Brasília
Brasília | |
---|---|
Bajarê mezin, bajar, planned national capital, political city û federal capital ![]() | |
![]() | |
Dirûşm: | |
Brasília li ser nexşeyê![]() | |
Koordînat: 15°47′38″Bş 47°52′58″Ra / 15.79389°Bş 47.88278°Ra | |
Parzemîn | Amerîkaya Başûr ![]() |
Dewlet | Brezîl ![]() |
Li beşa îdarî | |
Paytexta |
|
Dema avabûnê | 21 nîsan 1960 ![]() |
Qada rûerdê | |
• Giştî | 5802 km2 (2240 sq mi) |
Bilindahî | 1171 m (3842 ft) |
Nifûs | 2.789.761 (2013), 2.570.160 (2010), 2.609.997 (2011), 2.051.146 (2000), 3.015.268 (2019), 3.094.325 (2021), 1.598.415 (1991), 1.203.333 (1980), 546.015 (1970), 141.742 (1960), 2.817.381 (2022) ![]() |
Dem | |
Koda postayê | |
Koda telefonê | 061 ![]() |
Malper | www![]() |
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre![]() |
Brasília ([bɾaˈzilyɐ] bi portûgalî: Brasília [bɾaˈzili.ɐ, bɾaˈziljɐ]) paytexta federal a Brezîlyayê û navenda hikûmetê ya navçeya federal e ku li Çiyayên Brezîlyayê li herêma navenda rojavayê welêt e. Ew ji hêla Serok Juscelino Kubitschek ve di 21ê nîsan 1960an de hatiye damezrandin ku li şûna Rio de Janeiro wekî paytexta neteweyî cih bigire. Brasília piştî São Paulo û Rio de Janeiro sêyem bajarê herî qelebalix ê Brezîlyayê ye. Di nav bajarên sereke yên Amerîkaya Latînî de, bajêr xwedan TBHya herî zêde ya serê mirovî ye.[1]
Navê "Brasília" bi gelemperî wekî hevwateya naçeya federal bi tevahî tête bikar anîn ku di nav 35 herêmên îdarî de hatiye dabeş kirin ku yek ji wan (Plano Piloto) qada bajarê ku bi eslê xwe hatiye plansaz kirin û avahiyên hikûmeta wê ya federal vedihewîne. Tevahiya navçeya federal ji hêla Enstîtûya Statîstîk û Erdnîgariya Brêzîlê ve tê hesibandin ku qada bajarê Brasilia pêk tîne û hikûmeta herêmî tevahiya navçeyê bi 12 şaredariyên cîran ên li eyaleta Goiás wekî qada metropolê ya bajêr dihesibîne.[2][3]
Erdnîgarî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Paytext li navenda Hochplateau ya Welatê li 1158 Metroyan bilindayi nêzikî navbera Avçirandinên Çeman, ên ku alîyê yekê Bakûr li Amazonas û alîyê cuda li Başûr Río de la Plata diherike, li Navîna Brezîlê, lê dur e ji navendên wek São Paulo (872 km), Rio de Janeiro (930 km), Recife (1653 km) û Belém (1600 km).
Herêmên Metropol a Distrito Federal û derdora (Região Integrada de Desenvolvimento do Distrito Federal e Entorno) Rûerdek ji 55.570 km² û tê de Distrito Federal do Brasil 19 Cîvakên li Parêzgehên Federal a Goiás (Abadiânia, Água Fria de Goiás, Águas Lindas de Goiás, Alexânia, Cabeceiras, Cidade Ocidental, Cocalzinho de Goiás, Corumbá de Goiás, Cristalina, Formosa, Luziânia, Mimoso de Goiás, Novo Gama, Padre Bernardo, Pirenópolis, Planaltina,Santo Antônio do Descoberto, Valparaíso de Goiás û Vila Boa) heye, herwiha wek du Cîvakên Parêzgehên Federal a Minas Gerais (Buritis û Unaí).[4]
Avûhewa
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Germahî û Barîna li navenda saldirêjî (1961–1990)
|
Nifûs
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Sal | Nifûs | ±% |
---|---|---|
1960 | 141.742 | — |
1970 | 546.015 | +285,2% |
1980 | 1.203.333 | +120,4% |
1991 | 1.598.415 | +32,8% |
2000 | 2.051.146 | +28,3% |
2010 | 2.570.160 | +25,3% |
2011 | 2.609.997 | +1,5% |
2013 | 2.789.761 | +6,9% |
2019 | 3.015.268 | +8,1% |
2021 | 3.094.325 | +2,6% |
2022 | 2.817.381 | −9,0% |
Çavkanî: 2022[5] |
Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- ^ Istrate, Emilia. "Global MetroMonitor | Brookings Institution". Brookings.edu. Ji orîjînalê di 15 kanûna paşîn 2013 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 25 sibat 2014.
- ^ "Área Metropolitana de Brasília" [Brasília Metropolitan Area]. Atlas do Distrito Federal (bi portugalî). Instituto de Pesquisa e Estatística do Distrito Federal (IPEDF). Ji orîjînalê di 21 çiriya paşîn 2023 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 21 çiriya paşîn 2023.
A Área metropolitana de Brasília (AMB) foi definida pela Codeplan na Nota Técnica n° 01/2014. A AMB é formada pelo Distrito Federal e sua periferia metropolitana, constituída por 12 municípios circunvizinhos (também integrantes da Ride-DF) que possuem fluxos e relações de natureza metropolitana com o Distrito Federal.
[The Brasília Metropolitan Area (AMB) was defined by Codeplan in Technical Note No. 01/2014. The AMB is formed by the Federal District and its metropolitan periphery, consisting of 12 surrounding municipalities (also members of Ride-DF) that have flows and relationships of a metropolitan nature with the Federal District.] - ^ Cruz, Bruno de Oliveira (2020). "Área metropolitana de Brasília e o mercado de trabalho" (PDF). Boletim Regional, Urbano e Ambiental (bi portugalî). Instituto de Pesquisa Econômica Aplicada (IPEA): 83–99. doi:10.4000/books.irdeditions.35769. ISBN 9782709927413. Ji orîjînalê di 21 çiriya paşîn 2023 de hat arşîvkirin (PDF). Roja gihiştinê 21 çiriya paşîn 2023.
- ^ Universidade Federal de Uberlândia: Brasília: uma metropole singular no Centro-Oeste brasileiro. Vol. 15, No 1 (2000)
- ^ "Tabela 9605 - População residente, por cor ou raça, nos Censos Demográficos". Roja gihiştinê 30 çiriya paşîn 2024.
Girêdanên derve
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]