Derya

Rojava li Deryaya Navîn li beravên Antalyayê, Tirkiye

Dîmenekji pêla deryayê.

Derya, navê girseyê avê ye ku rûyê erdê dorpêç kiriye. Ava deryayê ji ava şor pêk tê û ji sedî 71 rûyê erdê ji aliyê ava deryayê û okyanûsan ve tê wergirtin. Peyva deryayê jî ji bo nîşankirina beşên rêza duyemîn ên deryayê ye, wek Deryaya Navîn û hinek golên ava şor ên mezin, bi tevahî dorgirtî, wekî Deryaya Xezerê hatiye bikar anîn.

Derya avhewaya Erdê nerm dike û di çerxa avê, çerxa karbonê û çerxa nîtrojenê de xwedî rolek girîng e. Mirovên ku deryayê lêkolîn dikin ji demên kevnar ve hatine tomar kirin û di pêşdîrokê de bi awayekî baş hatine kifşkirin kirin. Di îro de lêkolînerên deryayê wekî okyanûsografî tê binavkirin. Tişta herî zêde ya ku di ava deryayê de tê hilweşandin klorîda sodyûmê ye. Di nav ava deryayê de xwêyên magnezyûm, kalsiyûm, potasyûm û merkurî hene. Bi van hêmanên re konsantrasyonên din ên hurik hene. Şorbûn bi berfirehî diguhere, li nêzîkî rûbar û devê çemên mezin û di kûrahîya okyanûsê da bilindtir e; Lê belê, rêjeya xwêyên ku hatine helandin, li seranserê okyanûsan pir kêm diguhere. Bayê ku li ser rûyê deryayê diherike pêlan hildiberîne, dema ku dikevin nava ava şor dişkin. Di heman demê de ba jî bi kêşanê ve herikên rûavê diafirînin, li seranserê okyanûsan gerokên hêdî lê domdar ên avê saz dikin. Hêlên gerîdeyê ji hêla faktoran ve têne birêve kirin, di nav de awayên parzemînan û zivirandina Erdê heye. Herikîna deryaya kûr, ku wekî kembera veguhêz a gerdûnî tê zanîn, ava sar ji nêzikî herêmên polar berbi her okyanûsa ve dibin. Ji ber zivirîna Erdê û bandorên gravîtîkî yên Heyva ku li dora xwe digere û bi rêjeyek hindiktir, ya Rojê, asta ava deryayê de bi giştî rojane du caran bilindbûn û daketin bûn pêk tê. Erdhejeyên binê deryayê yên ku ji tevgerên plakaya tektonîkî yên di bin okyanûsan de derdikevin, dikarin bibin sedema tsunamîyên wêranker, teqînên volkanîk, şimitîna axê ya mezin, yan jî bandora meteorîtên mezin.

Peyvrehnasî (etîmolojî)

Herdû peyvên derya û zerya ji peyva zrayah a avestayî ve hatine, lê zerya kevintir e ji ber ku dengê z ji dengê d kevintir e. Peyva Behr jî ji erebî ye.

Lîsteya deryayan gorî okyanûsan

Okyanûsa Pasîfîk

• Deryaya Bêrîng
• Kendava Alaskayê
• Deryaya Kortez
• Deryaya Oxotsk
• Deryaya Japon
• Deryaya Seto Naikai
• Deryaya Çîna Rojhelat
• Deryaya Çîna Başûr
  • Kendava Beibu
• Deryaya Sulu
• Deryaya Selebes
• Deryaya Bohol
• Deryaya Fîlîpînî
• Deryaya Flores
• Deryaya Banda
• Deryaya Arafura
• Deryaya Tîmorê
• Deryaya Tasman
• Deryaya Zer
  • Deryaya Bohai
• Deryaya Mircanê
• Kendava Karpentariya
• Deryaya Bismarck
• Deryaya Solomon
• Deryaya Seramê
• Deryaya Halmaherayê
• Deryaya Molukayê
• Deryaya Savu
• Deryaya Javayê
• Kendava Taylandê

Okyanûsa Atlantîk

• Kendava Hudson
  • Kendava James
• Kendava Baffin
• Kendava Saint Lawrence
• Deryaya Karîbîk
• Kendava Meksîkayî
• Deryaya Sargasso
• Deryaya Bakur
  • Deryaya Baltîk
    • Kendava Botnî
• Deryaya Îrlandî
• Deryaya Keltî
• Tengava Lamanşê
• Deryaya Navîn an Deryaya Spî
  • Deryaya Adrîyatîk
  • Deryaya Egeyî
  • Deryaya Reş
    • Deryaya Azov
  • Deryaya Îyon
  • Deryaya Lîguryayî
  • Deryaya Mirto
  • Deryaya Tîrenî
  • Kendava Sidra
  • Deryaya Marmara
  • Deryaya Krîtê

Okyanûsa Hindî

• Deryaya Sor
• Kendava Aden
• Kendava Farisî
• Kendava Omanê
• Deryaya Erebî
• Tengava Bengal

Okyanûsa Arktîk

• Deryaya Barents
• Deryaya Karayê
• Deryaya Beaufort
  • Kendava Amundsen
• Deryaya Norwêcî
• Deryaya Gronlandê
• Deryaya Çukçî
• Deryaya Laptev
• Deryaya Sîbiryaya Rojhelat

Okyanûsa Başûr

• Deryaya Weddell
• Deryaya Ross
• Kendava Mezin a Awustralyayî
• Tengava Saint Vincent
• Tengava Spencer

Deryayên di nav parzemînan de

• Deryaya Aralê
• Deryaya Mazenderan
• Deryaya Mirî
• Deryaya Gelîlê
• Deryaya Salton