Sekulerîzm

Sekulerîzm
Felsefeya siyasetê îdeolojiya siyasî philosophical movement
Welatên ne sekuler ên cîhanê (yên xwediyê oleke fermî ya dewletê)
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Sekulerîzm pêvajoya ji hev veqetandina dewlet û olê ye û di hiqûqê de wek “prensîba veqetandina dewleta civaka sîvîl û civaka olî” û “bêalîbûna dewletê ya di derbarê mezhebên olî de" tê famkirin. Armanca sekulerîzmê fxurtkirina "saziyên giştî an taybet e, yên ku ji dêr û kesayetiyên dînî serbixwe ne".

Sekulerîzm ji du pêvajoyan çêdibe: Yekem, ji pêvajoya derûnî/şexsî ya ji hev veqetandina ol û dewletê, û ya duyem ji laîkbûnê, pêvajoya konkrêt a cudabûna hêza cîhanî ji saziyên olî. Ev têgîn ji aliyê teolog Friedrich Gogarten (1887-1967) ve hatiye çêkirin ji bo lihevhatina dêrên xiristiyanî bi laîkbûna dewletê. Aliyê olî bi gelemperî nêrînên cîhanê yên ku têgeha laîktiyê li ser wan hatiye avakirin wekî îdeolojîk dihesibîne - lê rexnegir jî vê îdîayê wekî îdeolojîyek weha tawanbar dikin.

Sekulerîzm di cîhana îslamî de

Di destpêka sedsala 20an de, di encama mijûlbûna bi ramanên ewropî re, li hin welatên misilman ramanek laîk pêş ket. Li Tirkiyê, piştî serkeftina şerê rizgariyê (1919-1923), Mustafa Kemal Atatürk bernameyeke nûjenkirina sekulerîst da destpêkirin, ya ku ji bo rêberên siyasî yên din li cîhana îslamî bû nimûne. Yek ji navdartirîn ramanwerên laîk ên cîhana îslamî Elî Ebderrezaq bû, yê ku di sala 1925an de pirtûka xwe Îslam û Bingehên Hikûmetê (el-Islām wa-uṣul al-ḥukm) weşand û tê de got ku divê Misilman di hilbijartina pergala xwe ya desthilatdariyê de azad bin, ji ber ku Muhemmed pergalek wiha ava nekiribû û Quran û sinetê jî di vî warî de diyar nekiribû.