Nîjadkujiya Tirkmenên Îraqê

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Nîjadkujiya Tirkmenên Îraqê
Cenazeyê keçeke Tirkmen piştî ku çeteyên DAIŞ'ê gundê wê bi gazê teqand
DewletIraq Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Dema destpêkirinê
  • 1 tebax 2014 Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Dema bidawîbûnê
  • 31 tebax 2017 Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Hejmara miriyan
  • 4200 ±700 (nêzîkî) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêreBelge

Nîjadkujiya Tirkmenên Îraqê zincîreyek ji kuştin, destavêtin, îdamkirin, dersînorkirin û kolekirina Tirkmenên iraqê ji alîyê Dewleta Îslamî ya Iraq û Şamê ve bû. Ji dema ku DAIŞê axa Tirkmenên Iraqê girt dest pê kir heta ku hemû axa xwe li Iraqê ji dest dan. Di sala 2017’an de zilma DAIŞ’ê ya li ser Tirkmenên Iraqê bi awayekî fermî weke jenosîd hat qebûlkirin,[1][2] û di sala 2018an de koletiya seksî ya keç û jinên tirkmen ên Iraqê ji aliyê Neteweyên Yekbûyî ve hat naskirin.[3][4]

Paşî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Tirkmenên îraqê[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Tirkmenên Iraqê sêyem koma etnîkî ya Iraqê ye. Ew gelê tirk in û li başûr bi ereban û li bakur jî kurdan dorpêç kirine.[5] Ew hema hema wekhev di navbera Sunnî û Şîa û hindikahiyek piçûk a Xristiyan de dabeş bûne ku di çewsandina wan de rolek mezin lîstiye. Tirkmenên sunnî û şîe jî rastî zilmê hatin.[5]

Di êrîşa hezîrana 2014'an de li Bakurê Iraqê, DAIŞ'ê gelek herêmên ku piraniya wan Tirkmen in an jî nifûsa wan a girîng a Tirkmenan in, weke Mûsil, Telefer, Tikrît û hin deverên parêzgehên Kerkûk û Diyalayê girtin.[6]

Komkujî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Di hezîrana 2014an de, dema ku artêşa DAIŞê yekemcar Telafer girtibû, 1300 Tirkmenên Iraqî, derdora 700 mêr, 470 jin û 130 zarok revandin. ITF diyar kir ku tenê 42 ji 1,300 vegeriyane, yên mayî careke din nayên dîtin.[7] Malên Tirkmenan hatin şewitandin, dewarên cotkarên Tirkmen hatin dizîn û gelek kes neçar man koç bikin.[8] Di Îlona 2014an de herî kêm 350,000 Tirkmen ku piraniya wan ji Telaferê ne, koçber bûn. Ew di bin xetera birçîbûnê de bûn.[9] Li gorî niştecih û çalakvanên xwecihî, ji dema êrîşan ve, dora 90 ji sedî ji Tirkmenên Talafer reviyane.[10] Wezîrê berê yê Mafên Mirovan ê Iraqê û Berdevkê Weqfa Rizgarkirina Tirkmenan Mehdî El Beyatî îdia kir ku hejmara penaberên tirkmen di Sibata 2017an de gihîştiye 600 hezarî.[11] Mehdî El-Beyatî her wiha îdia kir ku binesaziya her herêmeke Tirkmenan ji aliyê DAIŞê ve zirareke mezin dîtiye.[12]

Di 9’ê hezîranê de 15 girtiyên Tirkmen ên ji Talaferê li Mûsilê ji aliyê çeteyên DAIŞ’ê ve hatin kuştin. Piştî teqîna mizgefteke Şîa ya li heman bajarokî, gelek kes ji bajêr reviyan û 9 penaber hatin kuştin.[13] 65 zarokên êzdî û tirkmen ên li Mûsilê di sêwîxaneyekê de mane û ji ber şahidiya kuştina dê û bavên xwe bûne travma. Hin ji van zarokan rastî îstîsmara zayendî hatin.[14]

Di 16ê hezîrana 2014an de DAIŞê herî kêm 40 tirkmen ji 4 cihên cuda (Çerdaxlî, Qerenaz, Beşîr, Biravçî) û hemû li nêzîkî bajarê Kerkûkê qetil kirin.[15][13] DAIŞ jî dîsa bi wê yekê hat tawanbarkirin ku tirkmenan ji ber etnîsîteya wan kiriye armanc.[16][17] Piştî rojekê 52 Tirkmenên din li Beşîr hatin kuştin û li gorî welatiyên herêmê ev komkujî ji aliyê etnîkî ve hatiye kirin.[18] Di 18’ê hezîranê de û di navbera 20 û 21’ê Hezîranê de careke din heman cihî 5 û piştre jî 17 sivîl hatin qetilkirin.[19] Piştre li Beşîrê 700 Tirkmen hatin qetilkirin.[20] Di Hezîrana 2014an de DAIŞê 26 tirkmen ji gundê El-Şemsiyet revandin.[21] Di heman mehê de, Tirkmenên Şîa piştî gefên DAIŞê ji El-Kibba û Şerîxan reviyan.[22] Gelek şêniyên Tirkmen ên gundên Talafer, Beşîr, Biravçî û Karanazê jî piştî ku nameyên zêde ji çeteyan wergirtin, reviyan.[23]

Di 18ê hezîranê de di encama şer û pevçûnên di navbera DAIŞê û hêzên bejayî yên Iraqê de di navbera bajarokên Amirlî û Tûzê de, herî kêm 20 welatiyên tirkmen hatin kuştin.[19] Di dema dorpêça Amirliyê de ji ber şert û mercên giran 150 kesan jiyana xwe ji dest dan, ji wan 50 zarok û 10 jî nû ji dayik bûne.[24] Piştî ku Amirli di sala 2014'an de ket, ceyran, xwarin û ava bajêr qut bû. Beriya gihandina alîkariyên mirovî, di nav de jinên ducanî jî di nav de bi dehan kesan jiyana xwe ji dest dan. Li Karanaz, Çardaghli û Biravçiyê mal û dibistan, mizgeft hatin şewitandin.[25]

Di 23ê hezîranê de DAIŞê herî kêm 75 tirkmen ji herêmên Guba, Şrîxan û Telaferê revandin. Tenê 2 cenaze, li geliyek li bakurê Gubayê hatin dîtin. Bi îhtimaleke mezin hatin îdamkirin. 950 malbatên Tirkmen piştî ku DAIŞ’ê daxwaz ji wan kir ku ji herêmê derkevin, reviyan.[26][27]

Di 7'ê tebaxê de 100 Tirkmen li Şengalê hatin îdamkirin.[28]

Di navbera hezîran û cotmeha 2014an de li Mûsilê 30 hezar kes ji pêkhateyên cuda, di nav wan de Tirkmen, ji aliyê DAIŞê ve hatin girtin.[27]

Tê texmînkirin ku bi giştî 600 jinên Tirkmen ji aliyê DAIŞ’ê ve hatine girtin û weke koleyên seksê hatine bikaranîn. Nêzîkî 400-500 ji wan şandin girtîgehên demkî yên DAIŞê li Sûriyê. Di sibata 2018’an de komek jin li ber Ofîsa Mafên Mirovan a Neteweyên Yekbûyî ya li Kerkûkê xwepêşandanek li dar xistibû. Wan tabelayan hildan û daxwaz ji hikûmeta Iraqê kirin ku tiştekî bike ji bo vegerandina derdora 450 jinên tirkmen ên winda, tevî ku xwepêşandan hat paşguhkirin.[29]Serokê ITF'ê Hasan Turan ditirse ku ger jinên Tirkmen vegerin, wê bibin qurbaniyên namûsê ji aliyê malbatên xwe ve. Wî got ku "Gelek keç dê venegerin, û ez tenê hêvî dikim ku malbatên wan dîsa jî wan qebûl bikin ger vegerin. Ew mexdûr in." Paşê di sala 2018an de Neteweyên Yekbûyî dawî li koletiya zayendî ya jinên Tirkmen nas kir.[30][31] Jineke Tirkmen a ku navê wî nehat zanîn, ji bajarokê El-Alamê yê nêzîkî Tikrîtê, ku ji destê DAIŞê rizgar bû, ji BBC Tirkî re ragihand ku DAIŞê keçên tenê ji jinên zewicî veqetandin û li ber çavê her kesî dest bi tecawizkirina keçên bêkes kirin. DAIŞê her wiha destdirêjî li mamosteya Tirkmenî ya bajêr kir ku di encamê de jiyana xwe ji dest da.[32] Hin rêxistinên Tirkmenên iraqî û mafên mirovan diyar kirin ku jenosîda Dewleta Îslamî ya li ser Tirkmenên Iraqê ji ber Dij-Tirkîzmê bû.[33][34]

Zarok jî bi gelemperî ji ber sedemên perwerdehiyê bûne qurbaniyên revandinê. Li Nînewayê di 13ê adarê de, 25 zarokên tirkmen ên di navbera 10 û 17 salî de ji sêwîxaneya Bara'am hatin revandin û şandin kampên perwerdekirina zarokan li Telaferê.[35]

Di meha adarê de, goreke komî ya 16 tirkmen li Beşîr a girêdayî Kerkûkê hatibû dîtin.[36] Dîsa di meha adarê de DAIŞ’ê 9 jinebiyên tirkmen ên li Qera Quyan a Nînowayê ku hevjînên wan ji aliyê çeteyan ve hatibûn kuştin, îdam kirin. Sedema îdamkirina wan redkirina zewaca bi çekdarên DAIŞê bû.[37] Li gundê Biravcilî jî çeteyên DAIŞ’ê 2 tirkmen revandin û 23 welatiyên gund qetil kirin. Li Guba û Şrîxanê 60 xort û mêrên tirkmen hatin revandin. Di heman mehê de ciwanê tirkmen ê bi navê Erhan Camci li Kerkûkê ji mala wî hat revandin.[38]

Di tebaxa 2015an de 700 tirkmenên ku wek murtedî hatibûn kuştin.[39]

Di sala 2015an de bi otomobîleke bombekirî ya DAIŞê li parêzgeha Selahedînê 40 tirkmen hatibûn kuştin. ITF'ê diyar kir ku êrîşên çeteyên DAIŞ'ê yên li dijî Tirkmenên Iraqê kampanyayeke stratejîk a paqijkirina etnîkî ye.[40] 540 sivîlên tirkmen ên ji Telaferê dîsa di destê DAIŞ’ê de 125 jin winda bûn û tenê 22 ji wan dîsa hatin dîtin.[41]

Taza Xurmatû di 8’ê Adarê de bi çekên kîmyewî êrîş pêk hat û di encamê de 3 kes mirin û 1500 kes jî birîndar bûn. 25 hezar kes ji bajêr reviyan. Di heman salê de gundê Beşîr jî bi çekên kîmyewî êrîş kirin.[42][43] 90% ji Beşîr di dema vegerandina wê de di sala 2016 de, di nav de 250 xanî, wêran bû.[44] Li gundê Beşîr ê tirkmenan 9 jin hatin revandin, rastî destavêtinê hatin û li ber çavên gel li lampeyan hatin daliqandin. Li heman gundî keçeke 12 salî rastî tecawiza komî hat û li stûna ceyranê hat daliqandin. Dema şêniyên Tirkmen xwestin cenazeyê wê bînin, 15 zilam bi guleyên sekvanên DAIŞ'ê hatin kuştin. Piştî hilweşîna Tûzxurmatû ya di Hezîranê de jî bûyerên destavêtinê hatin tomarkirin.[45]

Di Çile de goreke komî li Reşîdiya, li nêzîkî Mûsilê, ji aliyê Hêzên Çekdar ên Iraqî ve hat dîtin. Gora 27 mêr û xortên tirkmen ên hatin qetilkirin e. Di laşê wan de şopên îşkenceyê hebûn.[46] Di sala 2017’an de hejmara jin, keç û zarokên Tirkmen ên winda bûne hezar û 200’î.[47] Di sala 2018an de hezar û 300 tirkmen winda bûn.[48]

Wêrankirina mîrasê[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

DAIŞ berpirsyar e ji wêrankirina avahiyên dîrokî ku girîng bûn bo tirkmenen iraqê. Gelek mizgeftên sed salî, çi Sunnî û çi Şîa, û her wiha pirtûkxane hatin wêrankirin. Pirtûkxaneya herî kevn a Telaferê hat teqandin û pirtûkxaneyeke din a ku zêdetirî 1500 pirtûkên dîrokî li Diyala tê de hene, hat hilweşandin. Di nav berhemên wêrankirî de, Tirbeya Yehya Ebû el-Qasim (di sala 1293an de ji aliyê Zengiyan ve hatiye çêkirin, di sala 2014an de hatiye rûxandin), Mezara Îmam Ewn Eldîn (di sala 1248an de ji aliyê Zengiyan ve hatiye çêkirin, di sala 2014an de hatiye rûxandin), mezargeha Qadib El-Ban Mûsil (ji aliyê Atabegên Mûsilê ve hatiye avakirin, di sala 2014an de hatiye rûxandin), Mizgefta El-Îmam Muhsîn (ji aliyê Selçûqiyan ve hatiye avakirin, di sala 2015’an de zirareke mezin dîtiye), Mizgefta Mezin a El-Nûrî (di sala 1172’an de ji aliyê Zengiyan ve hatiye çêkirin. , di sala 2017an de hatiye rûxandin), Mizgefta Îmam el-Baher (di sala 1259an de hatiye çêkirin, di sala 2014an de hatiye rûxandin), û Mizgefta Paşa (di sala 1881an de ji aliyê Osmaniyan ve hatiye çêkirin, hatiye rûxandin).[49]

Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

  1. ^ "البرلمان العراقي يعتبر جرائم "داعش" بحق التركمان إبادة جماعية". www.aa.com.tr. Roja gihiştinê 15 sibat 2023.
  2. ^ "Iraqi parliament recognizes ISIS persecution of Turkmen as genocide". www.rudaw.net. Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  3. ^ McKay, Hollie (5 adar 2021). "The ISIS War Crime Iraqi Turkmen Won't Talk About". New Lines Magazine (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  4. ^ "Turkmen women call to uncover fate of 1300 missing Turkmen abducted by ISIS". Kirkuknow (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  5. ^ a b Oğuzlu 2004, r. 313.
  6. ^ Urban, Mark (23 hezîran 2014). "Iraq crisis: Where next in the struggle for the country?". BBC News.
  7. ^ "Turkmen women call to uncover fate of 1300 missing Turkmen abducted by ISIS". Kirkuknow (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  8. ^ "UNPO: Iraqi Turkmen: Intense Summer Heat Poses Danger for Refugees in Iraq". unpo.org. Roja gihiştinê 2 tebax 2023.
  9. ^ AA (21 îlon 2014). "Turkmen refugees in danger of starvation: Turkmen MP". Daily Sabah (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 28 tîrmeh 2023.
  10. ^ "Iraq: ISIS Kidnaps Shia Turkmen, Destroys Shrines". Human Rights Watch (bi îngilîzî). 27 hezîran 2014. Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  11. ^ Shams, Alex. "Iraq's Turkmen mobilise for a post-ISIL future". www.aljazeera.com (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 28 tîrmeh 2023.
  12. ^ "UNPO: Iraqi Turkmen: Looking Ahead to the Future after Daesh". unpo.org. Roja gihiştinê 28 tîrmeh 2023.
  13. ^ a b http://www.turkmen.nl/1A_Others/hrwtu.pdf
  14. ^ https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Countries/IQ/UNAMI_OHCHR_POC_Report_FINAL_6July_10September2014.pdf
  15. ^ "Shiite villagers describe "massacre" in northern Iraq". The Washington Post. 16 hezîran 2014.
  16. ^ "ISIS genocide of Yezidis and Christians – Department of Information Technology, KRG". us.gov.krd (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  17. ^ "Iraq crisis: Islamic State accused of ethnic cleansing". BBC News (bi îngilîziya brîtanî). 2 îlon 2014. Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  18. ^ Institute (GPPi), Global Public Policy. "Iraq after ISIL: Kirkuk". www.gppi.net (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 2 tebax 2023. {{cite web}}: |pêşnav= sernavekî giştî bi kar tîne (alîkarî)
  19. ^ a b "Report on Human Rights in Iraq: January-June 2014" (PDF). UNAMI Human Rights Office/OHCHR. 2014.
  20. ^ "Women and children among massacred Iraqi Turkmen". www.aa.com.tr. Roja gihiştinê 2 tebax 2023.
  21. ^ http://www.turkmen.nl/1A_Others/hrwtu.pdf
  22. ^ "UNPO: Iraqi Turkmen: Minorities Face Discrimination And Violence In ISIS-controlled Areas". unpo.org. Roja gihiştinê 28 tîrmeh 2023.
  23. ^ "UNPO: Urgent Action For Iraq's Vulnerable Components Needed: June 2014". unpo.org. Roja gihiştinê 28 tîrmeh 2023.
  24. ^ "Turkmens of Iraq: The Third Ethnic Component of Iraq" (PDF). 2015.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (lînk)
  25. ^ "UNPO: Iraqi Turkmen: Intense Summer Heat Poses Danger for Refugees in Iraq". webcache.googleusercontent.com. Roja gihiştinê 28 tîrmeh 2023.
  26. ^ "Iraq: ISIS Abducting, Killing, Expelling Minorities". Human Rights Watch (bi îngilîzî). 19 tîrmeh 2014. Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  27. ^ a b Between the Millstones: The State of Iraq's Minorities Since the Fall of Mosul (bi îngilîzî) (Çapa 1). Brussels, Belgium: IILHR, MRG, NPWJ and UNPO. 2015. ISBN 978-1-907919-58-9.
  28. ^ https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Countries/IQ/UNAMI_OHCHR_POC_Report_FINAL_6July_10September2014.pdf
  29. ^ "Iraqis rally to free abducted Turkmen women in Syria". www.aa.com.tr. Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  30. ^ McKay, Hollie (5 adar 2021). "The ISIS War Crime Iraqi Turkmen Won't Talk About". New Lines Magazine (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  31. ^ "Turkmen women call to uncover fate of 1300 missing Turkmen abducted by ISIS". Kirkuknow (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  32. ^ "Iraqi Turkmen woman recalls horrors of IS captivity". BBC News (bi îngilîziya brîtanî). 15 çiriya pêşîn 2017. Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  33. ^ "Iraqi MP: ISIS killed hundreds and displaced thousands of Turkmens". Daily Sabah. 28 tîrmeh 2015. Ji orîjînalê di 14 sibat 2023 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  34. ^ "ISIS genocide of Yezidis and Christians – Department of Information Technology, KRG". us.gov.krd (bi îngilîzî). Ji orîjînalê di 25 kanûna paşîn 2023 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  35. ^ Refugees, United Nations High Commissioner for. "Refworld | Report on the Protection of Civilians in the Armed Conflict in Iraq: 1 November 2015 – 30 September 2016". Refworld (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 28 tîrmeh 2023.
  36. ^ Agency, Anadolu (15 adar 2015). "Mass grave of Turkmen fighters killed by ISIS discovered near Kirkuk". Daily Sabah (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 28 tîrmeh 2023.
  37. ^ "d11681 :: Mar 13: Nine widows killed in Qara Quean village, Ninewa :: Iraq Body Count". www.iraqbodycount.org. Roja gihiştinê 2 tebax 2023.
  38. ^ "UNPO: Urgent Action For Iraq's Vulnerable Components Needed: June 2014". unpo.org. Roja gihiştinê 28 tîrmeh 2023.
  39. ^ "UNPO: Iraqi Turkmen: ISIS Massacre in Mosul Goes Unnoticed by the International Community". unpo.org. Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  40. ^ "Iraqi MP: ISIS killed hundreds and displaced thousands of Turkmens". Daily Sabah. 28 tîrmeh 2015. Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  41. ^ "The untold tragedy of Iraq's Turkmen women abducted by Islamic State". Middle East Eye (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 14 sibat 2023.
  42. ^ "Daesh shells Turkmen village with chemical weapons". www.aa.com.tr. Roja gihiştinê 28 tîrmeh 2023.
  43. ^ "UNPO: Iraqi Turkmen: Inside Taza Village after the Chemical Attacks". unpo.org. Roja gihiştinê 28 tîrmeh 2023.
  44. ^ "Iraqi Turkmen village struggles after expulsion of Daesh". www.aa.com.tr. Roja gihiştinê 28 tîrmeh 2023.
  45. ^ Puttick, Miriam (2015). "No Place to Turn: Violence against women in the Iraq conflict" (PDF). CESAFIRE center for civilian rights – bi riya Minority Rights Group International.
  46. ^ "Army forces find mass grave containing remains of 27 Turkmens near Mosul". Iraqi News (bi îngilîziya amerîkî). 29 kanûna paşîn 2017. Roja gihiştinê 28 tîrmeh 2023.
  47. ^ "UNPO: Iraqi Turkmen: Looking Ahead to the Future after Daesh". unpo.org. Roja gihiştinê 28 tîrmeh 2023.
  48. ^ https://www.state.gov/wp-content/uploads/2020/03/IRAQ-2019-HUMAN-RIGHTS-REPORT-1.pdf
  49. ^ Between the Millstones: The State of Iraq's Minorities Since the Fall of Mosul (bi îngilîzî) (Çapa 1). Brussels, Belgium: IILHR, MRG, NPWJ and UNPO. 2015. ISBN 978-1-907919-58-9.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Nîjadkujiya_Tirkmenên_Îraqê&oldid=1663477" hatiye standin.