Asya

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Asya
Asia satellite orthographic.jpg
43°40′52″Bk 87°19′52″Rh / 43.6811°Bk 87.3311°Rh / 43.6811; 87.3311
Pêk tê ji
Rûerd
  • 44.614.500 kîlometre çargoşe Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Gelhe4,164,252,000 (2011) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
DemjimêrUTC+6, EET
Asia (orthographic projection).svg
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêreBelge

Asya (bi latînî: Asia) mezintirîn parzemîna cîhanê ye ku li rojhilat ji Okyanûsa Mezin dest pê dike ta digihe rêzeçîyayên Ûral li rojava û ji Okyanûsa Arktîk li bakur xwe digihe Okyanûsa Hindî li başûr. Kes, gel û tiştên li yan ji Asyayê asyayî ne.

Erdnigarî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Parzemîna Asyayê perçeyek ji girseya erdê ya cîhanê ye. Rûbera wî 44.391.163 km² ye. Parzemîna Asyayê parzemîna herî mezin a cîhanê ye. Asya di aliyê bakur-başûr de 8.490 km fireh e.  Di heman demê de ew parzemîna herî dirêj a cîhanê ye û bi naverastî 1.010 metre bilindahî heye. Parzemîna Asyayê bi Çiyayên Hîmalaya yê digehêje vî bilindahiyê. Bendevên herî bilind ên cîhanê di parzemîna Asyayê de cî digire.

Bendevên herî bilind a li cîhanê çiyayê Everest e. Bilindbûna wî 8.848 metre ye. Gola herî mezin, Deryaya Qezwînê, gola herî kûr Gola Baykal, Gola Mirî a herî nizm a cîhanê ye, kûrahiya golê -392 m ye û pileya herî nizm a cîhanê ye. Behra Turfan -154 m kûr e û ev behr jî li parzemînê Asyayê ye.

Parzemîna Asyayê di derbarê mîneralan ve pir dewlemend e. Ji uranyûma hindik a cîhanê bigire heya komira herî zêde, hemû mîneral têne derxistin.  Neft li Nîvgirava Erebî, Sîbîrya û Deşta Tîbet;  almas, hesin, rûn, rêber li Sîbîryayê;  li rojhilat, zêr, hesin, mangane;  Li Hindistanê Bafûn, mica, manganese, hesin;  krom li Pakistan û Efxanistanê yek ji girîngtirîn kanan e.

Dabeşkirin[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Searchtool.svg Gotara bingehîn: Başûr-rojhilatê Asyayê
Searchtool.svg Gotara bingehîn: Asyaya Navendî
Searchtool.svg Gotara bingehîn: Asyaya Rojhilat
Searchtool.svg Gotara bingehîn: Rojhilata Navîn
Searchtool.svg Gotara bingehîn: Rojhilata Dûr
Searchtool.svg Gotara bingehîn: Rojhilata Nêzîk

Dîrok[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Gelhenasî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Ziman[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Dîn[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Siyaset[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Welatên Asyayê[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Bakurê Asya[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Di bakurê Asya de bes  Rûsya ye.

Rojhilata Asya[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Di rojhilata Asya da pênc dewlet hene.

Başûrê Asya[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Di başûrê Asya da heft dewlet hene. Ew evin:

Rojhilat-başûrê Asya[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Di rojhilat-başûrê Asya da yazdeh dewlet hene.

Asyayê pêşîn[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Di Asyayê pêşîn bîst dewlet hene. Li wir navçeyên otonom ( Qerebaxa Çiyayî,  Abxazya û  Osetyaya Başûr) jî hene.

Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Girêdanên derve[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Wîkîferheng Wîkîferheng: Asya – Mane, etîmolojî, werger û bêhtir