Kom

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Kom
  • Metaclass
  • mathematical concept Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Pêk tê ji
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêreBelge
Hevbirîna du koman.

Kom berhevokek ji tiştên ji hev cuda ye ku bi xwe mîna tişteka serxwe tê ferizkirin. Koman yek ji bingehîntirîn çemkên matematîk in.

Pênas[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Georg Cantor, bingehdanerê bîrdoza komê, di destpêka berhema xwe ya bi navê Beiträge zur Begründung der transfiniten Mengenlehre wisa dibêje:

Dema ku em dibêjin "kom", mebesta me berhevokek e mîna M di hundira tevahiyekê da ku ji tiştên ji hev cuda û destnîşankirî mîna m (jê ra dibêjin endamên M) ku em jê agahdarin an jê difikrin pêk hatiye.

Endamên komekê dikarin her tişt bin: hejmar, mirov, pîtên alfabeyê, komên din, û hwd. Rêkeftin hatiye kirin ku em kom bi pîtên mezin an girek (A, B,C, ...) nîşan bidin.

Koma A û koma B yeksan in eger û tenê eger her du ne kêmtir ne zêdetir xwedî heman endaman bin.

Ew pênas ku pêştir hate dayin ne temame û di matematîkê da têgeha "kom" bêpênas tê qebûl kirin.

Şayesandina koman[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Du rêyan hene ji bo şayesandin, an destnîşankirina endamên komekê. Ya yekemîn bikaranîna şayesandineka watayî (semantic) e:

A komek e ku endamên wê çar hejmarên yekem a xwezayî ne.
B koma rengên bikarhatî di ala Fransayê de ye.

Rêya duyem lîstekirina endamên komê ye. Lîsteya endaman dikevin nava du kevanan:

C = {4, 2, 1, 3}
D = {şîn, sipî, sor}

Divê ku her endamê komê yekta be û di komê da çi endamekî dî wekî wî nebe. Tertîb û rêza lîstekirina endaman jî ne giring e:

{6, 11} = {11, 6} = {11, 11, 6, 11}

Ji bo komên ku xwedî gelek endamin, lîsteya endaman dikare were kurtkirin. Ji bo nimûne, dibe ku şayesandina koma hezar tamjimarên yekem a pozîtîf wisa be:

{1, 2, 3, ..., 1000}

Endamêtî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Gotara serekî: Endam (matematîk)

Pêwendiya serekî navbera koman de endamêtî ye - dema ku komek endamê komek din e. Eger A endamekî B ye, em dê binivîsin A ∈ B. Û eger C ne endamekî B ye wê demê C ∉ B. Ji bo nimûne:

4 ∈ {1,2,3,4}
kesk ∉ {şîn, sipî, sor}

Binkom[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Gotara serekî: Binkom

Eger hemû endamên koma A endamên koma B jî bin, wê demê tê gotin "A binkomeka B ye" û wisa tê nivîsîn: A ⊆ B.

A binkomeka B ye
A binkomeka B ye
A binkomeka B ye

Nimûne:

  • Koma hemû mêran binkomeka koma hemû mirovan e.
  • {1, 3} ⊊ {1, 2, 3, 4}.
  • {1, 2, 3, 4} ⊆ {1, 2, 3, 4}.

Koma vala binkoma her komeka din e û her komekê binkoma xwe ye:

  • ∅ ⊆ A.
  • A ⊆ A.

Hinek komên taybet[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

  • P, koma hemû hejmarên hîmî nîşan dide: P = {2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, ...}.
  • N, koma hemû hejmarên xwezayî nîşan dide: N = {1, 2, 3, . . .}. (carina N = {0, 1, 2, 3, ...}).
  • Z, koma hemû hejmarên tam nîşan dide (pozîtîf, negatîf, û sifir): Z = {... , −2, −1, 0, 1, 2, ...}.
  • Q, koma hemû hemjmarên rasyonel nîşan dide: Q = {a/b : a, bZ, b ≠ 0}. Ji bo nimûne, 1/4 ∈ Q û 11/6 ∈ Q. Hemû tamjimar rasyonel in.
  • R, koma hemû hejmarên rastîn nîşan dide.

Kiryarên bingehîn[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Hinek kiryarên bingehîn hene bo avakirina komên nû ji komên dayî yên dî.

Hevgirtin[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Hevgirtina A û B (AB).
Gotara serekî: Hevgirtin (bîrdoza komê)

Du koman dikarin ser hev bên zêdekirin. Hevgirtin a A û B ku bi "A  B" tê nîşandan, koma hemû ew tiştan e ku endamê A yan jî B ne.

Nimûne:

  • {1, 2} ∪ {sor, sipî} = {1, 2, sor, sipî}.
  • {1, 2, kesk} ∪ {sor, sipî, kesk} = {1, 2, sor, sipî, kesk}.
  • {1, 2} ∪ {1, 2} = {1, 2}.

Hinek taybetmendî:

  • AB = BA.
  • A ∪ (BC) = (AB) ∪ C.
  • A ⊆ (AB).
  • AA = A.
  • A ∪ ∅ = A.
  • AB eger û tenê eger AB = B.

Hevbirîn[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Hevbirîna A û B (A ∩ B ).
Gotara serekî: Hevbirîn (bîrdoza komê)

Herwiha, komeka nû dikare bi destnîşankirin û cudakirina endamên hevbeş di du koman da bêt avakirin. Hevbirîna A û B, ku bi A ∩ B tê nîşandan, koma hemû ew tiştan e ku hem endamê A ne û hem jî endamê B ne.

Nimûne:

  • {1, 2} ∩ {sor, sipî} = ∅.
  • {1, 2, kesk} ∩ {sor, sipî, kesk} = {kesk}.
  • {1, 2} ∩ {1, 2} = {1, 2}.

Hinek taybetmendiyên bingehîn:

  • AB = BA.
  • A ∩ (BC) = (AB) ∩ C.
  • ABA.
  • AA = A.
  • A ∩ ∅ = ∅.
  • AB eger û tenê eger AB = A.

Temamker[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Girêdanên deranî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]