Hormon
Hormon (bi grekî tê wateya livandin) rijeyek e, ya ku di hundirê rijênên (toşbiyên) cuda de tê çêkirin û mîna "peyambereke" biyokîmyayî ya aloz a navbera organên cuda de ye. Hemû organîzmên firexaneyî hormonan çêdikin û derdirijin bi tebabine hindik gor pêwîstiya van organîzman di rijênên (toşbiyên, kilîzên, hilhilankên) wan de ji bo erkine zîndî û metabolîzmê pêşkêşî laşê dikin.
Organên hormonçêker
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Di bedena mirovî de organên herî girîng ên ku hormon çêdikin rijênên kor (endokrine) in, mîna hîpofiz, rijênê pîneal ("gûzika sinoberê"), rijênê zençelokê (tîroîd), rijênê paratîroîd, rijênê adrenal, pankreas (şêlav) û rijênên zayendî yên batî û hêkelê. Hormon di zik û rûvî de jî tên derrijîn. Di giya û xaka organogen de jî hormonên cuda hene, mîna fîtohormon, auksîn, heteroauksîn û biyos.
Erka hormonan
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Hormon wek "nîşander" kar dikin û li xane û şaneyan tên derkirin; bo mînak mirov çaxê tirsandinê û hirsbûnê li ba wî xaneyên rehî hormonan xurt derdikin wek hormona adrenalînê. Her hormon çerxa xwe yê jînê heye û her yek di erkê xwe de kar dike û kêmbûnê hormonan gelek nexweşî û heta mirinê çêdike. Hormon di hindurê xwînê de têne derkirin bi riyê rijênên(toşbiyên) taybet bi rijênên kor (endokrîn) tên navkirin wek rijênê hîpofîzê, ya ku fermanan dide rijênên din û hîpofîz rijênek gelek biçûk e di hindurê mêjî de cî digre. Ji hormonên ku hîpofîz derdike hormonê geşbûnê(mezinbûnê) bo laşê mirov.
Nimûneyine hormonan
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Xencî vê hormonê pir cureyên din hene wek hormona însulîn; hormonên zayendî wek testostêron li ba mêran (di batî de) û gestagêne, estrogêne li ba jinan (di hêkdankê de), yên ku erkên xwe rûdemên psîkolojî, seksî û laşî ku mêr ji jin nêvnas dikin; hormonên rijênê Tîro'îd (livika zençelok, T3); glukagon di pankreasê de; adrênalîn di rijênê bergurçikan û xaneyên kromafîn de; somastatîn ji giravên Langerhans û hîpotelemus; aldostêron ji qeleşa bergurçikan; paratroîd ji rijênê paratîroîd (PTH); tîroksîn; prolaktîn di rijênê hîpofîzê hindur de; mêlatonîn ji rijênê pîneal (sinoberî); sêrotonîn ji xaneyê entrokromafîn; noradrênalîn; dopamîn di hîpotelemûsê de; entîmiyolarîn di xaneyên sêrtolî yên batî de; enciyotansîn di kezebê de; erîsopiyatîn di gurçikan de; gestrîn; gerlîn di ûr de; înhîbîn di batî de; kolêsîstokînîn û sêkrêtîn di danzdehgirê de; kalosîtonîn di rijênê tîroîd de; atriyopêptît di dil de û pir hormonên din.
