Çiyayê Cûdî

Çiyayê Cûdî
	; Çiyayê Cûdî (Şirnex)
Bilindayî	2.114 m
Cih	Şirnex, Bakurê Kurdistanê, Tirkiye
Zincîreçiya	Çiyayên başûrê rojhilat ên Torosê
Koordînat	37°22′10″Bk 42°20′39″Rh / 37.36944°Bk 42.34417°Rh
	Nexşeya cihan Tirkiye Çiyayê Cûdî

Çiyayê Cûdî (navê kevn: Çiyayê Qardû yan jî Qardo, Kardû, Kardo^{[çavkanî hewce ye]}) yek ji çiyayên mezin ên Bakurê Kurdistanê ye ku dikeve navbeyna Şirnex û Silopiyê.

Çiyayê Cûdî û temenê wê yê jeolojîk

Çiya Cûdî beşeke ji çiyayên başûrê rojhilat ên Torosê ye û bi gelemperî ji kevirên kilsê (kalker) û dolomî pêk tê û dema wî ya çêbûnê ji serdema triyasî ya navîn û heta di serdema kretasî ya navîn ve xwe dirêj dike.

Çiyayê Cûdî û Nûh Pêxember

Li gorî bawerîya olên birahîmî, Cûdî ji wextê Nûh Pêxember, ku keştîya wî heta îro jî meşhur e û niha çîyayek gelekî giring e. Tê bawerkirin, ku heta keştîya Nûh Pêxember di wextê Tofana Nûh de liser çiyayê Cûdî sekiniye. Ji hingê û heta niha, Cûdî wekî çiyayek bi xêr tê naskirin. Her sal ji gelek derdorê Kurdistanê û heta ji derveyê Welat jî mirov dihatin ku herin ser Sefîneya çiyayê Cûdî. Mehek an jî heyvek sax diman liser Sefîneya çiyayê Cûdî.

Çiyayê Cûdî û operasyonên leşkerî yên dewleta tirk

Di navbera salên 1995an heta 2013an de çiyayê Cûdî hatiye qedexekirin, ji ber ku eve 10 sal bûye dewleta tirkî operasyonên xwe yên leşkerî di vê menteqê û heremê de bicih anîne.

Çiyayê Cûdî û daristanên wê di nav sala 2006an de gelek caran ji aliyê leşkerê tirk ve hatiye şewitandin. Wextê ku xelkê herêma Şirnex, Cizîr û Silopî nerazîbûna xwe li dijî agiberdana çiyayê Cûdî nîşan didan, leşkeran ne dihêlan ku agir werde vemirandin. Di sala 2006an de heta çar û pênc caran ji aliyê leşkeran ve agir berdane Cûdî.

Cûdî di helbestan de

Çiyayê Cûdî

Serê çiyayê Cûdî tu raweste û binêr.

Axa welatê kurdan hemû zîv û tev zêr.

Ji wê dê tu dibînî Şernex, Zaxo û Cizîr

Sed heyf û sed mixabin hemî bê hakim û mîr

Berwarî û Sindî, Silopî weko eynê diyar e

Bêspin, Bêþêr û Hevler hatin bi yadîgar e

Berde, Dêrgul, Herekol, heta bicit Piştkever

Tor û Singar û Bêxêr kêla Memê Beranber

Hemî qesta te dikin ey Cûdiyê miradan

Tu qiblegah î îro ji bo vî qewmê kurdan

Çendî xweşî, bilind î tu ey çiyayê Cûdî

Te çend nav û nîşan hişt ji bo vî qevmê kurdî

Bejna te bejna Zînê, mêranî wek Memê Al

Dinalim ser te îro, ji qehran bûme evdal

Taca serê te zêrîn, tu serbilinê Eyran

Wextek hebî te zû da hemî ji bo te heyran

Heke nîzîk heke dûr, weko Mekeh Medînê

Ev ji cihek meqedes werin da em herinê

Ko roj hate rasta te, heval heyv û stêr in

Li vê rewş û xemla te hemî pêkve dinêrin

Selam û erzi hirmet ji bo Cudî Nûh-Nebî

Tu misteheq î fexr î bibêjî ma kî hebî

Botî bo te dibêjit hero sed car ezbenî

Taqê eywanan Kesra li pêş te her dikenî

M.E. Botî, Antolojiya Edebîyata Kurdî

Çavkanî

Ev gotara têkildarî çiya an rêzeçiyayan şitlekê ye. Heke tu bixwazî berfireh bikî pê li biguhêre bike. (Çawa?)

n g b Çiyayên Kurdistanê Navê lûtkeyê û bilindî (m)
Çiyayên herî bilind (4000 m û ber bi jorê ve)	Agiriyê Mezin (Ararat) (5137 m) · Qaş Mistara (4460 m) · Dînar (4409 m) · Qendîl (4356 m) · Kilunçî (4225 m) · Zerdekuh (4221 m) · Oştirankuh (4150 m) · Şah Şehîdan (4150 m) · Reşko (4135 m) · Cîlo (4116 m) · Gazînistan (4082 m) · Sîpanê Xelatê (4058 m) · Bin Rû (4000 m) · Pinbegall (4000 m)
Çiyayên bilind (4000-3000 m)	Heft Çeşme (3972 m) · Gerrih (3950 m) · Çihil Xişt (3950 m) · Heştad (3906 m) · Mîlî (3903 m) · Qalî Kuh (3901 m) · Agiriya Biçûk (3896 m) · Orta (3866 m) · Hezar Derrih (3862 m) · Kelar (3832 m) · Mor (Morr) (3807 m) · Qadîkuh (3800 m) · Weng (3800 m) · Herra (3800 m) · Sat (3794 m) · Qeredax (3752 m) · Belîş (3750 m) · Hesarî Rostê (3727 m) · Mîr (3724 m) · Siltan Eqzetû (3720 m) · Şêx Hemze (3710 m) · Minar (3701 m) · Başeq (3684 m) · Xurde (3676 m) · Espîrîz (3668 m) · Rîg (3661 m) · Tendûrek (3660 m) · Ewrînî Mezin (3650 m) · Gerîn (3645 m) · Çurrû (3635 m) · Bextiyar Şehab (3634 m) · Zerab (3625 m) · Salldarrun (3621 m) · Berdespî (3620 m) · Mungeşt (3613 m) · Berdereş (3608 m) · Derereş (3608 m) · Sumbul (3607 m) · Hellgurd (3607 m) · Mîşperwer (3606 m) · Egur (3596 m) · Şehîdan (3579 m) · Siyahkuh (3578 m) · Miwarit Baş Aladax (3510 m) · Ehmed Dilêre (3550 m) · Keşîş (3549 m) · Artoşt (Çadîr) (3537 m) · Arnas (Qeçiçe) (3537 m) · Çallkellax (3531 m) · Sebizkû (3527 m) · Buzmergsîr (3520 m) · Temender (3520 m) · Lîs (3520 m) · Wirrlagedîxî (3515 m) · Kîkî Nû (3512 m) · Serê Mirad (Aladax) (3510 m) · Xezeb (3505 m) · Heso Beşîr (3503 m) · Dallan (3492 m) · Herewîldaxî (3488 m) · Herawîl (Yayxît) (3486 m) · Bozî Sîna (3480 m) · Leçen (3479 m) · Bereyezdih (3479 m) · Qendîl (3468 m) · Gare (Qeredax) (3460 m) · Mafarun (3459 m) · Qarlî (3453 m) · Derrihdan (3450 m) · Siyahkuh (3450 m) · Kosey Mezin (3433 m) · Mere (3421 m) · Ewrînî Biçûk (3417 m) · Nîl (3415 m) · Mîkele Casûs (Mukus) (3414 m) · Mengene (3412 m) · Dalanik (3402 m) · Suxtih (3400 m) · Dalampirrs (3400 m) · Mesnabad (3395 m) · Sat (Samdî) (3394 m) · Şaho (3390 m) · Kosedax (3453 m) · Perro (3357 m) · Paltokan (3271 m)
Çiyayên navîn (3000-2000 m)	Aydin (2973 m) · Şewant (2970 m) · Nemrûd (2948 m) · Çutele (Aqçeqere) (2940 m) · Kumana Hasan (2927 m) · Şaytan (2913 m) · Kavakî (Tosîk) (2904 m) · Ziyaret (2887 m) · Şeqşeq (2858 m) · Kebîrkuh (2790 m) · Kunekotir (2692 m) · Pîremegrûn (2620 m) · Karûx (2560 m) · Butîn (2534 m) · Manişt (2429 m) · Karer (2373 m) · Çavreş (2246 m) · Cûdî (2.114 m)^{[çavkanî hewce ye]}
Çiyayên nizim (2000-1000 m)	Qerejdax (1928 m) · Zozig (1829 m) · Bagok (1210 m). Bemo (1828 m) · Dallaho (1810 m) · Kuhdira (1806 m) · Ezmerr (1702 m) · Goyijê (1524 m) · Qereqaş (Sovdax) (1496 m) · Raman (1260 m)
Çiyayên herî nizim (ji 1000 m kêmtir)	Lewend (970 m) · Tasluce (911 m) · Yanarsû (Garzan) (865 m) · Arat (840 m) · Sûsû (801 m) · Teqteq (749 m) · Kuhzîrzerdî (750 m) · Lîrak (646 m)
Çiyayê Evdilezîzê · Çiyayê Kurmênc · Çiyayên Munzur · Çiyayê Şingalê · Toros · Zagros

Danegehên kontrola otorîteyê
Navneteweyî	VIAF WorldCat
Yên din	Ensîklopediya Îslamê