Împeratoriya Osmanî

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Jump to navigation Jump to search
Împeratoriya Osmanî

Osmanlı İmparatorluğu
Devlet-i Alîye-i Osmânîye
دولت علیه عثمانیه Erebî, tirkî

1299 — 1922
Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg Coat of arms of the Ottoman Empire (1882–1922).svg
Al Nîşan
Împeratoriya Osmanî (1593)
Împeratoriya Osmanî (1593)
Agahiyên gelemperî
 Rêveberî
 Paytext Söğüt (1299–1326)
Bursa (1335–1365)
Edirne (1365–1453)
Stembol (1453–1922)
 Ziman Osmanî
 Dîn Îslam
 TBH {{{tbh}}}
 TBH/sal {{{tbh kes}}}
 Dirav {{{dirav}}}
 Dem {{{dem}}}
 Nîşana înternetê {{{nîşana înternetê}}}
 Kd. telefonê {{{koda telefonê}}}
 {{{agahîgelemp1 sernav}}} {{{agahîgelemp1}}}
 {{{agahîgelemp2 sernav}}} {{{agahîgelemp2}}}
 {{{agahîgelemp3 sernav}}} {{{agahîgelemp3}}}
 {{{agahîgelemp4 sernav}}} {{{agahîgelemp4}}}
 {{{agahîgelemp5 sernav}}} {{{agahîgelemp5}}}
Gelhe
{{{gelhe}}}
{{{gelhe2}}}
{{{gelhe3}}}
{{{gelhe4}}}
{{{gelhe5}}}
Rûerd
{{{rûerd}}}
{{{rûerd2}}}
{{{rûerd3}}}
{{{rûerd4}}}
{{{rûerd5}}}
Dîrok û bûyer
{{{bûyer3}}}
{{{bûyer4}}}
{{{bûyer5}}}
{{{bûyer6}}}
{{{bûyer7}}}
{{{bûyer8}}}
{{{bûyer9}}}
{{{bûyer10}}}
{{{bûyer11}}}
{{{bûyer12}}}
Serwerî
   Siltan
 1299-1323 Osman I
 1918-1922 Mehmed VI
{{{serokA5}}}
   {{{sernav serokB}}}
{{{serokB1}}}
{{{serokB2}}}
{{{serokB3}}}
{{{serokB4}}}
{{{serokB5}}}
   {{{sernav serokC}}}
{{{serokC1}}}
{{{serokC2}}}
{{{serokC3}}}
{{{serokC4}}}
{{{serokC5}}}
   {{{sernav serokD}}}
{{{serokD1}}}
{{{serokD2}}}
{{{serokD3}}}
{{{serokD4}}}
{{{serokD5}}}
   {{{sernav serokE}}}
{{{serokE1}}}
{{{serokE2}}}
{{{serokE3}}}
{{{serokE4}}}
{{{serokE5}}}
{{{serokE6}}}
{{{serokE7}}}
{{{serokE8}}}
{{{serokE9}}}
Karîna qanûndanînê
{{{perleman}}}
{{{perleman1}}}
{{{perleman2}}}
{{{perleman3}}}
{{{perleman4}}}
{{{perleman5}}}


Împeratoriya Osmanî an jî bi fermî: Dûgela Berz a Osmanî, dewleteke Misilman[1] dîrokî ye.

Siltanên Osmanîyan

Dîrok[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Nexşeya Osmaniyan (1326)

Osmanî bavikekî tirk ji Oxizan e, navê bavê ku navê xwe dayê vî bavikî Osman bû. Di sedsala 13em û 14em de wekî mîrîtiyeke biçûk li sînorên Bîzansa ku êdî lawaz bû de bi cih bû. Di demeke kurt de li hemberî Bîzansê xwe birêxistin kir û serkeftinên leşkerî bi dest xistin. Dîsa bi riya siyaseta xwe ya bi bavikên cîran re erdê xwe mezin kir. Di nîşana 1453an de Konstantînopolîs (Stembol) bi dest xist û kir paytexta xwe.[2][3]

Bi giştî 36 siltanên osmaniyan çêbûn. Osmanî di sedsala 16em û şûn de êdî bi pêş neketin. Di sedsala 18em û 19em de êdî gelekî lawaz bûn, herçend di sedsala 19em de hewl ji bo guhartinan hatiye dayîn û reform jî hatiye kirin êdî di dawiya sedsala 19em û di serê sedsala 20em de Osmanî bi navê Zilamê Nexweş ê Ewropayê dihate nasîn. Bi derbeya Jon Tirkan (1908) desthilata Osmaniyan kete bin destê Îtihad û Teraqîyê. Ew di şerê cîhanê yê yekem de di aliyê Elmanyayê de cih girtiye. Di dema şer de qirkirineke herî mezin ya cîhanê[çavkanî hewce ye] li dijî ermenî û mesîhiyên din pêk aniye. Piştî şer bi dawî dibe osmanî têk çûye û qedera wan ketiye destê hêzên serketî yên mîna Fransa û Brîtanyayê. Bi dûçûna yek ji avakerên dewleta Iraqê ya modern Abdulmuhsin Sadun; sedema mezintirîn ya parçebûna Osmaniyan ew e ku tirkan heq û hiqûqa gelên din ên osmanî înkarkirin.[4] Piştî şerê azadîxwaz ê tirkan komara Tirkiyeyê hate damezirandin û bi awayekî fermî împeratoriya osmaniyan di sala 1923an de bi dawî bû.

Kurdistana Osmaniyan[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Searchtool.svg Gotara bingehîn: Dîroka Kurdistana Osmaniyan
di sala 1893iyan de ji aliyê Ebdulhemîd ve hatiye weşandin ev xerîte ku tê de کردستان nivîsiye, Xerîteya Kurdistanê

Dîroka Kurdistana Osmaniyan[5] hemû dîrok û çêbûnên di wextê desthilata Osmaniyan de li ser Kurdistanê rûdane dihundrîne.

Di Şerê Çaldiranê de hinek mîrektiyên kurdan li gel Osmaniyan bi Sefewiyan şer kir. Piştî şer 16 mîrên kurd li ser navê 50 senceqan û Selîmê 1ê peymaneke hevkariyê destnîşan kir [6]

Osmaniyan 1847ê de mîrektiyên Baban û Botan, 1848ê de mîrektiyên Hekarî û Badînan ji holê rakirin.

Nêrîna giştî[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Searchtool.svg Gotara bingehîn: Dîroka Kurdistanê

Piştî Peymana Zehabê hemû axa Kurdistanê bi awayeke fermî di navbera du dewletên sereke yên Rojhilata Navîn ve hate parçe kirin.

Mîrektiya Bedlîsê (1182–1847)[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Searchtool.svg Gotara bingehîn: Mîrektiya Bedlîsê

Mîrektiya Botan(1338-1855)[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Searchtool.svg Gotara bingehîn: Mîrektiya Botan

Mirektiya Badînan (1376–1843)[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Searchtool.svg Gotara bingehîn: Mîrektiya Badînan

Mîrektiya Hekarî(1380-1845)[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Searchtool.svg Gotara bingehîn: Mîrektiya Hekarî

Mîrektiya Soran(1530-1835)[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Searchtool.svg Gotara bingehîn: Mîrektiya Soran

Mîrektiya Baban (1649–1850)[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Searchtool.svg Gotara bingehîn: Mîrektiya Baban

Mijarên têkildar[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Girêdanên derve[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Çavkanî[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

  1. ↑ Cemal Kafadar: A Rome of one’s own. Reflections on cultural geography and identity in the Lands of Rum. In: Muqarnas. Band 24, 2007, S. 9, JSTOR:25482452.
  2. ↑ Ottoman Empire. In: Encyclopædia Britannica. Abgerufen am 29. Mai 2017 (englisch).
  3. ↑ Herders Conversationslexikon (1854), Band 4, S. 434 Faksimile (online), abgerufen am 27. Mai 2017
  4. ↑ Kerkük, Tarih, politika ve etnik yapı-Kemal Mazhar Ahmed, Weşanên Avestayê, r:193
  5. ↑ Türki Korkunun Anatomisi Irak Kürdistanı ve Etkilerî, Zeynel Abidin Yaprak, Weşanên Doz 2005, r: 54
  6. ↑ İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:484
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Împeratoriya_Osmanî&oldid=1046111" hatiye standin.