Enver Paşa
Enver Paşa | |
|---|---|
 | |
| Navê rastî | اسماعیل انور پاشا  |
| Jidayikbûn | 22 çiriya paşîn 1881 |
| Mirin | 4 tebax 1922 Bukharan People's Soviet Republic |
| Sedema mirinê | Kuştiyên pevçûnê |
| Cihê goristanê | Monument of Liberty, Istanbul |
| Hevwelatî | Împeratoriya Osmanî |
| Perwerde |
|
| Pîşe | |
| Meqam |
|
| Partiya Siyasî | |
| Hevjîn |
|
| Zarok |
|
| Xelat |
|
 | |
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre | |
İsmail Enver, bi navê Enver Paşa (22ê sermawezê 1881 - 4ê tebaxa 1922an) efserê leşkerî, şoreşger û sûcdarê şer ê osmanî bû[1][2] ku yek ji sêyan sêyemiya dîktatoriyê ya bi navê "Sê Paşa“ (Bi Talat Paşa û Cemal Paşa) li Împeratoriya Osmanî.
Enver endamê Komîteya Îttîhat û Terakkî (CUP) bû, rêxistineke Tirkên Ciwan ku li dijî desthilatdariya mutleq a Ebdulhemîdê II. Di sala 1908an de pêşengê Şoreşa Tirkên Ciwan bû ku Destûra Bingehîn û demokrasiya parlamenterî li Împeratoriya Osmanî ji nû ve ava kir û bi Ehmed Niyazî re weke “şoreşê qehremanan” hate binavkirin. Lêbelê gelek qeyranên li Împaratoriyê di nav wan de Bûyera 31ê adarê, Şerên Balkanan û şerê desthilatdariyê bi Partiya Azadî û Lihevkirinê re Enver û Îttîhatparêzan ji pirrengiya siyasî bêhêvî kirin. Piştî derbeya Osmanî ya sala 1913an ku CUP rasterast anî ser desthilatdariyê, Enver Paşa artêşa Osmanî xist bin kontrola xwe û bû (4 Çile 1914) Wezîrê Şer, Talat jî desthilatdariya hikûmeta sivîl girt.
Jiyan û Siyaset
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Eslê bavê Enver tirk[3] bû û dê xwe (bi nav; Dilara Xatûn) wekî bi alban[4] bû. Lê gorî Şuhnaz Yilmaz û hinêk din, ew bi esle xwe Gagawiz Tirk[5][6][7] ê û him peşbinîyan ya din tê gotîn ku diya xwe ji Gelê Teterên Krîmê ye.[8][9]
Weke wezîrê şer û serfermandarê giştî yê defakto (tevî ku rola wî wekî cîgirê serfermandarê giştî yê, ji ber ku Sultan bi fermî sernavê xwe girtibû), Enver Paşa yek ji kesayetên herî bi hêz ê hikûmeta Osmanî bû. Qiralîyet.[10][11][12] Enwer Paşa di Şerê Sarikamişê de êrîşeke felaket li ser hêzên rûsan kir û pişt re ermenî bi têkçûna xwe sûcdar kir. Digel Talat, ew yek ji sûcdarên sereke yên Qirkirinên Dereng ên Osmanî bû[13][14][15] û ji ber vê yekê ji mirina 800,000 û 1,800,000[16] [17][18][19] berpirsyar tê dîtin. Ermenî, 300.000 Asurî û 750.000 Yewnanî. Piştî têkçûna Şerê Cîhanî yê Yekem, Enver tevî Îttîhatparêzên din ên pêşeng ji Împeratoriya Osmanî reviya. Dadgeha Leşkerî ya Osmanî Enver Paşa û Îttîhatparêzên din mehkûm kir û ji ber ku Împaratorî xistine nav Şerê Cîhanê yê Yekem û organîzekirina qetlîamên li dijî Yewnan û Ermeniyan, cezayê darvekirinê da wan. Enver dawî li Asyaya Navîn anî û li wir bi pêşengiya Serhildana Basmaçî ya li dijî Bolşewîkan hate kuştin. Di sala 1996an de, termê wî li Tirkiyê ji nû ve hat definkirin û ji aliyê serokomarê wê demê yê Tirkiyê Suleyman Demirel ve hat rehabîlîtasyon, ku wî jî pesnê wî û alîkariyên wî yên di neteweperestiya Tirkiyê de da. Di sala 2020an de, piştî Şerê Qerebaxê yê duyemîn, serokkomarê niha Recep Tayyîp Erdogan pesna rola Enver Paşa di Şerê Cîhanê yê Yekem de da.
Di dirêjahiya kariyera xwe de ew bi sernavên her ku diçûn bilindtir dihat nas kirin her ku di refên leşkerî de bilind dibû, di nav de Enver Efendi ( انور افندی ), Enver Bey ( انور بك ), û di dawiyê de Enver Paşa, "paşa" ku navê rûmetê yê efserên leşkerî yên osmanî ye, li ser bilindkirina pileya Mîrlîva (serleşker) wergirt.
Mijarên têkildar
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- ^ Herzig, edited by Edmund; Kurkchiyan, Marina (2005). The Armenians past and present in the making of national identity. Abingdon, Oxon, Oxford: RoutledgeCurzon. ISBN 0203004930.
{{cite book}}:|pêşnav=sernavekî giştî bi kar tîne (alîkarî) - ^ Andreopoulos, ed. by George J. (1997). Genocide : conceptual and historical dimensions (Çapa 1. paperback print.). Philadelphia, Pa.: Univ. of Pennsylvania Press. ISBN 0812216164.
{{cite book}}:|pêşnav=sernavekî giştî bi kar tîne (alîkarî) - ^ Kaylan, Muammer (2005), The Kemalists: Islamic Revival and the Fate of Secular Turkey, Prometheus Books, p. 75.
- ^ Akmese, Handan Nezir (2005), The Birth of Modern Turkey: The Ottoman Military and the March to WWI, IB Tauris, p. 44
- ^ Yilmaz, Şuhnaz (1999). "An Ottoman Warrior Abroad: Enver Paşa as an Expatriate". Middle Eastern Studies. 35 (4): 42. ISSN 0026-3206.
- ^ Thessaloniki: A City in Transition, 1912–2012 Dimitris Keridis, John Brady Kiesling · 2020
- ^ Aydemir, Şevket Süreyya (1992). Makedonyaʼdan Ortaasyaʼya Enver Paşa. İstanbul: Remzi Kitabevi. ISBN 9789751403322.
- ^ The Young Turk Legacy and Nation Building, Erik J. Zürcher, 2014
- ^ İlyas Kara, Basmacılık Hareketi'nde Enver Paşa'nın Rolü, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Ortaçağ Tarihi Programı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2009]
- ^ Bourne, J. M. (2001). Who's who in World War One. London: Routledge. rr. 282. ISBN 0-415-14179-6. OCLC 46785141.
- ^ Maksudyan, Nazan (25 nîsan 2019). Ottoman children and youth during World War I (Çapa First). Syracuse, New York. r. 52. ISBN 978-0-8156-5473-5. OCLC 1088605265.
{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (lînk) - ^ New york times current history volume 9. 2012. r. 85. ISBN 978-1-236-26433-6. OCLC 935658756.
- ^ Henham, Ralph; Behrens, Paul, edîtor (2009). The Criminal Law of Genocide: International, Comparative and Contextual Aspects. Farnham: Ashgate. ISBN 978-1-40949591-8.
The guilty main architects of the genocide Talaat Pasaha [...] and Enver Pasha...
- ^ Freedman, Jeri (2009). The Armenian Genocide (Çapa 1). New York: Rosen Pub. ISBN 978-1-40421825-3.
Enver Pasha, Mehmet Talat, and Ahmed Djemal were the three men who headed the CUP. They ran the Ottoman administration during World War I and planned the Armenian genocide.
- ^ Jones, Adam (2006). Genocide: A Comprehensive Introduction (Çapa Repr.). London: Routledge. ISBN 978-0-41535385-4.
The new ruling triumvirate – Minister of Internal Affairs Talat Pasha; Minister of War Enver Pasha; and Minister of Navy Jemal Pasha – quickly established a de facto dictatorship. Under the rubric of the so-called Special Organization of the CUP, they directed, this trio would plan and oversee the Armenian genocide...
- ^ Göçek, Fatma Müge (2015). Denial of violence : Ottoman past, Turkish present and collective violence against the Armenians, 1789–2009. Oxford University Press. r. 1. ISBN 978-0-19-933420-9.
- ^ Auron, Yair (2000). The banality of indifference: Zionism & the Armenian genocide. Transaction. r. 44. ISBN 978-0-7658-0881-3.
- ^ Forsythe, David P. (11 tebax 2009). Encyclopedia of human rights (Google Books). Oxford University Press. r. 98. ISBN 978-0-19-533402-9.
- ^ Chalk, Frank Robert; Jonassohn, Kurt (10 îlon 1990). The history and sociology of genocide: analyses and case studies. Institut montréalais des études sur le génocide. Yale University Press. rr. 270–. ISBN 978-0-300-04446-1.
