Asya
![]() | Tu dikarî vê gotarê ji gotarên wekhev ên Wîkîpediyayên bengalî û gurcî bi riya wergerê berfireh bikî.
Ji bo dîtina rêzikên wergerandinê pê li [nîşan bide] bike.
|
Asya | |
---|---|
| |
![]() | |
43°40′52″Bk 87°19′52″Rh / 43.6811°Bk 87.3311°Rh | |
Pêk tê ji | |
Rûerd | |
Gelhe | 4,164,252,000 (2011) ![]() |
Demjimêr | UTC+6, EET |
![]() | |
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre![]() |
Asya (bi latînî: Asia) mezintirîn parzemîna cîhanê ye ku li rojhilat ji Okyanûsa Mezin dest pê dike ta digihe rêzeçîyayên Ûral li rojava û ji Okyanûsa Arktîk li bakur xwe digihe Okyanûsa Hindî li başûr. Kes, gel û tiştên li yan ji Asyayê asyayî ne.
Erdnigarî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Parzemîna Asyayê perçeyek ji girseya erdê ya cîhanê ye. Rûbera wî 44.391.163 km² ye. Parzemîna Asyayê parzemîna herî mezin a cîhanê ye. Asya di aliyê bakur-başûr de 8.490 km fireh e. Di heman demê de ew parzemîna herî dirêj a cîhanê ye û bi naverastî 1.010 metre bilindahî heye. Parzemîna Asyayê bi Çiyayên Hîmalaya yê digehêje vî bilindahiyê. Bendevên herî bilind ên cîhanê di parzemîna Asyayê de cî digire.
Bendevên herî bilind a li cîhanê çiyayê Everest e. Bilindbûna wî 8.848 metre ye. Gola herî mezin, Deryaya Qezwînê, gola herî kûr Gola Baykal, Gola Mirî a herî nizm a cîhanê ye, kûrahiya golê -392 m ye û pileya herî nizm a cîhanê ye. Behra Turfan -154 m kûr e û ev behr jî li parzemînê Asyayê ye.
Parzemîna Asyayê di derbarê mîneralan ve pir dewlemend e. Ji uranyûma hindik a cîhanê bigire heya komira herî zêde, hemû mîneral têne derxistin. Neft li Nîvgirava Erebî, Sîbîrya û Deşta Tîbet; almas, hesin, rûn, rêber li Sîbîryayê; li rojhilat, zêr, hesin, mangane; Li Hindistanê Bafûn, mica, manganese, hesin; krom li Pakistan û Efxanistanê yek ji girîngtirîn kanan e.
Dabeşkirin[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Gotara bingehîn: Başûr-rojhilatê Asyayê
Gotara bingehîn: Asyaya Navendî
Gotara bingehîn: Asyaya Rojhilat
Gotara bingehîn: Rojhilata Navîn
Gotara bingehîn: Rojhilata Dûr
Gotara bingehîn: Rojhilata Nêzîk
Dîrok[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Gelhenasî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Ziman[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Dîn[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Siyaset[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Welatên Asyayê[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Bakurê Asya[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Di bakurê Asya de bes Rûsya ye.
Rojhilata Asya[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Di rojhilata Asya da pênc dewlet hene.
Başûrê Asya[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Di başûrê Asya da heft dewlet hene. Ew evin:
Rojhilat-başûrê Asya[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Di rojhilat-başûrê Asya da yazdeh dewlet hene.
Asyayê pêşîn[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Di Asyayê pêşîn bîst dewlet hene. Li wir sê navçeyên otonom ( Qerebaxa Çiyayî,
Abxazya û
Osetyaya Başûr) jî hene.
Ermenistan
Azerbaycan
Behreyn
Gurcistan
Îraq
Îran
Îsraêl
Yemen
Urdun
Qeter
Kuweyt
Libnan
Oman
Filistîn
Erebistana Siyûdî
Sûrî
Tirkiye
Mîrnişînên Erebî yên Yekbûyî
Kîpros
Misir
Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Girêdanên derve[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
