Daryûsê Mezin

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Daryûsê Mezin
𐎭𐎠𐎼𐎹𐎺𐎢𐏁
Şahanşah
Wêne:Darius the great. jpg.jpg, Darius detail on the Darius vase.jpg
Serwerî29ê îlona 522 b.z.ançiriya pêşîn 486 b.z.
Yê paşîXeşeyerşa I
Jînenîgarî
Navê rastîDārayava(h)uš
𐎭𐎠𐎼𐎹𐎺𐎢𐏁
Roja jidayikbûnê550 b.z.
Mirinçiriya pêşîn 486 b.z.
XanedanHexamenişî
Împeratoriya Hexamenişî di sînorên wê yên herî mezin de
Gora Daryûs I li Neqşî Rustemê (Îran)

Daryûs I, ango Daryûsê Yekê, an jî Daryûsê Mezin (wekî Daryûş û Dara jî tê zanîn). (549 b.z.– nêzî 485 b.z.), şahanşahekî dewleta farisên Hexamenişî bû. Ew lawê Vîştaspa (yewnanî: Hystaspes) bû û bavê Xeşeyerşa bû. Şahê Daryûs I di navbera salên 521ê berî zayînê û dor 485ê berî zayînê de şahîtî kir.

Etîmolojiya navê Daryûs[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

  • Daryûs bi latînî Darius an jî Dareus e û ji peyva yewnanî Dareios e. Dareios jî kurteya navê bi farsiya kevin Dārayavauš[1][2] e.

Dārayavauš ji zimanê elamî Da-ri-(y)a-ma-u-iš[3][4]. Nav bi akkadî dibe Da-(a-)ri-ia-(a-)muš[3], bi aramî Dryhwš û bi aramiya kevn Drywhwš e[çavkanî hewce ye].

  • Li gora zimannas Dâr[1][5] peyvekê "farsiya kevn" e, û wergerina vê peyv "parastin / ragirtin / dest dan ser" e. Herweha manaya "vau" bi "farsiya kevn" "baş" e.

Dîrok[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Di dema Daryûs I de li împeratoriyê gelek serîhildan der ketin. Dema wî de Babîl du caran, sê caran, Elaman sê caran, Îyonya li hembera karger serîhildan. Ji bo wan serîhildanan jî Împeratorî lawaz bû û Daryûs I li hembera Yewnana kevnare di Cenga Maraton de bin ket. Lê dîsa jî wî Împeratorî li Qefqasya, Pontos û Ermenistan belav kir û bi Saka û Turaniyan re ceng kirin. Di wan cengan de wî dest bi nerîtên nûyên wek dan dana leşkeran û wan antrenman kirin, kirin.

Daryûs I di dema xwe de dewlet organîze kir û gorî Satrap ango herêman karger kir. Gorî Herodot wî împeratorî parva 20 satrapan kirî bû û ew satrapan ji aliya satrapan dihat karger kirin û wek otonom bi navenda împeratorî ve girêde bû.

Daryûs, fîrewn, pêşkêşiyan dide Anubis (en) (British Museum (en))

Avakirinên wî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Daryûş di dema xwe de paytexta împeratoriyê Persepolis çêkir. Li ber wî dema Kûruş de Pesargad paytexta împaratorî bû û paş wî persapolis ava kir re kargera xwe bira wir. Li persapolis bêtir wî navbera Sûweyş û Nîl de kanaleke bo keştiyan kola. Dîsa gorî tabletên Persapolisê wî navbera Susa (bajerekî îroj li Xûzistanê) û Sardis (îroj nêzi Manisayê) rêyeke keyî çêkiribû.

Girêdanên derve[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

  1. ^ a b http://sitemaker.umich.edu/mladjov/files/persia_achaemenid_period.pdf[Girêdan daimî miriye]
  2. ^ http://www.iranicaonline.org/articles/darius-i
  3. ^ a b Kopîkirina arşîvê, ji orîjînalê di 9 nîsan 2012 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 18 sibat 2013{{citation}}: CS1 maint: archived copy as title (lînk)
  4. ^ http://www.languagehat.com/archives/004080.php
  5. ^ Kopîkirina arşîvê, ji orîjînalê di 27 kanûna paşîn 2013 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 18 sibat 2013{{citation}}: CS1 maint: archived copy as title (lînk)