Here naverokê

Norm (civaknasî)

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Merhebatiya piştî lîstika werzîşê, mînakek normek civakî ye.

Norm yan jî Normên civakî, standardên hevpar ên tevgerên pejirandî ye ku ji aliyê komên civakî ve têne pejirandin.[1][2] Normên civakî hem dikarin têgihîştina nefermî bin ku tevgerên endamên civakê bi rêve dibin, hem jî di nav qanûn û zagonan de têne kod kirin.[3] Bandorên normatîf ên civakî yan jî normên civakî, wekî ajokarên hêzdar ên guhertinên behremendiya mirovan têne hesibandin û ji hêla teoriyên mezin ên ku tevgera mirovan rave dikin ve baş têne organîze kirin.[4] Saziyên civakî ji pir-normiyan pêk tên.

Pênasekirina normên civakî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Li ser normên civakî pênaseyên cihêreng hene, lê di nav zanyaran de lihevhatinek heye ku norm ev in:[5]

  1. Parvekirina civakî û di nav endamên komekê de parve kirin.
  2. Tevgera bi biryargirtinê ve girêdayî ye,
  3. Qedexekirin yan jî rêzikparêz
  4. Awayê jiyana civakî ya ku ji hêla komek mirovan ve di civakê de tê pejirandin.

Di sala 1965an de, Jack P. Gibbs sê pîvanên normatîf ên bingehîn destnîşan kir ku hemî têgînên norman dikarin di binê wan de bin:

  1. "Nirxandina kolektîf a tevgerê li gorî tiştê ku divê bibe"
  2. "Hêviyek kolektîf ku dê çawa be"
  3. "Reaksiyonên taybetî yên li ser tevgerê" (di nav de hewildanên ku hin tevger têne cezakirin an tehlîl kirin)

Derketin û pêşvebirina norman

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Komên civakî dikarin bi awayên cûrbecûr norman bipejirînin.

Dibe ku hinek normên îstîqrar û xwe-hêzdar bêyî sêwirana mirovî ya hişmend bi xweber derdikeve holê.[6] Peyton Young bi qasî ku dibêje "norm bi gelemperî bêyî rêwerzek ji jor-bi jor ve pêşve diçin... ji hêla sêwiranê ve di nav danûstendinên kesan de ne."[7] Dibe ku norm bi nefermî pêşde bibin, ku hêdî hêdî wekî encama karanîna dubare ya teşwîqên berbiçav ên ji bo kontrolkirina tevgerê derdikevin holê. Ne hewce ye ku qanûnên ku bi nivîskî hatine danîn, normên nefermî rûtînên bi gelemperî têne pejirandin û bi berfirehî têne pejirandin ku mirov di jiyana rojane de dişopînin temsîl dikin. Di heman demê de dibe ku norm bi sêwirana mirovî ya hişmend ji hêla karsazên norm ve werin afirandin û pêşdebirin.

Norm li cihê ku kom bi eşkere hêviyên xwe diyar dikin û pêk tînin, dikarin bi fermî derkevin holê.[8] Normên qanûnî bi gelemperî bi plansaziyê derdikevin holê.[9] Hejmarek mezin ji van norman em bi awayekî normal dişopînin; mînak ajotina li ser milê rastê yê rê li Dewletên Yekbûyî û li milê çepê li Keyaniya Yekbûyî.

Martha Finnemore û Kathryn Sikkink di çerxa jiyana normê de sê qonax nas dikin:[4]

  1. Derketina normê: Pêşvebirên normê hewl didin ku yên din razî bikin ku ramanên xwe li ser tiştê ku xwestin û guncan e qebûl bikin.
  2. Barana normê: Dema ku normek pejirandîyek berfeireh heye û digihîje xaleke, digel ku serokên norman zextê li kesên din dikin ku normê bipejirînin.
  3. Pejirandina normê: Dema ku norm qalîteya "desthilatdar" werdigire lihevhatina bi normê re bixweber e.

Ew dibêjin ku çend faktor dikarin bandora hinek norman zêde bikin:

  • Rewabûn: Aktorên ku di derbarê statû û navûdengê xwe de bêbawer hîs dikin dibe ku pirtir norman bipejirînin.
  • Pêşeng: Normên ku ji hêla lîstikvanan ve wekî xwestek û serketî têne girtin, îhtîmal e ku li yên din belav bibin.
  • Taybetmendiyên hundurîn ên normê: Normên ku taybetî, demdirêj û gerdûnî ne, îhtîmal e ku girîngtir bibin.
  • Bendewariya rê: Normên ku bi normên berê ve girêdayî ne bi gelemperî têne pejirandin.
  • Hevgirêka wext a Cîhanê: Şaşbûyîna pergalê (wekî şer, şoreş û krîzên aborî) dibe ku lêgerîna li normên nû motîve bike.

Çavkanî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
  1. ^ "Validate User". academic.oup.com. doi:10.1093/ct/15.2.127. Roja gihiştinê 8 nîsan 2022.
  2. ^ Finnemore, Martha (1996). National Interests in International Society. Cornell University Press. doi:10.7591/j.ctt1rv61rh.
  3. ^ Pristl, Ann‐Catrin; Kilian, Sven; Mann, Andreas (2021). "When does a social norm catch the worm? Disentangling social normative influences on sustainable consumption behaviour". Journal of Consumer Behaviour (bi îngilîzî). 20 (3): 635–654. doi:10.1002/cb.1890. ISSN 1472-0817.
  4. ^ a b Finnemore, Martha; Sikkink, Kathryn (1998). "International Norm Dynamics and Political Change". International Organization. 52 (4): 887–917. ISSN 0020-8183.
  5. ^ Legros, Sophie; Cislaghi, Beniamino (2020). "Mapping the Social-Norms Literature: An Overview of Reviews". Perspectives on Psychological Science (bi îngilîzî). 15 (1): 62–80. doi:10.1177/1745691619866455. ISSN 1745-6916.
  6. ^ Sugden, Robert (1989). "Spontaneous Order". Journal of Economic Perspectives (bi îngilîzî). 3 (4): 85–97. doi:10.1257/jep.3.4.85. ISSN 0895-3309.
  7. ^ Young, H. Peyton (1 tebax 2015). "The Evolution of Social Norms". Annual Review of Economics. 7 (1): 359–387. doi:10.1146/annurev-economics-080614-115322. ISSN 1941-1383. Ji orîjînalê di 29 hezîran 2022 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 8 nîsan 2022.
  8. ^ Sunstein, Cass R. (1996). "Social Norms and Social Roles". Columbia Law Review. 96 (4): 903–968. doi:10.2307/1123430. ISSN 0010-1958.
  9. ^ Social Norms. Russell Sage Foundation. 2001. doi:10.7758/9781610442800. ISBN 978-0-87154-354-7.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Norm_(civaknasî)&oldid=1846818" hatiye standin.