Lêkerên kurmancî
Lêkerên kurmancî peyvên liv, livîn û livandinê yên kurmancî ne. Bo nimûne, hatin, çûn, kirin, kuştin û mirin lêker in lê sêv, sor, baş, mal yan di, li, jê ne lêker in.
Ev rûpel li ser tewîn (çemîn) û xebitîna lêkerên kurmancî ye.
Tewîna lêkerên kurmancî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Komên lêkeran li gor tewînê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Koma I
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]| Rader | Rayê lêkerê | Dema niha |
|---|---|---|
| barîn | -bar- | dibare |
| bezîn | -bez- | dibeze |
| bûn (3) | -b- | dibe |
| çûn | -ç- | diçe |
| dizîn | -diz- | didize |
| gihan | -gih- | digihe |
| kolan | -kol- | dikole |
| renîn | -ren- | direne |
Ravek bo koma I
Ji bilî lêkerên anîn, dirûn, gan, girîn, jîn, man, şiyan û zan hemû lêkerên bi tîpên în, ûn û an bi dawî tên, dikevin vê komê. Di dema niho (presens) û ya bêt (future) de, în' an ûn yan ana xwe wenda dikin û paşgirên kesîn û pêşgirên demkî yan ên negasyonî digirin.
Koma II
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]| Rader | Rayê lêkerê | Dema niha |
|---|---|---|
| axiftin | -axiv- | diaxive |
| girtin | -gir- | digire |
| guhertin | -guher- | diguhere |
| lîstin | -lîz- | dilîze |
| kuştin | -kuj- | dikuje |
| jendin | -jen- | dijene |
Ravek bo koma II:
Ji bilî lêkerên bi tîpa a+dengdarek+tin bi dawî tên, hemû lêkerên bi dengdarekê (konsonant, îng. consonant) û her sê tîpên tin/din bi dawî tên, ciyê xwe di vê komê de digirin. Di demên niho û ya bêt de tin/din dikeve û eger ji berî wê tîpa f hebe, dibe v (axiftin > diaxivim), s dibe z (lîstin > dilîzî) û ş dibe j (kuştin > dikujin).
Koma III
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]| Rader | Rayê lêkerê | Dema niha |
|---|---|---|
| axaftin | -axêv- | diaxêve |
| bijartin | -bijêr- | dibijêre |
| biraştin | -birêj- | dibirêje |
| guhastin | -guhêz- | diguhêze |
| hejmartin | -hejmêr- | dihejmêre |
| parastin | -parêz- | diparêze |
| qewartin | -qewêr- | diqewêre |
| ve/şartin | ve-şêr- | ve/dişêre |
Ravek bo koma III
Hemû lêkerên bi tîpa a + dengdarek +tîn bi dawî tên, dikevin vê komê. Di dema niha û ya bêt de a dibe ê û tin dikeve. Eger li berî tinê f hebe, dibe v (axaftin > diaxêvim), s dibe z (parastin > diparêze) û ş dibe j (biraştin > diparêjin).
Koma IV
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]| Rader | Rayê lêkerê | Dema niha |
|---|---|---|
| birin | -b- | dibe |
| kirin | -k- | dike |
| xwarin | -xw- | dixwe |
| çê/kirin | çê-k- | çêdike |
| ra/kirin | ra-k- | radike |
| ve/xwarin | ve-xw- | vedixwe |
Ravek bo koma IV:
Ji bilî lêkera mirin, hemû lêkerên li dawiya wan dengdêrek (vokal, îng. vowel) û rin (di soranî de rdin) heye, dikevin vê komê. Di demên niha û bêt de rin (rdina soranî) û dengdêra li pêş wê dikevin.
Koma V
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]| Rader | Rayê lêkerê | Dema niha |
|---|---|---|
| afirandin | -afirîn- | diafirîne |
| ceribandin | -ceribîn- | diceribîne |
| çandin | -çîn- | diçîne |
| stendin | -stîn- | distîne |
| xwendin | -xwîn- | dixwîne |
Ravek bo koma V:
Hemû lêkerên bi andin an endin bi dawî tên, dikevin nav vê komê. Di dema niha û ya bêt de andin an endin dikeve û în (di soranî û hin devokên kurmancî de ên) têt şûna wan.
Koma VI
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]| Rader | Rayê lêkerê | Dema niha |
|---|---|---|
| nivistin | -niv- | dinive |
| xistin | -x- | dixe |
| maliştin | -mal- | dimale |
| rû/niştin | rû-n- | rûdine |
Ravek bo koma VI:
Ji bilî lêkerên ristin û hiştin, hemû lêkerên bi -istin an jî -iştin bi dawî tên endamên vê komê ne. Di dema niha û ya bêt de -istin/-iştin dikeve.
Koma VII
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]| Rader | Rader 2 | Rayê lêkerê | Dema niha |
|---|---|---|---|
| anîn | înan/hênan | -în- | tîne |
| avêtin | avêştin | -avêj- | diavêje |
| cûn | cûtin | -cû- | dicû |
| dirûn | dirûtin | -dirû- | didirû |
| dîtin | bînan | -bîn- | dibîne |
| dotin | doşan | -doş- | didoşe |
| firotin | firoştin | -firoş- | difiroşe |
| gan | - | -gê- | digê |
| gotin | - | -bêj- | dibêje |
| hatin | - | -ê- | tê |
| hiştin | hêlan | -hêl- | dihêle |
| jîn | jiyan | -jî- | dijî |
| kan | kiyan | -kê- | dikê |
| ketin | keftin | -kev- | Dikeve |
| man | - | -mîn- | dimîne |
| mêtin, mêhtin | mêjan | -mêj- | dimêje |
| mirin | - | -mir- | dimire |
| pan, payîn | - | -pê- | d ipê |
| patin, pehtin | pêjan | -pêj- | dipêje |
| rêtin | rêjan | -rêj- | dirêje |
| ristin | rêsan | -rês- | dirêse |
| sotin | sojan/sojîn | -soj- | disoje |
| şiyan | - | -şê- | d işê |
| şkestin | şkiyan | -şkê- | dişkê |
| şûştin | - | -şo- | d işo |
| xwestin | xwastin | -xwaz- | dixwaze |
| zan | - | -zê- | dizê |
Ravek bo koma VII
Lêkerên vê komê heftem bêrêz in û qaydek ji bo çawantewîna wan tine ye. Di pirraniya zimanên hindo-ewropî (înglîzî, almanî, spanî û hwd.) de lêker di demên raborî (îng. past tense) de bi bêrêzî ditewin lê ev bêrêzî di zimanê kurdî de tine ye. Bêrêziya van peyvên jorîn di zimanê kurdî de di demên niha û yên bêt de ye.
Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- Husein Muhammed: Kurtenerînek li hin beşên rêzimana kurdî[1]
- Rêzimana Kurdî ya Kurmancî- Abdullah Karabax [2]