Brasília

Brasília
Brasília
Bajarê mezin, bajar, planned national capital, political city û paytexta federal
	Ala Coat of arms
	Dirûşm: Venturis ventis ;
	Brasília li ser nexşeyê;
	Brasília
	Koordînat: 15°47′38″Bş 47°52′58″Ra / 15.79389°Bş 47.88278°Ra
Parzemîn	Amerîkaya Başûr
Dewlet	Brezîl
Li beşa îdarî	Federal District ;
Paytexta	Brezîl (1960–); Fourth Brazilian Republic (1960–); Federal District ;
Dema avabûnê	21 nîsan 1960
Qada rûerdê
• Giştî	5802 km2 (2240 sq mi)
Bilindahî	1171 m (3842 ft)
Nifûs	2.789.761 (2013), 2.570.160 (2010), 2.609.997 (2011), 2.051.146 (2000), 3.015.268 (2019), 3.094.325 (2021), 1.598.415 (1991), 1.203.333 (1980), 546.015 (1970), 141.742 (1960), 2.817.381 (2022)
Dem	UTC-3 ;
Koda postayê	70000–70999
Koda telefonê	061
Malper	www.brasilia.df.gov.br
	biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Brasília ([bɾaˈzilyɐ] bi portûgalî: Brasília [bɾaˈzili.ɐ, bɾaˈziljɐ]) paytexta federal a Brezîlyayê û navenda hikûmetê ya navçeya federal e ku li Çiyayên Brezîlyayê li herêma navenda rojavayê welêt e. Ew ji hêla Serok Juscelino Kubitschek ve di 21ê nîsan 1960an de hatiye damezrandin ku li şûna Rio de Janeiro wekî paytexta neteweyî cih bigire. Brasília piştî São Paulo û Rio de Janeiro sêyem bajarê herî qelebalix ê Brezîlyayê ye. Di nav bajarên sereke yên Amerîkaya Latînî de, bajêr xwedan TBHya herî zêde ya serê mirovî ye.^[1]

Navê "Brasília" bi gelemperî wekî hevwateya naçeya federal bi tevahî tête bikar anîn ku di nav 35 herêmên îdarî de hatiye dabeş kirin ku yek ji wan (Plano Piloto) qada bajarê ku bi eslê xwe hatiye plansaz kirin û avahiyên hikûmeta wê ya federal vedihewîne. Tevahiya navçeya federal ji hêla Enstîtûya Statîstîk û Erdnîgariya Brêzîlê ve tê hesibandin ku qada bajarê Brasilia pêk tîne û hikûmeta herêmî tevahiya navçeyê bi 12 şaredariyên cîran ên li eyaleta Goiás wekî qada metropolê ya bajêr dihesibîne.^[2]^[3]

Erdnîgarî

Paytext li navenda Hochplateau ya Welatê li 1158 Metroyan bilindayi nêzikî navbera Avçirandinên Çeman, ên ku alîyê yekê Bakûr li Amazonas û alîyê cuda li Başûr Río de la Plata diherike, li Navîna Brezîlê, lê dur e ji navendên wek São Paulo (872 km), Rio de Janeiro (930 km), Recife (1653 km) û Belém (1600 km).

Herêmên Metropol a Distrito Federal û derdora (Região Integrada de Desenvolvimento do Distrito Federal e Entorno) Rûerdek ji 55.570 km² û tê de Distrito Federal do Brasil 19 Cîvakên li Parêzgehên Federal a Goiás (Abadiânia, Água Fria de Goiás, Águas Lindas de Goiás, Alexânia, Cabeceiras, Cidade Ocidental, Cocalzinho de Goiás, Corumbá de Goiás, Cristalina, Formosa, Luziânia, Mimoso de Goiás, Novo Gama, Padre Bernardo, Pirenópolis, Planaltina,Santo Antônio do Descoberto, Valparaíso de Goiás û Vila Boa) heye, herwiha wek du Cîvakên Parêzgehên Federal a Minas Gerais (Buritis û Unaí).^[4]

Avûhewa

Germahî û Barîna li navenda saldirêjî (1961–1990)

	Rêb.	Reş.	Ada.	Avr.	Gul.	Pûş.	Tîr.	Gel.	Rez.	Kew.	Ser.	Ber.
Bilindtirîn germahî (°C)	26,9	26,7	27,1	26,6	25,7	25,2	25,1	27,3	28,3	27,5	26,6	26,2	Ø	26,6
Nimztirîn germahî (°C)	17,4	17,4	17,5	16,8	15,3	13,3	12,9	14,6	16,0	17,4	17,5	17,5	Ø	16,1

Barîn (mm)	241,4	214,7	188,9	123,8	39,3	8,8	11,8	12,8	51,9	172,1	238,0	248,6	Σ	1552,1

Saetên bi tavik (st/r)	5,1	5,6	5,8	6,7	7,6	8,4	8,6	8,5	6,8	5,4	4,8	4,5	Ø	6,5

Rojên bi baran (r)	19	16	16	9	5	3	3	4	6	14	18	20	Σ	133

Hêwîtî (%)	76	77	76	75	68	61	56	49	53	66	75	79	Ø	67,5

G
e
r
m
a
h
î

26,9

17,4

26,7

17,4

27,1

17,5

26,6

16,8

25,7

15,3

25,2

13,3

25,1

12,9

27,3

14,6

28,3

16,0

27,5

17,4

26,6

17,5

26,2

17,5

Rêb.

Reş.

Ada.

Avr.

Gul.

Pûş.

Tîr.

Gel.

Rez.

Kew.

Ser.

Ber.

B a r î n	241,4	214,7	188,9	123,8	39,3	8,8	11,8	12,8	51,9	172,1	238,0	248,6
	Rêb.	Reş.	Ada.	Avr.	Gul.	Pûş.	Tîr.	Gel.	Rez.	Kew.	Ser.	Ber.

Çavkanî: World Weather Information Service; wetterkontor.de

Nifûs

Nifûs li gorî salan
Sal	Nifûs	±%
1960	141.742	—
1970	546.015	+285,2%
1980	1.203.333	+120,4%
1991	1.598.415	+32,8%
2000	2.051.146	+28,3%
2010	2.570.160	+25,3%
2011	2.609.997	+1,5%
2013	2.789.761	+6,9%
2019	3.015.268	+8,1%
2021	3.094.325	+2,6%
2022	2.817.381	−9,0%
Çavkanî: 2022^[5]

Çavkanî

^ Istrate, Emilia. "Global MetroMonitor | Brookings Institution". Brookings.edu. Ji orîjînalê di 15 kanûna paşîn 2013 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 25 sibat 2014.
^ "Área Metropolitana de Brasília" [Brasília Metropolitan Area]. Atlas do Distrito Federal (bi portugalî). Instituto de Pesquisa e Estatística do Distrito Federal (IPEDF). Ji orîjînalê di 21 çiriya paşîn 2023 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 21 çiriya paşîn 2023. A Área metropolitana de Brasília (AMB) foi definida pela Codeplan na Nota Técnica n° 01/2014. A AMB é formada pelo Distrito Federal e sua periferia metropolitana, constituída por 12 municípios circunvizinhos (também integrantes da Ride-DF) que possuem fluxos e relações de natureza metropolitana com o Distrito Federal. [The Brasília Metropolitan Area (AMB) was defined by Codeplan in Technical Note No. 01/2014. The AMB is formed by the Federal District and its metropolitan periphery, consisting of 12 surrounding municipalities (also members of Ride-DF) that have flows and relationships of a metropolitan nature with the Federal District.]
^ Cruz, Bruno de Oliveira (2020). "Área metropolitana de Brasília e o mercado de trabalho" (PDF). Boletim Regional, Urbano e Ambiental (bi portugalî). Instituto de Pesquisa Econômica Aplicada (IPEA): 83–99. doi:10.4000/books.irdeditions.35769. ISBN 9782709927413. Ji orîjînalê di 21 çiriya paşîn 2023 de hat arşîvkirin (PDF). Roja gihiştinê 21 çiriya paşîn 2023.
^ Universidade Federal de Uberlândia: Brasília: uma metropole singular no Centro-Oeste brasileiro. Vol. 15, No 1 (2000)
^ "Tabela 9605 - População residente, por cor ou raça, nos Censos Demográficos". Roja gihiştinê 30 çiriya paşîn 2024.

Girêdanên derve

[1] Istrate, Emilia. "Global MetroMonitor | Brookings Institution". Brookings.edu. Ji orîjînalê di 15 kanûna paşîn 2013 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 25 sibat 2014.

[ipe-gdf-amb-2] "Área Metropolitana de Brasília" [Brasília Metropolitan Area]. Atlas do Distrito Federal (bi portugalî). Instituto de Pesquisa e Estatística do Distrito Federal (IPEDF). Ji orîjînalê di 21 çiriya paşîn 2023 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 21 çiriya paşîn 2023. A Área metropolitana de Brasília (AMB) foi definida pela Codeplan na Nota Técnica n° 01/2014. A AMB é formada pelo Distrito Federal e sua periferia metropolitana, constituída por 12 municípios circunvizinhos (também integrantes da Ride-DF) que possuem fluxos e relações de natureza metropolitana com o Distrito Federal. [The Brasília Metropolitan Area (AMB) was defined by Codeplan in Technical Note No. 01/2014. The AMB is formed by the Federal District and its metropolitan periphery, consisting of 12 surrounding municipalities (also members of Ride-DF) that have flows and relationships of a metropolitan nature with the Federal District.]

[ipea-metro-3] Cruz, Bruno de Oliveira (2020). "Área metropolitana de Brasília e o mercado de trabalho" (PDF). Boletim Regional, Urbano e Ambiental (bi portugalî). Instituto de Pesquisa Econômica Aplicada (IPEA): 83–99. doi:10.4000/books.irdeditions.35769. ISBN 9782709927413. Ji orîjînalê di 21 çiriya paşîn 2023 de hat arşîvkirin (PDF). Roja gihiştinê 21 çiriya paşîn 2023.

[4] Universidade Federal de Uberlândia: Brasília: uma metropole singular no Centro-Oeste brasileiro. Vol. 15, No 1 (2000)

[wikidata-bbb0034c21309ba00f02d51e76a6ebfc17a06b34-v10-5] "Tabela 9605 - População residente, por cor ou raça, nos Censos Demográficos". Roja gihiştinê 30 çiriya paşîn 2024.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Danegehên kontrola otorîteyê
Navneteweyî	FAST ISNI VIAF
Neteweyî	Spanya Fransa BnF data Almanya Îsraêl DYA Japon Komara Çekî
Cografî	MusicBrainz area
Yên din	NARA