Here naverokê

Bedew û cinawir

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.

Bedew û cinawir an jî Ciwanê û cinawir (bi fransî: La Belle et la Bête ) çîrokek  e  ku ji hêla romannivîsa fransî Gabrielle-Suzanne Barbot de Villeneuve hat nivîsandin û di sala 1740an de li  La Jeune Américaine et les contes marins ( Çîrokên amerîkî û deryayî yên ciwan ) hat çapandin.[1][2] Guhertoya wê ya dirêj hate kurt kirin, ji nû ve hate nivîsandin û ji hêla Jeanne-Marie Leprince de Beaumont di sala 1756an de di Magasin des enfants[3] ( Berhevoka zarokan ) de hate çapandin ku guhertoya ku herî zêde tê vegotin[4]  û piştre Andrew Lang di Blue Fairy Book (Pirtûka çîrokan ya şîn) a rêzeya Fairy Book ji sala 1889an de hilberîne.[5]

Bedew û cinawir

Çîrok ji çîrokên yewnaniya evnar ên wekî "Kupid û Psyche" ji Kêrê Zêrîn, ku ji hêla Luciûs Apuleiûs Madaurensis ve di sedsala 2an a PZ de hatî nivîsandin, û Keyê Berazan, çîrokek îtalî ku ji hêla Giovanni Francesco Straparola ve di dora sala 1550an de di Le piacevoli notti weşandin, bandor bû.[6] Guhertoyên çîrokê li seranserê Ewropayê têne zanîn.[7] Mînakî, li Fransa,  Zémire et Azor ( Zémire û Azor ) guhertoyek operatîk a çîrokê ye, ku ji hêla Jean-François Marmontel hatî nivîsandin û ji hêla André Grétry di sala 1771an de hat çêkirin, ku di sedsala 19an de serfiraziyek pir mezin bû.[8] Zémire et Azor li ser bingeha guhertoya duyem a çîrokê ye. Amour pour amour ( Evîn jo bo evînê ), ya Pierre-Claude Nivelle de La Chaussée, lîstikek 1742an e ku li ser bingeha guhertoya de Villeneuve ye. Li gorî lêkolînerên li zanîngehên Durham û  Lîzbonê, çîrok 4000 sal berê derketiye holê.[9][10][11]

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Çîrok li gorî Villeneuve

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Bazirganekî jinebî tevî diwanzdeh zarokên xwe (şeş kur û şeş keç) di koşkek de dijî. Hemî keçên wî pir xweşik in, lê ya herî piçûk jê re "bedewiya piçûk" hate binavkirin ji ber ku ew ya herî spehî bû. Navê wê "Bedew" berdewam kir heta ku ew ciwan bû. Ew ya herî delal, hem jî dilşewat, xwenda û ji dilpak bû; di heman demê de ku xwişkên mezin, berevajî vê, zalim, xweperest, pozbilind û rûdayî ne. Bazirgan di dawiyê de hemî dewlemendiya xwe di bahozek li deryayê de winda dike, ku piraniya fîloya wî ya bazirganiyê binav dike. Di encamê de ew û zarokên xwe neçar dimînin ku di xaniyek piçûk a li daristanekê de bijîn û ji bo debara jiyana xwe bixebitin. Digel ku Bedew biryarek hişk dide ku bi dilşewatî xwe li jiyana gundewarî biguncîne, xwişkên wê vê yekê nakin û biryara wê bi debengiyê çewt dikin.

Çend sal şûnda, bazirgan dibihîze ku yek ji keştiyên bazirganiyê yên ku wî şandibû, vegeriyaye benderê, ji wêrankirina hevalên xwe xilas bûye. Berî ku biçe, ew ji zarokên xwe dipirse ka ew dixwazin ji wan re diyariyek vegerîne. Keçên wî yên herî mezin kin, cewahir, û lîbasên herî xweşik ên gengaz dipirsin ji ber ku ew difikirin ku dewlemendiya wî vegeriyaye. Bedew ji bavê xwe pê ve tiştekî din napirse ku bêxeter be, lê dema ku ew heter dike ku diyariyek jê re bikire, ew bi soza gulê razî dibe ji ber ku li welatê wan kes şîn nabe. Bazirgan, ji dilgiraniya wî, dibîne ku barê keştiya wî ji bo deynên xwe bide desteserkirin, ew bê pere dihêle û nikare diyariyên zarokên xwe bikire.

Di dema vegerê de, bazirgan di bahozekê de winda dibe. Li stargehekê digere, li kelehekê tê. Bazirgan dibîne ku kes li malê nîne, bi dizî dikeve hundir û li hundir maseyên bi xwarin û vexwarinê barkirî dibîne, ku dixuye ku xwediyê kelehê ji wî re hiştiye. Bazirgan vê diyariyê dipejirîne û şeva xwe li wir derbas dike. Sibeha din, bazirgan hatiye kelehê wek milkê xwe dibîne û ji bo zarokên xwe bîne ber bi baxçeyekî gulan dibîne û tê bîra wî ku Bedewiyê gul xwestibû. Bazirgan bilez û bez gula herî bedew a ku dikane bibîne, dibire, û li ber e ku bêtir bibire da ku baqek çêbike, tenê bi "Cinawirek" hov re rû bi rû dimîne, ku hewl dide wî ji ber dizîna milkê wî yê herî bi qîmet bikuje (piştî ku wî mêvanperwerî pejirand ). Bazirgan lava dike ku azad bibe û dide zanîn ku wî tenê ji bo keça xwe ya biçûk gul hilbijartiye. Cinawir dipejirîne ku ew gula xwe bide Bedewê, lê tenê eger bazirgan keçek ji keçên xwe bîne cihê wî bê xapandin; ew eşkere dike ku ew pêdivî ye ku ew razî bibe ku cihê wî bigire dema ku di derbarê tengasiya xwe de xapîn neke .

Bazirgan xemgîn e lê vê mercê dipejirîne. Cinawir wî bi serwet, cewahir û kincên hêja ji bo kur û keçên xwe dişîne ser rê û tekez dike ku divê keçên wî derewan nekin. Bazirgan, dema ku digihêje malê, gula ku wê jê xwestibû dide destê Bedewê û jê re agahdar dike ku bihayek wê ya tirsnak heye, berî ku tiştê ku di dema nebûna wî de qewimîbû vebêje. Birayên wê dibêjin ku ew ê herin kelehê û şerê cenawir bikin, lê keçên wî yên mezin dev jê bernadin û sûcê xwe li Bedewê dikin, ji wê daxwaz dikin ku çewtiya xwe rast bike.

Bazirgan wan napejirîne, nahêle ku zarokên wî herin nêzîkî cinawir bibin. Bedew biryar dide ku here qesra cinawir û sibeha din ew û bavê xwe li ser hespekî efsûnî yê ku cinawir ji wan re peyda kiriye, datînin. Cinawir wê bi merasîmeke mezin pêşwazî dike û hatina wê bi fîşekên agirîn ên ku tîpên wan ên destpêkê li hev dicivîne tê pêşwazîkirin. Ew kinc û xwarinên beredayî dide wê û bi wê re hevaxaftinên dirêj dimeşîne û ew dibîne ku ew ji hovîtiyê bêtir meyla debengiyê ye. Her şev, cinawir ji Bedewê dixwaze ku bi wî re bizewice, tenê her carê red dike.

Piştî her redkirinê, Bedewê xewna mîrzayekî spehî dibîne ku ew dest bi hezkirinê dike. Digel xuyabûna periyek ku jê daxwaz dike ku bi xuyangan neyê xapandin, ew têkiliya mîrza û cinawir çênake û pê bawer dibe ku cinawir wî li cihekî di kelehê de dîl digire. Ew li gelek odeyên efsûnî digere û vedigere ku çavkaniyên şahiyê ji pirtûkxaneyan bigire heya çûkxaneyê bigire heya pencereyên efsûnî ku dihêle ew here şanoyê . Ew di heman demê de rastî gelek ajalan tê, di nav wan de tûtî û meymûnên ku wekî çokar tevdigerin, lê qet mîrzayekî nenas ji xewnên xwe dernakeve.

Çend meh in, Bedew li keleha cinawir jiyanek bimirês dijî, bi her kêfa xwe ve girêdayî ye, bêyî ku dawiya dewlemendiya ku wê xweş bike û bêdawî ji kincên xweşik ên li xwe bike. Di dawiyê de, ew bêhna malê dibe û ji cinawir lava dike ku destûrê bide wê ku dîsa here malbata xwe bibîne. Ew destûr dide bi mercê ku ew tam du meh şûnda vegere. Bedew bi vê yekê razî ye û bi gustîlek efsûnî ve tê pêşkêş kirin ku dihêle ku ew di yek gavê de li mala nû ya malbata xwe şiyar bibe dema ku sê caran li dora tiliya xwe zivirî.

Xwişkên wê yên mezin matmayî dimînin ku wê baş têr û kincên xweşik li xwe kirine, û çavnebariya wan a kevin zû dişewite dema ku awirên xwazginên wan ber bi Bedewê ve diçe, her çend ew diyariyên giranbiha dide wan û mêran agahdar dike ku ew tenê ji bo govaniya zemawendên xwîşkên xwe li wir e. Lêbelê, dilê Bedewê ji ber parastina zêde ya bavê xwe diheje, û ew bi nerazî dipejirîne ku dirêjtir bimîne.

Dema ku du meh derbas dibin ew disêwerîne ku cinawir bi tena serê xwe li ser axa kelehê dimire û bi lez û bez vedigere tevî birayên xwe yên ku wê nehêlin ku wiya bike. Dema ku ew vegeriya kelê, tirsên Bedewê têne piştrast kirin, û ew cinawir li ber mirinê di şikeftek li ser erdê de dibîne. Bi dîtina vê yekê, Bedew xemgîn dibe, fam dike ku ew ji wî hez dike. Tevî vê yekê ew aram dimîne û ji kaniyek nêzîk avê tîne ku ew ji bo vejîna wî bikar tîne. Wê şevê, ew razî dibe ku bi wî re bizewice û dema ku ew li kêleka wî şiyar dibe, dibîne ku cinawir xwe veguheriye Mîrzayê nenas ji xewnên xwe . Piştî vê yekê, periya ku berê di xewnên xwe de pend li wê kiribû, ligel jineke ku ew nas nake, di koçkeke zêrîn de ku ji aliyê pezkoviyên spî ve hatiye kişandin de, tê.Jinik dibe diya Mîrê ku dema pê dihese ku Bedew ne bi esilzade ye, kêfa wê zû dihele. Perî dê û di dawiyê de eşkere dike ku Bedew biraziya wê ye û bavê wê yê rastîn birayê Keybanuya Fortunate Island ye û diya wê xwişka periyê ye.

Dema ku meseleya paşxaneya Bedewê çareser dibe, ew ji mîrza daxwaz dike ku çîroka xwe bêje, û ew jî dike. Mîrza wê agahdar dike ku bavê wî di ciwaniya xwe de mir û diya wî neçar ma ku şer bike da ku keyaniya xwe biparêze. Keybanûyê ew li ber perîyeke xerab hişt, yê ku dema ew mezin bû hewl da wî ji rê de derxe ; gava ku wî red kir, wê ew kir cinawirek. Tenê bi dîtina evîna rasteqîn, tevî xirabiya wî, nifir dikare were şikandin. Ew û Bedew zewicî ne, û ew bi hev re bi bextewarî dijîn.

Çîrok li gorî Lang

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Guhertoyek guhertoya Villeneuve di Blue Fairy Book a Andrew Lang de ye . Piraniya çîrokê heman e, ji bilî destpêkê ku bazirgan bi xwe ne li deryayê ye, lê keştiyên wî ne. Mala wî tevî tiştên wî di nav agir de dişewite, ew û malbata xwe neçar dikin ku koçî malê xwe yê li daristanê bikin. Keştiyên wî di deryayê de winda dibin, ji hêla korsanan ve têne girtin, hwd, ji bilî yek, ku paşê vedigere. Bi taybetî ev guhertoyek bi yên Villeneuve û Beaumont re yek ji wan ên herî gelemperî tê vegotin.

Ev guherto di navbera salên 1889 û 1913 de, demek piştî guhertoya resen, hatiye nivîsandin. Ji ber vê yekê, divê ew wekî guhertoyek paşê ya çîrokê were hesibandin.

Çîrok li gorî Beaumont

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Beaumont lîstika karakteran pir kêm kir, çîrok bi sadebûnek hema hema arketîpal kêm kir.[12] Çîrok bi heman awayî wekî guhertoya Villeneuve dest pê dike, her çend niha bazirgan tenê şeş ​​zarokên xwe hene: sê kur û sê keçên ku Bedew yek ji wan e.Rewşên ku dibin sedema hatina wê ya li keleha Cinawirê bi heman rengî derdikevin holê, lê di vê hatinê de, Bedew tê agahdar kirin ku ew delaliyek e û ew ê guh bide wê. Beaumont piranîya ravekirinên birûmet ên ku di vedîtina Bedew ya li ser qesrê de hene ji holê radike û bi lez baz dide ku vedigere malê. Destûr jê re tê dayîn ku hefteyekê li wir bimîne, û gava ew tê, xwişkên wê hez dikin ku wê bixapînin ku hefteyek din bimîne bi hêviya ku cinawir wê bi hêrs wê bixwe. Dîsa, ew bi mirinê vedigere ba wî û jiyana wî vedigerîne. Herdu paşê dizewicin û bi bextewarî dijîn.

Adaptasyonên kurdî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Çîrok hîn bi zimanê kurdî çap nebûye. Lêbelê, du vîdyoyên li ser YouTubeê hene ku çîrok bi di bin du sernavên cûda de têne vegotin. Di guhertoya Bedew û cinawir de ji Bedewê re dibêjin Berdil.[13] Di guhertoya Ciwanê û cinawir de jê re dibêjin Ciwanê. [14]

Girêdanên derve

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Li Wikimedia Commons medyayên di warê Bedew û cinawir de hene.

Çavkanî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
  1. ^ Zipes, Jack (5 hezîran 2002). Breaking the Magic Spell: Radical Theories of Folk & Fairy Tales (bi îngilîzî). Lexington, Kentucky: University Press of Kentucky. r. 10. ISBN 9780813190303. Roja gihiştinê 6 nîsan 2022.
  2. ^ Windling, Terri (2022-04). "Introduction". Bi Datlow, Ellen; Windling, Terri (edîtor). The Beastly Bride: Tales of the Animal People (bi îngilîzî). Penguin Group. ISBN 9781101186176. Roja gihiştinê 2022-04-06. {{cite book}}: Nirxên tarîxê kontrol bike: |tarîx= (alîkarî)
  3. ^ Stouff, Jean. "La Belle et la Bête". Biblioweb (bi îngilîzî).
  4. ^ Ziolkowski, Jan M. (2009). Fairy Tales from Before Fairy Tales: The Medieval Latin Past of Wonderful Lies (bi îngilîzî). University of Michigan Press. r. 209. ISBN 9780472025220. Roja gihiştinê 20 nîsan 2022.
  5. ^ Bacchilega, Cristina (1997). Postmodern Fairy Tales: Gender and Narrative Strategies (bi îngilîzî). Fîladelfiya: University of Pennsylvania Press. r. 169. ISBN 9780812200638. Roja gihiştinê 20 nîsan 2022.
  6. ^ Harrison, "Cupid and Psyche", Oxford Encyclopedia of Ancient Greece and Rome',' p. 339.
  7. ^ Heiner, Heidi Anne. "Beauty and the Beast" (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 25 nîsan 2022.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (lînk)
  8. ^ Thomas, Downing. Aesthetics of Opera in the Ancien Régime, 1647–1785. Cambridge: Cambridge UP, 2002.
  9. ^ Sedgwick, Marcus (5 sibat 2020). "Wolves and lies: a writer's perspective". Bi Hughes, Bill; George, Sam (edîtor). In the Company of Wolves: Werewolves, Wolves and Wild Children (bi îngilîzî). Manchester University Press. ISBN 9781526129055. Roja gihiştinê 25 nîsan 2022.
  10. ^ da Silva, Sara Graça; Tehrani, Jamshid J. (1 kanûna paşîn 2016). "Comparative phylogenetic analyses uncover the ancient roots of Indo-European folktales". Royal Society Open Science. 3 (1): 150645. Bibcode:2016RSOS....350645D. doi:10.1098/rsos.150645. PMC 4736946. PMID 26909191.
  11. ^ BBC (20 kanûna paşîn 2016). "Fairy tale origins thousands of years old, researchers say". BBC News. Roja gihiştinê 27 nîsan 2022.
  12. ^ Betsy Hearne, Beauty and the Beast: Visions and Revisions of An Old Tale, p 25 ISBN 0-226-32239-4
  13. ^ "Bedew û cinawir". YouTube'. Roja gihiştinê 30 nîsan 2022.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (lînk)
  14. ^ "Kurdish Fairy Tales". YouTube'. Roja gihiştinê 30 nîsan 2022.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (lînk)
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Bedew_û_cinawir&oldid=1815374" hatiye standin.