Asya

Asya ji ezmên de

Asya (bi latînî: Asia) mezintirîn parzemîna cîhanê ye ku li rojhilat ji Okyanosa Pasîfîk dest pê dike ta digihe rêzeçîyayên Ural li rojava û ji Okyanosa Arktîk li bakur xwe digihe Okyanosa Hindê li başûr. Kes, gel û tiştên li yan ji Asyayê asyayî ne.

Erdnigarî

Parzemîna Asyayê perçeyek ji girseya erdê ya cîhanê ye. Rûbera wî 44.391.163 km² ye. Parzemîna Asyayê parzemîna herî mezin a cîhanê ye. Asya di aliyê bakur-başûr de 8.490 km fireh e.  Di heman demê de ew parzemîna herî dirêj a cîhanê ye û bi naverastî 1.010 metre bilindahî heye. Parzemîna Asyayê bi Çiyayên Hîmalaya yê digehêje vî bilindahiyê. Bendevên herî bilind ên cîhanê di parzemîna Asyayê de cî digire.

Bendevên herî bilind a li cîhanê çiyayê Everest e. Bilindbûna wî 8.848 metre ye. Gola herî mezin, Behra Xezer, gola herî kûr Gola Baikal, Behra Lût a herî nizm a cîhanê ye, kûrahiya golê -392 m ye û pileya herî nizm a cîhanê ye. Behra Turfan -154 m kûr e û ev behr jî li parzemînê Asyayê ye.

Parzemîna Asyayê di derbarê mîneralan ve pir dewlemend e. Ji uranyûma hindik a cîhanê bigire heya komira herî zêde, hemû mîneral têne derxistin.  Neft li Nîvgirava Erebî, Sîbîrya û Deşta Tibet;  Diamond, hesin, rûn, rêber li Sîbîryayê;  li rojhilat, zêr, hesin, mangane;  Li Hindistanê aluminium, mica, manganese, hesin;  Chrome li Pakistan û Afganistanê yek ji girîngtirîn kanan e.

Dabeşkirin

 Gotara bingehîn: Başûr-rojhilatê Asyayê

 Gotara bingehîn: Asyaya Navendî

 Gotara bingehîn: Asyaya Rojhilat

 Gotara bingehîn: Rojhilata Navîn

 Gotara bingehîn: Rojhilata Dûr

 Gotara bingehîn: Rojhilata Nêzîk

Welatên Asyayê

Bakurê Asya

Di bakurê Asya de bes Rûsya ye.

Rojhilata Asya

Di rojhilata Asya da pênc dewlet hene.

• Çîn
• Taywan
• Japon
• Korêya Bakur
• Korêya Başûr

Başûrê Asya

Di başûrê Asya da heft dewlet hene. Ew evin:

• Bangladeş
• Bûtan
• Hindistan
• Maldîv
• Nepal
• Pakistan
• Srî Lanka

Rojhilat-başûrê Asya

Di rojhilat-başûrê Asya da yazdeh dewlet hene.

• Brûney
• Îndonezya
• Kamboca
• Laos
• Malezya
• Myanmar
• Filîpîn
• Singapûr
• Tayland
• Tîmora Rojhilat
• Viyetnam

Asyayê pêşîn

Di Asyayê pêşîn bîst dewlet hene. Li wir sê navçeyên otonom (Qerebaxa Çiyayî, Abxazya û Osetyaya Başûr) jî hene.

• Ermenistan
• Azerbaycan
• Behreyn
• Gurcistan
• Îraq
• Îran
• Îsrael
• Yemen
• Urdun
• Qeter
• Kurdistan
• Kuweyt
• Libnan
• Oman
• Felestîn
• Erebistana Siyûdî
• Sûrî
• Tirkiye
• Mîrnişînên Erebî yên Yekbûyî
• Kîpros
• Misir

Girêdanên derve

 Li Wikimedia Commons medyayên di warê Asya de hene.

 Wîkîferheng: Asya – Mane, etîmolojî, werger û bêhtir