Ayetên şeytanî (pirtûk)

Ayetên şeytanî
Salman Rushdie, Ayetên şeytanî 1988: çapa qedexe ya Îranî
Nivîskar	Salman Rushdie
Sernavê xwemalî	The Satanic Verses
Şêwe	roman
Welat	Keyaniya Yekbûyî
Ziman	zimanê inglîzî
Dîrok	îlon 1988
biguhêre

Ayetên şeytanî (bi navê îngilîzî: The Satanic Verses) romaneke nivîskar Salman Rushdie ye ku li ser koçberên misilmanên Hindistanê yên li Brîtanyayê ye, ku beşek ji jiyana pêxemberê îslamî Mihemed îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê Viking Press ve di 26ê îlona 1988an de bû sedema rêze protesto û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14ê sibata 1989an de rêberê şoreşa Îranê Xumeynî fetwayek da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[1] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di sibata 2016an de.[2] Hikûmeta Îranê ya di bin serokatiya Xatemî de di sala 1998an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[3]

Naverok

Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina balafira teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi mûcîzeyî têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

Du karakterên sereke

Nivîskar Salman Rushdie

Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Înglistanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Înglistanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlmên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Cibrayîl xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

Çîroka sereke

Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjentînê (li derê ku di salên 1940an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên "guhertî" dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek "olê şeytan" pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cibrayîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar ("ayetên şeytanî") geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar "Whisky" Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

Bandorên pirtûkê

Roman di Mijdara 1988 de xelata Whitbread wergirt. Çend roj piştî çapbûna pirtûkê, derketina wû ya nav Komara Hindistanê hat qedexekirin.

Di 14ê çileya 1989an de, pirtûk bi awayekî sembolîk di xwepêşandaneke misilmanan de li Bradfordê hat şewitandin. Di xwenîşandaneke 27ê heman mehê de li Hyde Parka Londonê, misilmanan daxwaznameyek pêşkêşî koma weşanxaneya Penguinê ya ku Viking tê de ye, kirin. Di 14ê sibata 1989an de, Ayetullah û rêberê şoreşger yê Îranê Ruhollah Xumeynî fetwayek derxist ku tê de ji bo kuştina nivîskar xelat jî hebû. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei. Rêxistina ne-hikûmî ya ku bingeh li Londonê ye, Article 19, Komîteya Parastina Rushdî ava kir, ku di 2ê adara 1989an de ji bo parastina azadiya derbirînê bangek bi îmzeya zêdetirî 1000 nivîskarên cîhanê derxist. Di 7ê adara 1989an de Îranê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Brîtanyayê re qut kir. Piştî mirina Xumeynî di Hezîrana 1989an de, rêberê misilmanên Brîtanyayê Kalîm Sidîqî got ku fetwaya li dijî Ruşdî berdewam dike. Di yekemîn weşana Ruşdî ya piştî fetwaya 4ê Sibata 1990î de di rojnameya The Independent de, wî kufr red kir û diyar kir ku ew ne misilman e. Îran û Brîtanyayê di 28ê Îlonê de dîsa dest bi têkiliyên dîplomatîk kirin. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei. Her wiha ev fetwa ji bo her kesî bû, yê ku di weşana pirtûkê de cih girtibûn.

Êrîş li gelek wergêrên pirtûkê hatin kirin. Wergêrê îtalî Ettore Capriolo di 3ê tîrmeha 1991ê de li mala xwe li Mîlanoyê hat kuştin û wergêrê japonî Hitoshi Igarashi di 11ê tîrmeha 1991ê de li avahiya ofîsa xwe ya li Zanîngeha Tsukuba bi kêrê hat kuştin. Weşangerê norwêcî William Nygaard bi guleyan bi giranî birîndar bû.

Di sibata 2016an de, Independent ragihand ku çil dezgehên ragihandinê yên dewleta Îranê ji bo salvegera fetwayê 600,000 dolar xelata mirina Ruşdî zêde kirine û bi giştî gihaye nêzîkî çar milyon dolaran.

Çapa orijînal

• The Satanic Verses. Viking, New York, NY 1988, ISBN 0-670-82537-9.