Împeratoriya Hexamenişî

Împeratoriya Hexamenişî 𐎧𐏁𐏂
Sirûd:
Paytext		Babîl Pasargadae Textê Cemşîd Soûsa Ekbatana  32°Bk, 43°Rh
Zimanên fermî		Farsiya kevn Babylonian yewnaniya kevn Zimanê medî Elamite Zimanê sumerî
Zimanên tên bikaranîn		Farsiya kevn Elamite Babylonian Classical Armenian Egyptian
Rêveberî		Keyîtî
Avakirin
•	Dema avakirinê	550 BCE (Julian)
•	Dema hilweşînê	330 BCE
•	Rûerd	5.500.000 kîlometre çargoşe (500 b.z.)
Gelhe
•	Giştî	17.000.000 (500 b.z.), 35.000.000 (500 b.z.)

Împeratoriya Hexamenişî (bi farisî: شاهنشاهی هخامنشی, lat. šâhanšâhi Haxâmaneši; bi latînî: Imperium Achaemenidarum) împeratorî ya mezina neteweyên îranî bûye (559 b.z.–330 b.z.) ko piştî herifyana desthilata pêştir ya neteweyên îranî, Med anko Mîdiyan, desthlata banî ya Îranê girt destê xwe. Di dîroka kevin da ew împeratorî mezintirîn, xurttirîn û berfirehtirîn emperatorî bûye. Demezrênerê Hexamenişiyan Kûrûş bû. Navê împeratorî û Xanedana Hexamenişî anko Exmînî (bi farsiya kevn: 𐏃𐎧𐎠𐎶𐎴𐎡𐏁𐎡𐎹; bi yewnaniya kevn: Ἀχαιμενίδαι, lat. Axaimenídai, bi kurdî tê wateya: "kurên Hexameniş"; bi latînî: Achaemenidae) ji damezrênerê xanedaniyê, Hexameniş (bi farsiya kevn: 𐏃𐎧𐎠𐎶𐎴𐎡𐏁; bi yewnaniya kevn: Ἀχαιμένης, lat. Axaiménēs, bi latînî: Achaemenes) e.

Li deman demekê, desthilata wê li aliyê rojhilatê digehişt Efxanistan û Pakistana niha, li aliyê Bakurê rojhilatê digehişt Asyaya Navîn, li aliyê Bakurê Rojhilat digehişt peravên Deryaya Reş, li rojava digehişt tevaya Anatolî û parek ji nîvgizirta Balkanê, tevaya welatên rojhilata navîn mîna Îraq, Sûrî, Ordin, Libnan, Felestîn, Israîl, nîvgizirta Erebî, Misir û parek ji welatê Lîbyayê. Rûberê emperatorî ya Hexamenişiyan nêzî 7.5 milyon kîlometirên çargoşe bû.

Ev împeratorî wekî serhildanekê dijberî împeratorî ya Mîdiyan hat avakirin û bi qasekî xurt û bihêz bû ko du caran nêzîk bû tevaya Yewnana Kevin bigirt. Li dawiyê jî liser destê Eskenderê Mekedonî herifya. Leşkirê Îskender paytextê Hexamenişiyan, Parsa anko Persepolîs (iroj Textê Cemşîd) şewitand.

Girêdanên derve

 Li Wikimedia Commons medyayên di warê Împeratoriya Hexamenişî de hene.