Here naverokê

Osetî

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
(Ji Alan (gel) hat beralîkirin)
Osetî
Navdarên osetî
Gelhe tevahî
700,000[1] (2020)
Herêmên ku lê şêniyên sereke ne
 Rûsya83.205 (bê Alanistanê)[4]
 Tirkiye20.000 - 50.000[5][6][7]
 Gurcistan14.385 (bê Alanistanê)[8]
 Tacîkistan7.861[9]
 Ûzbêkistan5.823[10]
 Ukrayna4.830[11]
 Qazaxistan4.308[12]
 Tirkmenistan2.066[13]
 Azerbaycan1,170[14]
 Qirgizistan758[15]
 Sûrî700 - 10.000[16]
 Belarûs554[17]
 Moldova403[18]
 Ermenistan331 - 1.000[19]
 Lîtvanya285[20]
 Letonya119[21]
 Estonya116[22][23]
Ziman
Osetî
yê din: rûsî û gurcî
Baweriya dînî
Bi pîrani: Dêra ortodoks
Watsdîn û Îslam

Osetî (bi zimanê osetî: ир, ирӕттӕ, ir, irættæ; дигорӕ, дигорӕнттӕ, digoræ, digorænttæ) gelekî îranî yê ku bi piranî li Qefqasyaê dijî. Ew gel bi Zimanê osetî diaxivi wekî zimanêkî ji Bakur-rojavayê zimanên îranî ye[24] û têkildariya xwe bi kurdî heye.[25] Xelkên xwe bi bawerî Xiristiyanî ye, lê hindekariya xwe Misilman li Tirkiye û di Sûriyê de ye.[26] Kesên osetî ji welatê xwe re dibêjin „Îriston“ (bi gurcî: oseti).[27][28][29]

Etîmolojî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Osetî û Alanistanê navê xwe ji rûsan wergirtine, yên ku navên gurcî Osi û Osetî (welatê Osi ოსეთი) qebûl kirin.[30]

Eşîrên osetî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Eşîretên osetî
  • Îron, li başûrê Alanistanê dijîn û zaraveya Îron diaxivin. Ew beral çando komên xwe hene: Alagirî, Kurtatî, Tagaurî, Kûdar, Tûal, Urstual û Xsan.
  • Digoron, li rojavayê Alanistanê û bi Zaravaya Dîgor diaxivin.
  • Lasi, koçeriya Mecaristanê di sedsala 13an bûn.

Çand

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Baweriyên xwemaliyên gelê Osetî bi eslê xwe ji gelê Sarmatî ve girêdayî dibejin, ku bi guhertoyek herêmî bi Folkloriya Ortodoks ve hatine hevrêz kirin, ku tê de hin xwedayên pûtperest bûne pîrozên Xristiyan.[31] Nart, Daredzant û Tsartsiat, wekî wêjeya bingehîn a mîtolojiya gelêrî li herêmê ne.[32]

Dîrok

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Di sedsala 8an de padîşahiya Alanî hevgirtî bû, ku di çavkaniyên serdemê de wekî Alanistan tê binavkirin, li çiyayên Bakûre Qefqasyayê, bi qasî li cîhê Çerkeziya û Osetiyayê Bakur- Alanistanê ya nûjen derketiya holê.[33] Di lûtkeya xwe de, Alanistan padîşahiyek navendî bû û hêzek leşkerî ya bihêz hebû û xwediyê aborîyek bihêz bû ku ji Rêya Îpekê sûd werdigirt.[34]

Piştî êrîşên Mongolan ên salan 1200an, erîşên û xelkên Alanî bêtir koçeriya Çiyayên Qefqasyayê kirin, li wir wê sê komên Eşîr ava bûn; Hesin, Digoron û Kudar. Tê bawer kirin ku eşîrê Çasîk (eşîrek Alanî) koma çaremîn a dibe ku di sedsala 13an de koçî Mecaristanê kiriye.[35]

Di dîroka nûjên de, Osetî beşdarî Pevçûnên Osetî-Îngûşî (1991-1992) û Pevçûnên Gurcistanê-Alanistanê (1918-1920, destpêka salên 1990-an) û di sala 2008an de di şerê Alanistana Başûr de di navbera Gurcistanê û Rûsyayê de.[36]

Ziman

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
 Gotara bingehîn: Zimanê osetî

Zimanê Osetî ji şaxê îraniya rojhilatî (alanî) ya malbata zimanên hind-ewropî ye.[37]

Mijarên têkildar

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Çavkanî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
  1. ^ https://www.refworld.org/docid/49749cb8c.html
  2. ^ a b 2002 Russian census[girêdan daimî miriye]
  3. ^ (2007) PCGN Report "Georgia: a toponymic note concerning South Ossetia" (page 3)[1] Girêdana arşîvê 2014-02-21 li ser Wayback Machine.
  4. ^ Russian Census 2010: Population by ethnicity Girêdana arşîvê 2013-12-04 li ser Wayback Machine Şablon:Ru icon
  5. ^ http://lit.lib.ru/e/emelxjanowa_n_m/musulxmaneosetiinaperekrestkeciwilizacijchastxiiislamwosetiiistoricheskajaretrospektiwa.shtml
  6. ^ https://web.archive.org/web/20090501214021/http://www.noar.ru/content_full.php?nid=164&binn_rubrik_pl_news=153
  7. ^ https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/goc-edeli-100-yil-oldu-ama-asetinceyi-unutmadilar-9679327
  8. ^ http://csem.ge/wp-content/uploads/2016/10/Infographics-Ethnic-Composition-of-Georgia-1926-2014.pdf
  9. ^ https://web.archive.org/web/20130116004155/http://stat.tj/en/img/526b8592e834fcaaccec26a22965ea2b_1355502192.pdf
  10. ^ https://web.archive.org/web/20120106212632/http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=4
  11. ^ http://www.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/nationality_popul1/select_51/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=75&rz=1_1&rz_b=2_1%20&n_page=4[girêdan daimî miriye]
  12. ^ https://web.archive.org/web/20120103211816/http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=5
  13. ^ https://web.archive.org/web/20130313015500/http://asgabat.net/turkmenistan/itogi-vseobschei-perepisi-naselenija-turkmenistana-po-nacionalnomu-sostavu-v-1995-godu.html
  14. ^ https://web.archive.org/web/20120104081849/http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=7
  15. ^ https://web.archive.org/web/20120107034908/http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=11
  16. ^ https://jamestown.org/program/first-ethnic-ossetian-refugees-from-syria-arrive-in-north-ossetia-2/
  17. ^ https://web.archive.org/web/20131018221300/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.11-0.pdf
  18. ^ https://web.archive.org/web/20160125044608/http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=9
  19. ^ https://web.archive.org/web/20120104081804/http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=13
  20. ^ https://web.archive.org/web/20170914034936/http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/Iedzivotaju%20reģistrs/010717/ISVN_Latvija_pec_TTB_VPD.pdf
  21. ^ https://osp.stat.gov.lt/documents/10180/217110/Gyv_kalba_tikyba.pdf/1d9dac9a-3d45-4798-93f5-941fed00503f
  22. ^ https://andmed.stat.ee/et/stat/
  23. ^ [2]
  24. ^ Lubotsky, Alexander (2010). Van Sanskriet tot Spijkerschrift Breinbrekers uit alle talen. Amsterdam: Amsterdam University Press. p. 34. ISBN 978-90-8964-179-3.
  25. ^ Salbiev, Tamerlan (2021). "KUỊRDALÄGON". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Online Edition. Encyclopædia Iranica Foundation.
  26. ^ "THE ROLE OF ISLAM IN NORTH OSSETIA". Jamestown (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 1 sibat 2023.
  27. ^ Bell, Imogen. Eastern Europe, Russia and Central Asia, p. 200.
  28. ^ Mirsky, Georgiy I. On Ruins of Empire: Ethnicity and Nationalism in the Former Soviet Union, p. 28.
  29. ^ Mastyugina, Tatiana. An Ethnic History of Russia: Pre-revolutionary Times to the Present, p. 80.
  30. ^ http://src-h.slav.hokudai.ac.jp/publictn/acta/23/02_shnirelman.pdf
  31. ^ Foltz, Richard (30 kanûna pêşîn 2021). The Ossetes: Modern-Day Scythians of the Caucasus (bi îngilîzî). Bloomsbury Academic. ISBN 978-0-7556-1845-3.
  32. ^ Lora Arys-Djanaïéva "Parlons ossète" (Harmattan, 2004)
  33. ^ "Ossetians | Encyclopedia.com". www.encyclopedia.com. Roja gihiştinê 1 sibat 2023.
  34. ^ Hays, Jeffrey. "OSSETIANS | Facts and Details". factsanddetails.com (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 1 sibat 2023.
  35. ^ "South Ossetia profile". BBC News (bi îngilîziya brîtanî). 30 gulan 2012. Roja gihiştinê 1 sibat 2023.
  36. ^ "Ossetians - Ossetian-Alanian history". ossetians.com. Roja gihiştinê 1 sibat 2023.
  37. ^ "Ossetians". Encarta. Microsoft Corporation. 2008.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Osetî&oldid=1760230" hatiye standin.