Partiya Komarparêz a DYAyê

Partiya Komarparêz a DYAyê Republican Party
Partiya siyasî
Logoya Partiya Komarparêz a DYAyê
Dewlet	Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê
Dema avabûnê	20 adar 1854
Damezrîner	Whig Party Free Soil Party
Serok	Ronna Romney McDaniel (2017–)
Cihê baregehê	Washington
Pêk tê ji	Independent Republican Republican In Name Only
Hj. endaman	68.049.840 (estimation, 2017)
Maskot	Republican Elephant
Rengê fermî	Sor
Nerîna siyasî	Milê rastê
Îdeolojiya siyasî	Muhafizekarî, federalism in the United States, American exceptionalism, economic liberalism, kevneperestiya sosyal, national conservatism, neoconservatism û neoliberalism
Hejmara kursiyê	49 (Senatoya Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê, 2022–) 220 (United States House of Representatives, 2022–)
Malper	gop.com
Whig Party Free Soil Party  Radical Democracy Party
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Partiya Komarparêz a DYAyê, ku wekî GOP (Grand Old Party) jî tê zanîn, yek ji du partiyên siyasî yên sereke yên Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê ye. Ew di nîvê salên 1850î de wekî hevrikê siyasî yê sereke yê Partiya Demokrat, ku di wê demê de serdest bû, derket holê. Ji wê demê û vir ve her du partî hîn jî li ser siyaseta amerîkî serdest in.

Partî di sala 1854ê de ji hêla çalakvanên ku li dijî Qanûna Kansas-Nebraska (ku rê da berfirehbûna koletiyê li herêmên rojava yên Kansas û Nebraskayê) derketin, wek partiya dijberiya xulamtiyê hate damezrandin. Partiyê piştgiriya lîberalîzma klasîk û reformên aborî dikir û di heman demê de li dijî belavbûna koletiyê li herêmên azad bû. Partî di destpêkê de li başûr gelekî kêm bû, lê li bakur her ku çû biserket. Di sala 1858ê de, wê piraniya partiya Whigs ya berê û ya Free Soilers berhev kir ku hema hema li her eyaleta bakur piraniyê bidest xist. Başûriyên Spî ji metirsiya li ser paşeroja koletiyê li DYAyê aciz bûn. Bi hilbijartina 1860an ya Abraham Lincoln, serokê yekem yê komarparêz, dewletên başûr ji DYAyê veqetiyan.

Di bin serokatiya Lincoln û kongreya Komarparêz de, Partiya Komarparêz berxwe da ku Dewletên Konfederal di Şerê Navxweyî yê Amerîkayê de têk bibe, bi vî rengî yekîtiyê biparêze û xulamtiyê betal bike. Dûv re, partî heya Depresyona Mezin di salên 1930-an de li qada siyasî ya neteweyî serdest bû, paşê piraniya xwe ya kongreyê winda kir û rê da ku bernameyên Peymana Nû ya Demokratan populer bibin. Hilbijartina Dwight D. Eisenhower di navbera serokên Demokrat de navberek kêm nîşan da. Wî piştî Şerê Cîhanê yê Duyemîn dest bi serdemek başbûna aborî kir. Cîgirê wî yê berê, Richard Nixon, di sala 1972ê de 49 eyalet bi dest xist. Hilbijartina Ronald Reagan di sala 1980ê de siyaseta neteweyî ji nû ve saz kir, parêzvanên bazara azad, muhafezekarên civakî, û kedkarên siyaseta derve ya Şerê Sar di bin ala komarparêzan de kom bûn. Ji sala 2009an ve, partî di nava refên xwe de bi frakisyonên girîng re rû bi rû maye û ber bi populîzma rastgir ve diçe.

Di sedsala 21ê de partiya Komarparêz piştgiriya xwe ya herî xurt ji dengdêrên gundî, xiristiyanên evangelîst, mêr, hemwelatiyên pîr, û dengdêrên spî yên ku college (lîse) neqedandine distîne. Di mijarên aborî de, partî ji destpêka damezrandina xwe ve hewlestên karsaziyê diparêze. Ew herwiha piştgirî dide bacên kêm, di heman demê de li dijî sosyalîzmê, sendîkayên karkeran û lênihêrîna tenduristiyê ya yek-paker e. Fraksiyona populîst piştgirî dide parêzbendiya aborî. Di mijarên civakî de, komarparêz bi van mijaran têkildar e: sînordarkirina qanûnîbûna kurtajê, qedexekirina karanîna narkotîkê ya ji bo kêfê, pêşvebirina xwedîtiya çekan û sivikkirina sînorkirinên çekan, û dijberiya tevgera mafên transgenderan. Di sîyaseta derve de, sazûmana partiyê xêzeke destwerdanê digire, û fraksîyona populîst piştgirîya îzolasyonîzmê dike.