Împeratoriya Selçûqiyan

Împeratoriya Selçûqiyan

دولت سلجوقیان
Împeratoriya Selçûqiyan دولت سلجوقیان
Welatê dîrokî ;
	; Ala ; ; Mertal
Parzemîn	Asya
Paytext	Nîşabûr (1037); Rey; Îsfehan (1051); Hemedan (1118); Merv; Nîşabûr ;
Ziman	Zimanê farisî, Proto-Oghuz û erebî
Dema avabûnê	1037 ;
Birêvebirin
• Awayê birêvebirinê	Keyîtî
Rûerd	3.900.000 km² (1080) ;
	biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Ji bo maneyên din li Selcûqî binêre.

Împeratoriya Selçûqiyan, an jî Împeratoriya mezin a Selçûqiyan, împeratorekî bilind a serdema navîn bû, ku ji aliyê çandî ve tirko-faris,^[1]^[2]^[3] împeratoriya Misilmanên Sunîtî bû. Xanedan ji şaxa Qiniq a tirkmenên oxiz ve hat avakirin û birêvebirin.^[4] Ew qadeke giştî 3.9 milyon kîlometre çargoşe girt, wekî herêma hikûmetê ji Anatolya û Şam li rojava heta Hindokûşê li rojhilat û ji Asya Navîn li bakur heta Kendava Farisî li başûr bû.

Împeratoriya Selçûqiyan di sala 1037an de ji aliyê serok Tuxrîl (990-1063) û birayê wî Çaxrî (989-1060) ve hat damezrandin, ku her du jî li ser herêmên wê bi hev re desthildar bûn; îşaret hene ku serkirdayetiya Selçûqiyan wekî din wek sêyem kar kiriye û bi vî awayî Mûsa Yabgû, mamê van her du kesên navborî jî tê de ye. Selçûqî ji warên xwe yên li nêzî Deryaya Aral, pêşî ber bi Xorasanê û ber bi deşta Îranê ve bi pêş ve çûn, li wir ew ê bi giranî wek civakek farisî bibûna. Paşê ji bo dagirkirina Bexdayê ber bi rojava ve çûn, valahiya hêzê ya ku ji ber şerên di navbera Xîlafeta Ebasî ya Ereb û Împeratoriya Biwehî Îranî de çêbû, tijî kirin. Berfirehbûna Selçûqiyan a li rojhilatê Anatolyayê di sedema şerên Bîzansî-Selçûqiyan bi Şerê Manzikertê di sala 1071an de di pevçûnê berjewendiya Selçûqiyan re xalek veguherî ya diyarker nîşan da, desthildariya Împeratoriya Bîzansê li beşên mayî yên Anatolyayê ji dest girt. Ew demê destpêkirina siyaseta tirkkirinê bû. Împeratoriya Selçûqiyan qada siyasî ya şikestî li beşên rojhilatê yên ne-erebî, cîhana misilman kir yek û hem di Sefera Xaçperestan a yekemîn û hem jî di Sefera Xaçperestan a duyemîn de roleke sereke lîst; her weha di afirandin û berfirehkirina gelek şêweyên hunerî de di serdema bandora wan hebû wekî rolek girîng lîstiye.^[5]

Di salên 1140an de, Împeratoriya Selçûqiyan dest bi kêmbûna hêz û bandora xwe kir, û di dawiyê de ji hêla Împeratoriya Xwarazmiyan ve di sala 1194 de hate hilweşandin.

Mijarên têkildar[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Siltanatiya Rûmê

Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

^ Foundation, Encyclopaedia Iranica. "Welcome to Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 21 hezîran 2023.
^ Meri, Josef W. (2006). Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia (bi îngilîzî). Psychology Press. ISBN 978-0-415-96690-0.
^ Mandelbaum, Michael (1994). Central Asia and the World: Kazakhstan, Uzbekistan, Tajikistan, Kyrgyzstan, and Turkmenistan (bi îngilîzî). Council on Foreign Relations. ISBN 978-0-87609-167-8.
^ academic.oup.com https://academic.oup.com/jis/article-abstract/13/1/75/672675?redirectedFrom=fulltext&login=false. Roja gihiştinê 21 hezîran 2023. {{cite web}}: |title= kêm an vala ye (alîkarî)
^ The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture (bi îngilîziya amerîkî). Oxford University Press. 2009. doi:10.1093/acref/9780195309911.001.0001/acref-9780195309911. ISBN 978-0-19-530991-1.

[1] Foundation, Encyclopaedia Iranica. "Welcome to Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 21 hezîran 2023.

[2] Meri, Josef W. (2006). Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia (bi îngilîzî). Psychology Press. ISBN 978-0-415-96690-0.

[3] Mandelbaum, Michael (1994). Central Asia and the World: Kazakhstan, Uzbekistan, Tajikistan, Kyrgyzstan, and Turkmenistan (bi îngilîzî). Council on Foreign Relations. ISBN 978-0-87609-167-8.

[4] academic.oup.com https://academic.oup.com/jis/article-abstract/13/1/75/672675?redirectedFrom=fulltext&login=false. Roja gihiştinê 21 hezîran 2023. {{cite web}}: |title= kêm an vala ye (alîkarî)

[5] The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture (bi îngilîziya amerîkî). Oxford University Press. 2009. doi:10.1093/acref/9780195309911.001.0001/acref-9780195309911. ISBN 978-0-19-530991-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]