Xeşeyerşa I

Xeşeyerşa I 𐎧𐏁𐎹𐎠𐎼𐏁𐎠
Şahanşah
Şahanşah Fîrewn
Serwerî	çiriya pêşîn 486 b.z. – tebax 465 b.z.
Yê pêşî	Daryûsê Mezin
Jînenîgarî
Navê rastî	Xšaya-ṛšā 𐎧𐏁𐎹𐎠𐎼𐏁𐎠
Roja jidayikbûnê	~518 b.z.
Mirin	Tebax 465 b.z.
Xanedan	Hexamenişî
biguhêre

Xeşeyerşa I, ango Xeşeyerşayê yekem (bi farsiya kevn: 𐎧𐏁𐎹𐎠𐎼𐏁𐎠, lat. Xšaya-ṛšā; bi yewnaniya kevn: Ξέρξης, lat. Ksérksēs, bi latînî: Xerxes, 519 b.z. - 465 b.z.) şahanşahekî mezin ê Împeratoriya Hexamenişî bû.

Nav

Navê wî bi farisiya kevn Hšayāŗšā tê mane "Serwerê gernasan" û bû.

Ceng û jiyan

Shayar Shah lawê Daryûsê Mezin û Atossa, xwenga Kûruşê Mezin, bû. Dûv bavê xwe Daryûs I 486 b.z. de mir derbaza textê bû. Pêşin, serîhildanê li Babil û Misir de, 486 b.z.an de derketî û dema derbaza text bûyî de dom dikirî, di 485 b.z. de rawestand. Wê demê Persan bi yewnaniyên re dewamî, di Şerên Farisan de, ceng dikirin û Darius di amedeyiya seferberiyeke din de bû. Xeşeyerşa I derbaza textê bû şunda bi Kartaca ve tev di Thermopylen de şahê Spartaan Leonidas, gorî Herodot bi 2 milon leşkeran, bin xist. Lê paş re di cenga Şerê Derya yê Salamîs de di 28'ê rezberê 480 b.z. bi pêşengî padîşahî Themistokles, ji aliya komkeştiyên Atîna hat binxistin.

Dûv binketiniya Şerê Derya yê Salamîs de Xeşeyerşa I vegeriya paytextê xwe Susa. Hin leşkeran li Yewnanistanê man jî di Cengê Plataeayê de di 479 b.z. de hat binxistin.

Li ser Xeşeyerşa qalakê wiha heye: Dû pira, ji bo derbaz bû ne, bi keştiyan li ser Dardanellia re çê kirî helweşiya, derya bi 300 qemçiyan ceza kiri ye. Rast ne rast qalakê wiha tê gotin.

Xeşeyerşa I 465 b.z. de ji aliyê fermandarekî xwe Artabanos ve hat kuştîn.

Girêdanên derve

• Xerxes I di Iran today de bi elmanî