demê de di sala 1986an de hate pêşandan) tenê strukturên bajarî û karûbarên rûniştinê eleqedar bû, lê paşê ji hêla masterplana 2003an ve hate xwedîkirin.

Ji ber girîngiya xwe ya dîrokî, dîplomatîk û siyasî ji bo parzemînê jê re "paytexta siyasî ya Afrîkayê" tê binav kirin, Adîs Abeda wekî navenda rêxistinên navneteweyî yên mezin, wekî Yekîtiya Afrîkî û Komîsyona Aborî ya Neteweyên Yekbûyî ji bo Afrîkayê kar dike.[9]

Bajar çend kîlometran li rojavayê rîfta rojhilata Afrîka e, ku Etiyopyayê dike dû paran, di navbera plateya nûbiyayê û plateya somalî de ye. Bajar ji aliyê Herêma Taybet a Ormiyê ve hatiye dorpêçkirin, û mirovên ji hêr herêmên Etiyopyayê lê dijîn. Zanîngeha Adîs Abeba li bajar e. Bajar goriyên Pêrista Pêşveçûna Mirovî bilind e, û bi çanda xwe ya zindî, dîmena moda bihêz, tevlêbûna sivîl û siyasî ya ciwan, dîmenek hunerî ya pêşkeftî, û bi xwedan mezinbûna aborî ya herî bilez a her welatekî li cîhanê tê zanîn.[10]

Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

  1. ^ "About Ethiopia | The Embassy of the Federal Democratic Republic of Ethiopia – Canberra Australia". web.archive.org. 28 kanûna pêşîn 2021. Ji orîjînalê di 28 kanûna pêşîn 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 13 tîrmeh 2023.
  2. ^ "Demographics (Population) of Ethiopian Cities and villages, estimates of 1. January 2007". Ji orîjînalê di 14 çiriya paşîn 2010 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 13 tîrmeh 2023.
  3. ^ "Addis Ababa | History, Population, Map, & Facts | Britannica". www.britannica.com (bi îngilîzî). 8 hezîran 2023. Roja gihiştinê 13 tîrmeh 2023.
  4. ^ a b "Finfinne". The Free Dictionary.
  5. ^ Kiunguyu, Kylie (30 çiriya pêşîn 2019). "Ethiopia's Imperial Palace opened to the public after more than a century" (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 13 tîrmeh 2023.
  6. ^ "Ethiopia opens doors to its Imperial Palace for the first time". Embassy of Ethiopia, London (bi îngilîziya amerîkî). 16 çiriya pêşîn 2019. Roja gihiştinê 13 tîrmeh 2023.
  7. ^ Anacker, Caelen (16 adar 2010). "Addis Ababa, Ethiopia (1886- ) •" (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 13 tîrmeh 2023.
  8. ^ Benti, Getahun (2000). "A History of Addis Ababa from Its Foundation in 1886 to 1910 (review)". Northeast African Studies. 7 (2): 143–145. doi:10.1353/nas.2004.0013. ISSN 1535-6574.
  9. ^ "United Nations Conference Centre in Addis Ababa (UNCC-AA) | United Nations Economic Commission for Africa". www.uneca.org. Roja gihiştinê 13 tîrmeh 2023.
  10. ^ Jeffrey, James (5 sibat 2018). "Addis Ababa: 10 best things to do in Ethiopia's capital". CNN (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 13 tîrmeh 2023.

Giredanên derve[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Li Wikimedia Commons medyayên di warê Addis Abeba de hene.
adîs abeba – Mane, etîmolojî, werger û bêhtir
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Adîs_Abeba&oldid=1663424" hatiye standin.