Here naverokê

Oblasta Donetskê

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Oblasta Donetskê
Донецька область
bi ûkraynî: Донеччина (Donechchyna)
Oblast
Donetska oblast[1]
Ala
Nîşan
Koordînat: 48°08′Bk 37°44′Rh / 48.14°Bk 37.74°Rh / 48.14; 37.74
WelatUkrayna Ukrayna
Avakirin3'ê Pûşper 1938
Navenda îdarîDonetsk (de jure)
Kramatorsk (de facto, sedema Şerê Donbasê)
Îdarî
 • WalîPavlo Kyrylenko[2]
 • Meclîs150 rûniştek
 • HevserokAndriy Fedoruk[3] (PR[3])
Qada rûerdê
 • Giştî26517 km2 (10.238 sq mi)
 • Rêz11emîn
Nifûs
 (2021)
▼ 4100280
 • Rêz1emîn
Demografîk
 • Zimanê fermîUkraynî
DemUTC+2 (EET)
 • Havîn (DST)UTC+3 (EEST)
Koda postayê
83000–87999
Koda telefonê+380-62
Koda ISO 3166UA-14
Rayon18
Bajar (giştî)52
Bajarên herêmî28
Bajarvanî131
Gund1124
Malperdn.gov.ua
biguhêreBelge

Oblasta Donetskê an jî Donetsk Oblast (bi ûkraynî: Доне́цька о́бласть, IPA: [doˈnɛtsʲkɐ ˈɔblɐsʲtʲ]), jî wekî Doneççina (bi ûkraynî: Доне́ччина), oblastekî li rojhilatê Ûkraynayê ye. Navçeya herî qelebalix e, ku derdora wê bi qasî 4.1 mîlyon niştecîhan e. Ew navenda îdarî ya bajarê Donetskê ye; lê belê rêveberiya herêmî ya wê bi awayekî demkî ji aliyê Kramatorsk hate veguheztin, ku ji ber krîza li Donetskê berdewam dike.[4] Di dîrokê de, herêm buye beşeke girîng a herêma Donbasê. Heta sala mijdara 1961'an, navê Oblasta Stalino ya berê wekî "Stalino" ya Donetska îro bi rûmeta Joseph Stalin hate binavkirin. Di çarçoveya pêvajoya hilweşandina Stalînîzmê navê wê ji aliyê Siversky Donets wekî navenda îdarî hate guhertin. Nifûs wekî tê texmîn kirin 4,100,280 (2021 texmîn.)[5] mîlyon nîştecîhan e.

Navçe bi berbelavbûna bajarî Donetsk-Makiivka û Horlivka-Yenakiieve ya xwe tê zanîn û ew pir caran bi pîşesaziya kana komirê re têkildar e.

Di 7'ê Nîsana 2014'an de, piştî çekdarên alîgirên Rûsyayê pêvekirina Krîmê bi dagirkirina avahiya îdarî ya Oblasta Donetskê, serxwebûna xwe ji Ûkraynayê ragihandibûn û di 11'ê Gulana 2014'an de referandumeke nenaskirî li ser cudabûna ji Ûkraynayê li dar xistibûn. Piştî van bûyeran pevçûnên Şerê Donbasê destpêkir. Dema ku Donetsk ketiye destê serhildêran, rêveberiya Oblasta Donetskê ji bo Mariupol û paşê jî ji bo Kramatorsk veguhestin.[6]

Dîrok

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Beriya avakirina oblasta Donetskan, sê navçe (okruha) li ser xaka wê ji sala 1923 heta 1930 hebûn. Komara Sovyet a Sosyalîst a Ukraynayê oblasta Donetsîyayê di 2'ê Tîrmeh 1932'an ji Oblasta Xarkivê, Oblasta Dnipropetrovsk û hejmarek ji herêmên di bin rêveberiya rasterast Xarkivê de bûn hate damezrandin. Heta 16'ê Tîrmeh 1932'an Artemivsk (îro Bakhmut) bi qasî du heftan wek navenda îdarî ya herêmê kar kiriye, dema ku bajarê Stalino (îro Donetsk) rol girt ser xwe. Heta sala 1938'an, herêma Donetskîyan oblasta Donetskê û Oblasta Luhanskê dihewand. Di Pûşpera 1938'an de ew di nav Oblasta Stalino (Oblasta Donetska nûjen) û Oblasta Voroşîlovhradê (Oblasta Luhanskê nûjen) hate dabeş kirin.

Di dema Dagiriya Almaiya Nazî ji payîza 1941 heta payîza 1943'an, Oblasta Donetskê wekî Oblasta Yuzivka (li dû navê orîjînal Donetsk) dihat zanîn.

Di sala 1961'an de, Stalino û Oblasta Stalino wek Donetsk û Oblasta Donetskê hatin guhertin.

Di sala 1991'an de, dema ku hilweşandina Yekîtîya Sovyetê despêkir, % 83,9 dengdêrên li oblasta Donetskê ragihandina serxwebûna Ukraynayê ji Rûsyayê pejirandin.[7]

Di nîvên salên 1990'an de, herêm bi çalakiya xwe ya sûcdar a zêde di nav de kuştina karsazên payebilind ên wekî Akhat Bragin û Yevhen Shcherban hate naskirin. Oblasta Donetskê di heman demê de bingehek ji fraksîyona siyasiya sereke ya Ukraynayê ya alîgirê Rûsyayê, Partiya Herêman bû, ku di sala 2002'an de beşek ji hikûmeta Ukraynayê buye û rê li ber siyaseta Ukraynayê ji bo "klana siyasî ya Donetskê" vekir.

Di sala 1994'an de, referandumek li oblasta Donetskê û Oblasta Luhanskê pêk hat, ku dora 90% piştgiriya Zimanê rûsî li kêleka zimanê Ukranî da û di asta herêmî de ji bo statuya zimanê fermî ya zimanê rûsî bi dest xist; lê belê referandûm ji aliyê hikûmeta Kîevê ve hate betalkirin.[8][9]

Erdnîgarî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Oblasta Donetskê li başûrê rojhilatê Ukraynayê ye. Rûbera herêmê (26,517 km2), ji %4,4 rûbera giştî ya welêt pêk tê. Herêm li başûrrojava bi Dnîpropetrovsk û Oblasta Zaporîjya, li bakur Oblasta Xarkivê, li bakur Oblasta Luhanskê, li bakurrojhilat Oblasta Rostovê ya li Rûsyayê û bi Behra Azov li başûr dikeve.

Dirêjahiya wê ji bakur ber bi başûr 270 km, ji rojhilat ber bi rojava 190 km e. Xalên giran ên sînorên herêmê ev in: Bilosarayska Kosa (tîf li başûr Shevchenko ya Rayona Velykonovosilkivskyi, li rojava Rayona Verkhnyi Kut ya Shakhtarskyi, li ser rojhilat Lozove ya Rayona Limanê.

Parastina dîrokî-mîmarî ya dewletê ya li nêzî bajarê Sviatohirsk bi Sviatohirsk Lavra ji bo Heft ecêbên Ukraynayê bû berbijar.

Oblasta Donetskê ya Danekirî
Herêmên Oblasta Donetskê piştî Şerê Debaltseve (zivistana 2015)

Dabeşên îdarî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Parêzgeh di serî de ji 18 rayon (navçe) û 28 şaredarî ya statûya wekhev tê dabeş kirin (22 miskradas û 6 mistos – bajarên girîngiya herêmê), navenda îdarî ya parêzgehê Donetsk e. Ev li jêr bi navçe û nifûsa xwe ve hatine rêz kirin.[10]
Nav Navê Ukraynî Rûerd

(km2)

Gelhe

giştejimar 2001

Gelhe

texmînkirin[10] 1 Berf. 2012

Navenda îdarî
Avdiivka Авдіївка (місто) 29 37,237 35,257 —
Bakhmut Бахмут (Міськрада) 74 113,785 104,631 Bakhmut
Debaltseve Дебальцеве (Міськрада) 38 53,412 46,302 Debaltseve
Dobropillia Добропілля (Міськрада) 119 72,817 63,938 Dobropillia
Dokuchaievsk Докучаївськ (Міськрада) 47 25,024 24,506 Dokuchaevsk
Donetsk Донецьк (Міськрада) 571 1,024,678 971,096 Donetsk
Druzhkivka Дружківка (Міськрада) 23 75,006 70,126 Druzhkivka
Horlivka Горлівка (Міськрада) 422 312,284 279,500 Horlivka
Khartsyzk Харцизьк (Міськрада) 207 113,685 105,104 Khartsyzk
Kirovske (Krestivka) Кіровське (місто) 7 31,041 28,470 —
Kostiantynivka Костянтинівка (місто) 66 94,886 78,114 —
Kramatorsk Краматорськ (Міськрада) 356 215,729 199,020 Kramatorsk
Lyman Лиман (Міськрада) 192 28,996 23,740 Lyman
Makiivka Макіївка (Міськрада) 426 431,023 394,604 Makiivka
Mariupol Маріуполь (Міськрада) 244 510,835 486,320 Mariupol
Myrnohrad Мирноград (Міськрада) 20 56,702 50,995 Myrnohrad
Novohrodivka Новогродівка (місто) 6 17,559 15,560 —
Pokrovsk Покровськ (Міськрада) 39 82,830 77,891 Pokrovsk
Selydove Селидове (Міськрада) 108 62,819 54,626 Selydove
Shakhtarsk Шахтарськ (Міськрада) 51 72,711 61,234 Shakhtarsk
Sloviansk Слов'янськ (Міськрада) 74 142,873 138,450 Sloviansk
Snizhne Сніжне (Міськрада) 189 83,046 71,277 Snizhne
Toretsk Торецьк (Міськрада) 62 86,281 74,435 Toretsk
Torez Торез (Міськрада) 105 96,026 81,761 Torez
Vuhledar Вугледар (місто) 5 17,518 15,477 —
Yasynuvata Яcинувата (місто) 19 36,903 35,843 —
Yenakiieve Єнакієве (Міськрада) 425 162,778 132,110 Yenakiieve
Zhdanivka Жданівка (Міськрада) 2 14,375 13,377 Zhdanivka
Amvrosiivsky (rayon) Амвросіївський (район) 1,455 54,939 46,081 Amvrosiivsk
Bakhmutsky (rayon) Бахмутський (район) 1,687 54,065 45,367 Bakhmut
Dobropilsky (rayon) Добропільський (район) 949 20,659 16,980 Dobropillia
Kostyantynivsky (rayon) Костянтинівський (район) 1,172 21,132 19,256 Kostiantynivka
Lymansky (rayon) Лиманський (район) 1,018 24,974 22,136 Lyman
Marynsky (rayon) Мар'їнський (район) 1,350 90,045 84,571 Marïnka
Novoazovsky (rayon) Новоазовський (район) 1,000 38,902 36,066 Novoazovsk
Oleksandrivsky (rayon) Олександрівський (район) 1,010 23,036 19,804 Oleksandrivka
Pershotravnevy (rayon) Першотравневий (район) 792 29,312 27,325 Manhush
Shakhtarsky (rayon) Шахтарський (район) 1,194 24,262 19,974 Shakhtarsk
Pokrovsk (rayon) Покровський (район) 1,316 37,567 32,439 Pokrovsk
Slovyansky (rayon) Слов'янський (район) 1,274 39,188 34,334 Sloviansk
Starobeshivsky (rayon) Старобешівський (район) 1,255 55,952 51,068 Starobesheve
Telmanivsky (rayon) Тельманівський (район) 1,340 35,365 29,965 Telmanove
Velikonovosilkivsky (rayon) Великоновосілівський (район) 1,901 49,323 41,943 Velyka Novosilka
Volnovasky (rayon) Волноваський (район) 1,848 92,489 84,579 Volnovakha
Volodarsky (rayon) Володарський (район) 1,221 31,168 29,472 Volodarske
Yasynuvatsky (rayon) Ясинуватський (район) 809 30,326 16,980 Yasynuvata
Oblasta tevahî Донецька (Область) 26,517 4,825,563 4,403,178 Donetsk

Bajar

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
 
Bajarên mezin ên Oblasta Donetskê
Çavkanî?
Rêz Rayon Gelhe
Donetsk
Donetsk
Mariupol
Mariupol 		1 Donetsk Donetsk* 975,959 Makiivka
Makiivka
Horlivka
Horlivka
2 Mariupol Mariupol* 461,810
3 Makiivka Makiivka* 353,918
4 Horlivka Horlivka* 256,714
5 Kramatorsk Kramatorsk* 164,283
6 Sloviansk Sloviansk* 117,445
7 Yenakiieve Yenakiieve* 82,629
8 Bakhmut Bakhmut* 77,620
9 Kostiantynivka Kostiantynivka* 77,066
10 Pokrovsk Pokrovsk* 64,895

Demografî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Sal Zayokî Zayîn Sal Zayokî Zayîn Sal Zayokî Zayîn
1990 1,6 58 050 2000 0,9 30 042 2010 1,2 41 258
1991 1,5 54 466 2001 0,9 29 931 2011 1,3 41 720
1992 1,4 50 258 2002 0,9 31 216 2012 1,3 42 839
1993 1,3 46 344 2003 0,9 33 433
1994 1,2 43 195 2004 1,0 35 526
1995 1,1 38 808 2005 1,0 35 883
1996 1,1 36 349 2006 1,1 39 327
1997 1,0 34 347 2007 1,2 40 560
1998 1,0 33 518 2008 1,3 44 394
1999 0,9 30 503 2009 1,3 43 373

Avahiya Temenê

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
0–14 temen: 12.6% Zêdebûn (mêr 283,584/jin 266,977)
15–64 temen: 70.4% ▼ (mêr 1,453,273/jin 1,619,241)
65 temen û mezintirîn: 17.0% ▬ (mêr 243,048/jin 496,434) (2013 fermî)

Temenê navîn

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
giştî: 41.9 temen Zêdebûn
mêr: 38.0 temen Zêdebûn
jin: 45.8 temen Zêdebûn (2013 fermî)

Girêdanên derve

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Çavkanî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
  1. ^ Syvak, Nina; Ponomarenko, Valerii; Khodzinska, Olha; Lakeichuk, Iryna (2011). Veklych, Lesia (edîtor). Toponymic Guidelines for Map and Other Editors for International Use (PDF). scientific consultant Iryna Rudenko; reviewed by Nataliia Kizilowa; translated by Olha Khodzinska. Kyiv: DerzhHeoKadastr and Kartographia. r. 20. ISBN 978-966-475-839-7. Roja gihiştinê 6 çiriya pêşîn 2020. {{cite book}}: |malper= tê tine hesibandin (alîkarî)
  2. ^ "High-quality infrastructure and timely payment of salaries and pensions: President set tasks for newly appointed Donetsk RSA Head Pavlo Kyrylenko". president.gov.ua. 5 tîrmeh 2019. Roja gihiştinê 8 tîrmeh 2019.
  3. ^ a b Donetsk Regional Council elects new chairman, Kyiv Post (August 4, 2011)
  4. ^ Kopîkirina arşîvê, ji orîjînalê di 19 çiriya pêşîn 2017 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 20 sibat 2022{{citation}}: CS1 maint: archived copy as title (lînk)
  5. ^ "Чисельність наявного населення України (Nifûsa Rojane ya Ukraynayê)" (PDF) (bi ukraynî). State Statistics Service of Ukraine. Roja gihiştinê 11 tîrmeh 2021.
  6. ^ "Kikhtenko to move Donetsk administration to Kramatorsk and to leave power structures in Mariupol". Dzerkalo Tyzhnia (bi rûsî). Ji orîjînalê di 19 çiriya pêşîn 2017 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 3 çiriya paşîn 2014.
  7. ^ "Independence – over 90% vote yes in referendum; Kravchuk elected president of Ukraine]". The Ukrainian Weekly. 8 kanûna pêşîn 1991. Ji orîjînalê di 19 çiriya pêşîn 2017 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 20 sibat 2022.
  8. ^ Kopîkirina arşîvê, ji orîjînalê di 5 sibat 2021 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 20 sibat 2022{{citation}}: CS1 maint: archived copy as title (lînk)
  9. ^ "Киев уже 20 лет обманывает Донбасс: Донецкая и Луганская области еще в 1994 году проголосовали за федерализацию, русский язык и евразийскую интеграцию".
  10. ^ a b State Statistics Committee of Ukraine, Kiev.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Oblasta_Donetskê&oldid=1834100" hatiye standin.