Baguette

Baguette Baguette
Nanên baguette li Parîsê, paytexta Fransayê.
Welat	Fransa
Dirêjbûn	65 cm
Xelat	Intangible Cultural Heritage
Pêk tê ji	ar av meya xwê
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Baguette (bi fransî: la baguette) cureyek nanê dirêj û tenik e ku wek nanê neteweyî yê Fransayê tê nasîn. Ew bi gelemperî ji hevîrê bêhêz tê çêkirin. Hevîrê baguette ji hêla qanûna fransî ve hatiye diyarkirin lê şeklê baguette dikare bê guhertin. Ew bi dirêjahî û qalika xwe ya hişk tê zanîn.

Qalindiya baguette bi qasî 5 û 6 santîmetre ye û dirêjiya xweya asayî digihêje qasî 65 cm. Yên herî direj digihêjin 1m. Di çiriya paşîn a 2018an de, belgeyên li ser "amadekirin û çanda" çêkirina vî nanî, wek Mîrateya Çandî ya Ne Madî ya Wezareta Çandê ya Fransayê hat zêdekirin. Di sala 2022an de, zanîn û çanda hunerî ya nanê baguette kete nav Lîsteyên Mîrateya Çandî ya Ne madî ya UNESCOyê.

Dîrok

Ev wêne firina Boulangerie Viennoise (firneya Viyanayî) a li 92, rue de Richelieu li Parîsê li dora sala 1909an nîşan dide. Nanpêj ji hêla August Zang ve demek berî 1840an hatibû damezrandin) û croissant (kipfelê Awistiryayê) bi Fransayê re da nasîn.

Peyva baguette bi fransî tê wateya "çoyê piçûk, darê piçûk". Paşgira "-ette" dîmînutîva fransî ye (wek opera → operetta). Peyva frensî ji hevwateya îtalî bacchetta, kêmkirina bacchio ("ço, çîp") hatiye beralîkirin, ku bi navbeynkariya baccus a latînî ya vulgar ji peyva baculum vegeriyaye bacculus ("gir, çîp").

Di dema Şoreşa Fransayê de, ji bilî nanên gilawer ên bi navê boules (ku navê xwe daye boulangerie), navên flûtes (flûtên fransî) jî populerbûnek mezin dît, ku dikare wekî pêşekek baguette bê dîtin. Çend versiyonên eslê vî nanî hene:

• August Zang yê viyanayî di sala 1839an de li Parîsê li rue de Richelieu 92 nanpêjiyek bi navê "Wiener Bäckerei" (bi fransî boulangerie viennoise) ava kir. Tê gotin ku wî li vir nanê croissant ji nanê awûstiryayî Kipferl çêkiriye, û ji sala 1840an û pê de wî baguettes wekî "nanê Viyanayê" (bi fransî pain viennois) firt.
• Endezyar Fulgence Bienvenüe jî bi îcadkirina baguette tê girêdan.
• Versyonek din behsa kesek polonî dike: Wî li Parîsê amadekirina hevîrê dirêj bi pêş-hevîrek taybetî pêş xistibû (bi fransî: poolish). Ev şeklê amadekirina hevîrê ro jî di hilberîna baguette de wek "poolish" tê bikaranîn.

Tiştê ku bê guman tê zanîn ev e ku di dawiya sedsala 19an de baguette sûka Parîsê zeft kir, û di destpêka sedsala 20an de ew li hemî bajarên Fransa belav bû.

Heya sala 1986an bihayek diyar a baguette hebû ku nedihat zêdekirin.[5] Di îlona 1993an de, serokwezîrê wê demê Édouard Balladur, mersûmek derxist[6] ku hilberîna "kevneşopiya baguette ya fransî" (bi fransî baguette de tradition française) bi qanûnî parastî ferz kir. Li gorî vê yekê baguette divê tenê ardê genim, av, xwê û hevîrtirşkê hebe û divê ew tenê li firinên esnafan (bi fransî boulangerie artisanale) were firotin. Nanpêjên weha dîsa neçar bûn ku hevîrê xwe yê baguette bêyî lêzêdekirina madeyên hevîrtirşkê kîmyewî çêkin.[7] Tenê ardê fasûlî (<2%), ardê soya (<0.5%) û ardê maltê genim (<0.3%) wekî lêzêde têne destûr kirin.[8]

Li Parîsê ji sala 1994an û vir ve di “Concours de la meilleure baguette de Paris” de, nanpêjê herî baş ê baguette. Wek xelat, ew dikare xizmetê Qesra Champs Élysée bike. Dema ku di nîsana 2008an de ji ber kêmbûnê nirxê genim zêde bû, li seranserê cîhanê jî bihayê nan bilind bû. Di encamê de nirxê baguette li Fransayê ji 1 euro derbas kir û bû sedema xwepêşandanan.