Heywan

Heywan
Dabeşandina zanistî
Sercîhan:	Eukaryota
Cîhan:	Animalia Linnaeus, 1758
Fîlûmên heywanan
Binecîhan Parazoa Porifera (an jî) Calcarea Silicarea Binecîhan Eumetazoa Placozoa Radiata (ne aşkera ye) Ctenophora Cnidaria Trilobozoa (mirî ye) Bilateria (ne aşkera ye) Orthonectida Rhombozoa Acoelomorpha Chaetognatha Jorefîlûm Deuterostomia Stûnpiştdar Hemichordata Echinodermata Xenoturbellida Vetulicolia (mirî ye) Jorefîlûm Ecdysozoa Kinorhyncha Loricifera Priapulida Nematoda Nematomorpha Lobopodia (mirî ye) Onychophora Tardigrada Girêçikpê Jorefîlûm Platyzoa Platyhelminthes Gastrotricha Rotifera Acanthocephala Gnathostomulida Micrognathozoa Cycliophora Jorefîlûm Lophotrochozoa Sipuncula Hyolitha (mirî ye) Nemertea Phoronida Bryozoa Entoprocta Brachiopoda Mollusca Annelida Echiura

Heywan (ajal, lawir, rawir, giyanewer, canewer û ajel jî tê gotin) heyîneyên jînewer ên pirşaneyî ne yên ku organîzmayên jînde yan mirî dixwin. Bi giştî, lawir masûlke û sîstemeke tûre hene û di laşê de valahiyek e ji bo helandina xwarinê heye.

Heywanên li Kurdistanê

• Amfîbyûmên li Kurdistanê (Amphibia)
• Balindeyên li Kurdistanê (Aves)
• Mêş û mûr (Insecta)
• Guhandarên li Kurdistanê (Mammalia)
• Masiyên hestîdar ên li Kurdistanê (Osteichthyes)
• Xizindeyên li Kurdistanê (Reptilia)

Heywanên kedî li Kurdistanê

 Gotara bingehîn: Lawirên kedî li Kurdistanê

• Cureyên segan li Kurdistanê

Bi hezaran sal in ku canewer tên kedîkirin. Xelkê ji bo fêda xwe, heywan xwedî kirine. Dibêjin kûçik heywanê herî pêşî e ku kedî bûye. Kûçik dikarin malê bipên, nêçîrê bikin, kerî û garanan li hev ragirin. Wek nimûne, meriv dikare gerdûman bavêje pey hespan, lê siwar be û pê kar bike. Meriv mange, mîh û bizinan jî ji bo goşt, şîr, çerm û hiriyê xwedî dike. Mirîşk hêkan dikin. Merivan mêşhingiv jî ”kedî” kirine. Hin heywan jî ji bo kêf û xweşiyê hatine kedîkirin. Piştî kedîkirinê hin ajel hatine guhartin û hin cinsên nû peyde bûne. Wek nimûne, ger meriv kûçik û tajiyan bigêhîne hev, cewrikê ku ji wan çê dibe cinsekî nû ye, em jê re dibêjin toltajî. An jî ger ker biçe ser hespê, hêstir ji wan çê dibe ku ew jî dibe cinsekî (celebeke) nû.

Heywanên malovî

 Gotara bingehîn: Heywanên kedî

Hesp, mih, mange, mirîşk, beraz, werdek, gamêş, bizin, qaz, hêştir û ker çend ji heywanên navmalê ne ku li gelek welatan hene. Piraniya wan li welatên germ dijîn.

Gamêş li Hindistanê û li gelek ciyên din hene. Ew heywanên barkêş in, lê meriv wan ji bo şîr jî xwedî dike. Li gelek welatên Asya û bakûrê Afrîkayê hêstir hene. Hêstir ji bo kar û barkêşiyê tên xwedîkirin, lê meriv dikare li wan siwar be jî. Ker, bêtir li derûdora Deryaya Spî û Rojhilata Navîn hene.

Heywanên navmalê

 Gotara bingehîn: Lawirên navmalê

Hin ajelên navmalê bi piranî di hundirê malê de ne. Hin ji wan ne kedî ne, ger meriv wan berde der, diçin û venagerin. Heywanên navmalê, bêtir ji bo hogiriyê tên xwedî kirin. Piraniya wan di qefes û akvaryûman de tên xwedî kirin. Wek nimûne, bi piranî çûkên evînê, mişkê hindî û masiyên akvaryûman in.

Heywanên derveyî malê

 Gotara bingehîn: Heywanên kovî

 Gotara bingehîn: Heywanên derveyî malê

Hin lawirên kedî, normal li derveyî malê dijîn. Wek nimûne, bi qasî ku sebra kêrguh, kûçik û pisîkan li hundirê malê tê, hewqas jî kêfa wan ji derveyî malê re tê. Pisîk li gor kêfa xwe diçe der û tê hundir.

Hinek heywanên din

• Axtapot
• Babiyan
• Beq
• Beqbejî
• Beqerî
• Beraz
• Berazê kovî
• Bilbil
• Bizin
• Canî
• Cirdon
• Çûk
• Darkutok
• Delfîn-Yûnis
• Dînozor
• Dûvmeqesk
• Dik
• Ejdiya
• Elok
• Eylo
• Fîl
• Şêrê avê
• Fok

Girêdanên derve

 Li Wikimedia Commons medyayên di warê Heywan de hene.

• Tree of Life Project
• Animal Diversity Web – University of Michigan's database of animals, showing taxonomic classification, images, and other information.
• ARKive ^{Girêdana arşîvê 2016-04-26 li ser Archive.today} – multimedia database of worldwide endangered/protected species and common species of UK.
• Scientific American Magazine (December 2005 Issue) – Getting a Leg Up on Land About the evolution of four-limbed animals from fish.