Tîgranê Mezin
Tîgranê Mezin
| |
|---|---|
 | |
| Navê rastî | Տիգրան Մեծ  |
| Jidayikbûn | 140 b.z. Artaxata |
| Mirin | 55 b.z. Keyaniya Ermenistanê |
| Cihê goristanê | Tigranocerta |
| Pîşe |
|
| Meqam |
|
| Dîn | Zerdeştî |
| Hevjîn | Kleopatraya Pontî (Kleopatraya Pontosê) |
| Zarok | Çar kur:
Sê keç:
|
| Dê û bav |
|
| Malbat | xanedana Artaksiyan |
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre | |
Tîgran ll an jî Tîgranê Mezin[1] (bi ermenî Տիգրան Մեծ, Tigran Metz[2], bi yewnaniya kevn: Τιγράνης ὁ Μέγας, lat. Tigrā́nēs ho Mégas, jdb. 140 berî zayînê – 55 berî zayînê) kurê Tîgran I û prenseseke alanî, keyê herî girîng ê xanedana Artaksîadanê ye û serwer e, li ser Ermenistana Mezin li dora 95-55 berî zayînê. Di hevalbendiya Mithridates VI ê Pontosî ew demek kurt rabû keyê herî bihêz ê rojhilatê deryaya navîn, lê dûv re ji hêla Romayê ve hate têkbirin û dîsa gelek serketinên xwe winda kir.
Rehîn û salên yekem wekî key
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Piştî Ermenistanê di binê apê wî Artavasdes I de berî zayînê 120 an i hêla keyê mezin Mithridates II (Berî Zayînê 123-88) Împeratoriya Eşkanî ve hatibû êrîş kirin û têk birin, Tîgran II neçar ma ku gelek salan di dîwana eşkanî de bi rehîn li meydana serweriya Tîsfûn bijî. Berî Zayînê heya 96/95 an Beriya Zayînê, piştî mirina bavê wî Tîgran I, destûr hate dayîn ku ew vegere Artaksata - ku hilkişe ser text - bi şertê ku ew hevalê eşkaniyan bimîne û ji wan re (li gorî Strabon) "heftê gelî" bihêle .
Wekî keyê nû, Tîgran tavilê dest bi berfirehkirina hêza xwe kir: li dor sala 94 berî zayînê wî Sofênê fetih kir û bi Mithridates VI ê Pontosî re ket hevalbendiyê û keça wî ya şazdeh salî Kleopatra wî kir jina xweya sereke.
Di berdêla vê zewacê de, Tîgran daxwazên xezûrê xwe yê nû di 93 zayînî de bicîh anî û leşkerê xwe ber bi cîrana Kapadokyayê ve meşiya.
Padîşahê wê Aryo Barzanê yekê yê Kapadokyayê, kuklayekekî Romayî, dûv re reviya û Tîgran piştrast bû ku bi Ariarathes IX re. - Pismamê Mithridates, ku berê ji hêla generalê Roman Sulla ve hatibû derxistin - namzetê Pontî dîsa wek ku hatibû plankirin, li Mazaka hate ser text, berî ku leşkerên Ermenî bi talanê xwe û berî her tiştî, girtiyan vekişînin Artaksata.
Hilkişîna Şahinşah
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Piştî mirina Mithridates II Mezin (88 Berî Zayînê) Tîgran împaratoriya xwe ber bi Parthiya ve fireh kir: heya Ekbatana welatê Med, Arbela a Asûr û Deryaya Qezwînê, wî "heftê geliyên" paşde û her weha Mîgdonya dagir kir (digel Nisibis), Kardox, Hezewan û Osroene li bakurê Mezopotamya û Atropatena li Azerbaycan.
Heya 83 sal Berî Zayînê, Şahinşa, wekî Tîgran ji xwe re digot, Sûriya jî bindest kir (Antîoxeia), Fenîkya, deverên Kîlîkya û Komagênê, ku wî hêza Împeratoriya Seleukî şikand û ber bi deryaya navîn ve pêşve çû. Bi şêwirmendiya bi Mithridates VI re. Dûv re Tîgran berî zayînê 77 sal berê dîsa Kapadokya dagir kir. Wî dora 300,000 girtiyên ku wî û herweha gelên din jî dersînor kir da ku wan li paytexta xweya ku nû hatî çêkirin Tigranokerta ("Bajarê Tîgran") bicîh bike bicîh bike, ku dibe ku bi Martyropolis re yeksan be.
Şer û têkçûna li dijî Romayê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Serdariya spehî ya Tîgran wekî şahê mezin dom nekir. Piştî Mithridates VI. Di 71-ê zayînê de di dirêjahiya Şerê 3-yê Mithridatî de çû Ermenistanê û Tîgranes red kiribû ku hevalê xwe radestî Romayê bike, ji 69 BZ ew li dijî Romayê di şer de bû û, digel serweriya hejmarî ya hêzên xwe yên çekdar, Tigranokerta û Nisibis winda kir ji Lucullûs re.
Dema ku kurê Tîgran 66 sal berî zayînê li dijî bavê xwe serî hilda û Pompeiûs bi artêşek nû ber bi Artaksata ve meşiya, Tîgran di dawiyê de berê xwe da û pêşniyara Romê ya raradestkirinê pejirand.[3] Wî ji xeynî Ermenistanê hemî mal û milkê xwe winda kir û heya mirina xwe wek "hevalê Roma" serwerî kir. Artavazd II şûnda domdarê wî bû.
Wêje
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- Adolf Baumgartner: Artavasdes 1. In: Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft (RE). Band II,1, Stuttgart 1895, Sp. 1308 f.
- Werner Huß: Ägypten in hellenistischer Zeit. C. H. Beck, München 2001, ISBN 3-406-47154-4, S. 738f.; 740.
- Christoph Schäfer: Kleopatra. Darmstadt 2006, S. 163f.; 175f.; 178; 188.
Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- ^ "Navê Kurd û Kurdistanê di Dîrokê de – Xerzî Xerzan". Çandname.
- ^ Ubbo Emmius (1620). Appendix genealogica illustrando operi chronologico adjecta, ad eundem nobilissimum & amplissimum virum d. Abelem Coenderum ab Helpen, autore eodem Vbbone Emmio . (bi rûsî). National Library of Naples. excudebat Ioannes Sassius typographus ordinarius.
- ^ "Navê Kurd û Kurdistanê di Dîrokê de – Xerzî Xerzan". Çandname.
