Bêrecûk: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Navçeya Bêrecûkê
Navçeya Bêrecûkê
Navçe
	Birecik
	Navçeya Bêrecûkê
	Koordînat: 37°1′30″Bk 37°58′38″Rh / 37.02500°Bk 37.97722°Rh
Welat	Bakurê Kurdistanê
Dewlet	Tirkiye
Parêzgeh	Riha (parêzgeh)
Serbajar	Bêrecûk
Hejmara bajarokan	3 bajarok
Hejmara gundan	69 gund
Qada rûerdê
• Giştî	852 km2 (329 sq mi)
Bilindahî	350 m (1150 ft)
Nifûs (2014)	92.355
• Berbelavî	103,4/km2 (268/sq mi)
• Serbajar (2009)	47.034
Koda postayê	63400
Koda telefonê	(+90) 414
	biguhêre

Bi înteraktîvî li dîroka rûpelê bigere

← Cudahiya kevntir Cudahiya nûtir →

Content deleted Content added

DîtbarîWîkînivîs

Inline

Guhartoya 10:10, 1 gulan 2024

Bîrecik (1928: بیره‌جك^[3] (Bîrecik), bi tirkî: Birecik; bi erebî: البيرا‎, lat. al-Bīrā; Classical Syriac: Birthacode: syc is deprecated ) û bi navê xwe yê herî kevn (bi yewnanî) Makedonopolîs), navçeyeke Rihayê li Bakurê Kurdistanê ye û nêzika sînora Sûriyê ye.

Erdnîgarî

Bîrecik li kênara behra Ferêt radiweste û li ser rêya Dîlok û Rihayê ye. Bîrecik xwediyê bendavekê ye jî. Navê wê Bendava Bêrecûkê ye. Ev bendav bajarê antîk ê bi navê Zeugma (Belkis) daqultand^[4].

Taybetmendiyeke Bîrecikê ev e ku bajar weke axa kêlhenekan tê nasîn. Di hemî dunê de kelhênek bi tenê li vir û li Sûriyê jiyaneke xwezayî/wehşî derbas dikin.^[5]. Tê gotin ku kelhênek berê ji aliyê gel ve weke çûkeke pîroz dihat pejirandin û lewmane jî dihat parastin. Lê belê ji sedsala 20an ve heta îro kelhênek bi tunebûnê re rû bi rû maye.

Bendava Bîrecikê

Gotara bingehîn: Bendava Bêrecûkê

Bendava Bîrecikê ku perçeyeke projeya GAP'ê ye ji bajêr 9 km dûr e û di sala 1999'an de, gava lêkirina bendavê hatibû qedandin, bi bilindbûna ava çemê Ferêt bajarê kevnar ê romayî Zeugma daqultand. Çend mozaîkên ku hatin xelaskirin li Bîrecikê, lê yên herî bi nav û deng jî li Dîlokê di Muzeya Mozaîkên Zeugmayê de peyda ne, wek mozaîka xwedayê çemê Acheloos.

Dîrok

Kela bajêr ku weke 'Kela Spî' (bi erebî: Qal'at ul-Baydha, bi tirkî: Beyaz Kale) tê bi nav kirin û li rojhilata ava Ferêt li ser qotekê hatiye damezirandin ji aliyê kê ve hatiye avakirin naye zanîn. Piştî romayiyên ku ji sala 30 B. Z. heta 395 P. Z. li Birthayê hikm kirin, xaçperestan ev der ji sala 1098'an heta 1150'an xistin bin bandora xwe û li pey wan memlûkan ji 1277 heta 1484 li vir xwe bi cih kirin. Kela ku li herêmê weke keleke nayê fethkirin dihat nasîn çend caran ji ber erdhejê xesar dît. Li gorî çavkaniyeke dîrokî kel di sedsala 13'mîn de cara ewil li ser daxwaza az-Zahîr Ghazî, hikmdarê Helebê, hate restorekirin.

Bîrecik bi mîrasa xwe ya zelal a mîmarî endamê rêxistina norwêcî ya bi navê European Association of Historic Towns (EAHTR) e.

Welatê kelhênekan

Gotara bingehîn: Kêlhenek

Heta demeke dirêj li Bîrecikê populasyona herî dawî ya xwezayî ya kêlhenekan (Geronticus eremita) hebû. Ew bajar hê jî weke welatê kelhênekan tê nasîn. Mixabin jmara vê çûkê li ber tehlûkeya tunebûnê ye. Hêjayî gotinê ye ku di sala 2002'an de populasyoneke din a xwezayî li Sûriye hate dîtin. Îro neslê kelhênekê di bin parastinê de ye û ji bo ku jimara wan zêdetir bibe, li Bêrecûke navendeke hilberîn û mezinkirina kelhênekan hate damezirandin. Ev navend li dinyayê bêhempa ye.

Ev çûk di pirtûka pîroz a xirîstiyanan de wek çûkeke pîroz derbas dibe. Li gorî vê yekê, kelhênekekê piştî dawiya selava mezin ji keştiya pêxember Nuh re rê nîşan daye û wan ji çiyayê Araratê aniye ber kenarên çemê Feratê, li şûna ku pêxember Nuh bi malbata xwe re xwe bi cih kiriye. Lewra xirîstiyanên Birthayê kelhênekê weke ajaleke pîroz didîtin, ew diparastin û her sal carekê ew bi mihrîcanên bi coş pîroz dikirin.

Gelhenasî

Di sala 2005an de hejmara Bîrecikê 46.238 bû. Bi piranî kurd tê de dijîn û gel bi piranî misilman in, lê heta destpêka Şerê Cihanê yê yekem ji sedî 20 a hejmarê xiristiyan (ermenî) bûn. Heta sala 1980an de gelek kurdên êzîdî tê de dijiyan û Bêrecûk weke navendeke êzîdên bakûr dihat nasîn^[6].

Galerî

Kela Bîrecikê
Keçelên parastî li Bîrecikê
Bendava Bîrecikê

Çavkanî

^ http://www.nufusu.com/il/sanliurfa-nufusu
^ tuik, 2009
^ Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları. İstanbul: Hilal Matbaası, T. C. Dahiliye Vekaleti Nüfus Müdiriyet-i Umumiyesi Neşriyatından. 1928.
^ Dartmouth Flood Observatory - Der Birecik-Damm, ji orîjînalê di 4 hezîran 2010 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 20 kanûna pêşîn 2009
^ Die Waldrapp-Kolonie am oberen Euphrat, Journal of Ornithology 2005, pdf 873 kb^{[girêdan daimî miriye]}
^ Gernot Wießner: „ … in das tötende Licht einer fremden Welt gewandert” In: Robin Schneider (Hrsg.): Die kurdischen Yezidi. Ein Volk auf dem Weg in den Untergang. Pogrom 110. Gesellschaft für Bedrohte Völker, Göttingen 1984. ISBN 3-922197-14-0; S. 31–46 Online als pdf

Girêdanên derve

Li Wikimedia Commons medyayên di warê Bêrecûk de hene.

[1] ttp://www.nufusu.com/il/sanliurfa-nufusu

[2] tuik, 2009

[3] Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları. İstanbul: Hilal Matbaası, T. C. Dahiliye Vekaleti Nüfus Müdiriyet-i Umumiyesi Neşriyatından. 1928.

[4] Dartmouth Flood Observatory - Der Birecik-Damm, ji orîjînalê di 4 hezîran 2010 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 20 kanûna pêşîn 2009

[5] Die Waldrapp-Kolonie am oberen Euphrat, Journal of Ornithology 2005, pdf 873 kb^{[girêdan daimî miriye]}

[6] Gernot Wießner: „ … in das tötende Licht einer fremden Welt gewandert” In: Robin Schneider (Hrsg.): Die kurdischen Yezidi. Ein Volk auf dem Weg in den Untergang. Pogrom 110. Gesellschaft für Bedrohte Völker, Göttingen 1984. ISBN 3-922197-14-0; S. 31–46 Online als pdf

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Rêz 31: / Rêz 31: @@
 }}
 [[Wêne: Birecik, Turkey 2009-10-26.jpg|thumb|300px|rast| Dîmenek ji navçeya Bêrcûkê]]
-'''Bêrecûk''' ({{1928|بیره‌جك|ts=Bîrecik}}, {{bi-tr|Birecik}}; {{bi-ar|البيرا|al-Bīrā}}; {{bi-syc|Birtha|wate=kelhe}}) û bi navê xwe yê herî kevn (bi [[yewnanî]]) ''Makedonopolîs''), navçeyeke [[Riha]]yê li [[Bakurê Kurdistanê]] ye û nêzika sînora Sûriyê ye.
+'''Bîrecik''' ({{1928|بیره‌جك|ts=Bîrecik}}, {{bi-tr|Birecik}}; {{bi-ar|البيرا|al-Bīrā}}; {{bi-syc|Birtha|wate=kelhe}}) û bi navê xwe yê herî kevn (bi [[yewnanî]]) ''Makedonopolîs''), navçeyeke [[Riha]]yê li [[Bakurê Kurdistanê]] ye û nêzika sînora Sûriyê ye.
 == Erdnîgarî ==
-Bêrecûk li kênara behra Ferêt radiweste û li ser rêya [[Dîlok]] û [[Riha]]yê ye. Bêrecûk xwediyê bendavekê ye jî. Navê wê [[Bendava Bêrecûkê]] ye. Ev bendav bajarê antîk ê bi navê [[Zeugma]] (Belkis) daqultand<ref>{{Jêder |sernav=Dartmouth Flood Observatory - Der Birecik-Damm |url=http://www.dartmouth.edu/~floods/Samples/Birecik.html |roja-gihiştinê=2009-12-20 |roja-arşîvê=2010-06-04 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20100604235457/http://www.dartmouth.edu/~floods/Samples/Birecik.html |rewşa-urlyê=mirî }}</ref>.
+Bîrecik li kênara behra Ferêt radiweste û li ser rêya [[Dîlok]] û [[Riha]]yê ye. Bîrecik xwediyê bendavekê ye jî. Navê wê [[Bendava Bêrecûkê]] ye. Ev bendav bajarê antîk ê bi navê [[Zeugma]] (Belkis) daqultand<ref>{{Jêder |sernav=Dartmouth Flood Observatory - Der Birecik-Damm |url=http://www.dartmouth.edu/~floods/Samples/Birecik.html |roja-gihiştinê=2009-12-20 |roja-arşîvê=2010-06-04 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20100604235457/http://www.dartmouth.edu/~floods/Samples/Birecik.html |rewşa-urlyê=mirî }}</ref>.
-Taybetmendiyeke Bêrecûkê ev e ku bajar weke axa [[kêlhenek]]an tê nasîn. Di hemî dunê de kelhênek bi tenê li vir û li Sûriyê jiyaneke xwezayî/wehşî derbas dikin.<ref>[http://www.springerlink.com/content/n232046232788x5q/fulltext.pdf Die Waldrapp-Kolonie am oberen Euphrat, Journal of Ornithology 2005, pdf 873 kb]{{Mirin girêdan|bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes |tarîx=kanûna paşîn 2021 }}</ref>. Tê gotin ku kelhênek berê ji aliyê gel ve weke çûkeke pîroz dihat pejirandin û lewmane jî dihat parastin. Lê belê ji sedsala 20an ve heta îro kelhênek bi tunebûnê re rû bi rû maye.
+Taybetmendiyeke Bîrecikê ev e ku bajar weke axa [[kêlhenek]]an tê nasîn. Di hemî dunê de kelhênek bi tenê li vir û li Sûriyê jiyaneke xwezayî/wehşî derbas dikin.<ref>[http://www.springerlink.com/content/n232046232788x5q/fulltext.pdf Die Waldrapp-Kolonie am oberen Euphrat, Journal of Ornithology 2005, pdf 873 kb]{{Mirin girêdan|bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes |tarîx=kanûna paşîn 2021 }}</ref>. Tê gotin ku kelhênek berê ji aliyê gel ve weke çûkeke pîroz dihat pejirandin û lewmane jî dihat parastin. Lê belê ji sedsala 20an ve heta îro kelhênek bi tunebûnê re rû bi rû maye.
-=== Bendava Bêrecûkê ===
+=== Bendava Bîrecikê ===
 {{Gotara bingehîn|Bendava Bêrecûkê}}
-Bendava Bêrecûkê ku perçeyeke projeya GAP'ê ye ji bajêr 9&nbsp;km dûr e û di sala 1999'an de, gava lêkirina bendavê hatibû qedandin, bi bilindbûna ava çemê Ferêt bajarê kevnar ê romayî Zeugma daqultand. Çend mozaîkên ku hatin xelaskirin li Bêrecûkê, lê yên herî bi nav û deng jî li Dîlokê di Muzeya Mozaîkên Zeugmayê de peyda ne, wek mozaîka xwedayê çemê Acheloos.
+Bendava Bîrecikê ku perçeyeke projeya GAP'ê ye ji bajêr 9&nbsp;km dûr e û di sala 1999'an de, gava lêkirina bendavê hatibû qedandin, bi bilindbûna ava çemê Ferêt bajarê kevnar ê romayî Zeugma daqultand. Çend mozaîkên ku hatin xelaskirin li Bîrecikê, lê yên herî bi nav û deng jî li Dîlokê di Muzeya Mozaîkên Zeugmayê de peyda ne, wek mozaîka xwedayê çemê Acheloos.
 == Dîrok ==
 Kela bajêr ku weke 'Kela Spî' (bi erebî: Qal'at ul-Baydha, bi tirkî: Beyaz Kale) tê bi nav kirin û li rojhilata ava Ferêt li ser qotekê hatiye damezirandin ji aliyê kê ve hatiye avakirin naye zanîn. Piştî romayiyên ku ji sala 30 B. Z. heta 395 P. Z. li Birthayê hikm kirin, xaçperestan ev der ji sala 1098'an heta 1150'an xistin bin bandora xwe û li pey wan memlûkan ji 1277 heta 1484 li vir xwe bi cih kirin. Kela ku li herêmê weke keleke nayê fethkirin dihat nasîn çend caran ji ber erdhejê xesar dît. Li gorî çavkaniyeke dîrokî kel di sedsala 13'mîn de cara ewil li ser daxwaza az-Zahîr Ghazî, hikmdarê Helebê, hate restorekirin.
-Bêrecûk bi mîrasa xwe ya zelal a mîmarî  endamê rêxistina norwêcî ya bi navê ''European Association of Historic Towns'' (EAHTR) e.
+Bîrecik bi mîrasa xwe ya zelal a mîmarî  endamê rêxistina norwêcî ya bi navê ''European Association of Historic Towns'' (EAHTR) e.
 == Welatê kelhênekan ==
 {{Gotara bingehîn|Kêlhenek}}
 [[Wêne:2011 Geronticus eremita.JPG|thumb|[[Kêlhenek]], sinbula Bêrecûkê]]
-Heta demeke dirêj li Bêrecûkê populasyona herî dawî ya xwezayî ya [[kêlhenek]]an (''Geronticus eremita'') hebû. Ew bajar hê jî weke welatê kelhênekan tê nasîn. Mixabin jmara vê çûkê li ber tehlûkeya tunebûnê ye. Hêjayî gotinê ye ku di sala 2002'an de populasyoneke din a xwezayî li Sûriye hate dîtin. Îro neslê kelhênekê di bin parastinê de ye û ji bo ku jimara wan zêdetir bibe, li Bêrecûke navendeke hilberîn û mezinkirina kelhênekan hate damezirandin. Ev navend li dinyayê bêhempa ye.
+Heta demeke dirêj li Bîrecikê populasyona herî dawî ya xwezayî ya [[kêlhenek]]an (''Geronticus eremita'') hebû. Ew bajar hê jî weke welatê kelhênekan tê nasîn. Mixabin jmara vê çûkê li ber tehlûkeya tunebûnê ye. Hêjayî gotinê ye ku di sala 2002'an de populasyoneke din a xwezayî li Sûriye hate dîtin. Îro neslê kelhênekê di bin parastinê de ye û ji bo ku jimara wan zêdetir bibe, li Bêrecûke navendeke hilberîn û mezinkirina kelhênekan hate damezirandin. Ev navend li dinyayê bêhempa ye.
 Ev çûk di pirtûka pîroz a xirîstiyanan de wek çûkeke pîroz derbas dibe. Li gorî vê yekê, kelhênekekê piştî dawiya selava mezin ji keştiya pêxember Nuh re rê nîşan daye û wan ji çiyayê Araratê aniye ber kenarên çemê Feratê, li şûna ku pêxember Nuh bi malbata xwe re xwe bi cih kiriye. Lewra xirîstiyanên Birthayê kelhênekê weke ajaleke pîroz didîtin, ew diparastin û her sal carekê ew bi mihrîcanên bi coş pîroz dikirin.
 == Gelhenasî ==
-Di sala 2005an de hejmara Bêrecûk 46.238 bû. Bi piranî kurd tê de dijîn û gel bi piranî misilman in, lê heta destpêka [[Şerê Cihanê yê yekem]] ji sedî 20 a hejmarê xiristiyan ([[ermenî]]) bûn. Heta sala 1980an de gelek kurdên [[êzîdî]] tê de dijiyan û Bêrecûk weke navendeke êzîdên bakûr dihat nasîn<ref>Gernot Wießner: ''„ … in das tötende Licht einer fremden Welt gewandert”'' In: Robin Schneider (Hrsg.): ''Die kurdischen Yezidi. Ein Volk auf dem Weg in den Untergang''. Pogrom 110. Gesellschaft für Bedrohte Völker, Göttingen 1984. ISBN 3-922197-14-0; S. 31–46 [http://yeziden-colloquium.de/inhalt/religion/Wiessner_Yeziden.pdf Online als pdf]</ref>.
+Di sala 2005an de hejmara Bîrecikê 46.238 bû. Bi piranî kurd tê de dijîn û gel bi piranî misilman in, lê heta destpêka [[Şerê Cihanê yê yekem]] ji sedî 20 a hejmarê xiristiyan ([[ermenî]]) bûn. Heta sala 1980an de gelek kurdên [[êzîdî]] tê de dijiyan û Bêrecûk weke navendeke êzîdên bakûr dihat nasîn<ref>Gernot Wießner: ''„ … in das tötende Licht einer fremden Welt gewandert”'' In: Robin Schneider (Hrsg.): ''Die kurdischen Yezidi. Ein Volk auf dem Weg in den Untergang''. Pogrom 110. Gesellschaft für Bedrohte Völker, Göttingen 1984. ISBN 3-922197-14-0; S. 31–46 [http://yeziden-colloquium.de/inhalt/religion/Wiessner_Yeziden.pdf Online als pdf]</ref>.
 == Galerî ==
 <gallery>
-Wêne:Crusader Castle on the banks of the Euprates.jpg|Kelha Bêrecûkê
+Wêne:Crusader Castle on the banks of the Euprates.jpg|Kela Bîrecikê
-Wêne:BirecikWaldrapp.jpg|Keçelên parastî li Bêrecûkê
+Wêne:BirecikWaldrapp.jpg|Keçelên parastî li Bîrecikê
-Wêne:Birecik dam-GAP.jpg|Bendava Bêrecûkê
+Wêne:Birecik dam-GAP.jpg|Bendava Bîrecikê
 </gallery>

n g b Navçeyên Rihayê
Navçe	Bêrecûk • Curnê Reş • Hewag • Herran • Kaniya Xezalan • Serê Kaniyê • Sêwereg • Sirûc • Wêranşar • Xelfetî
Navçeyên Bajarê Mezin	Eyûbî • Qerekoprî (Pira Reş) • Xelilî

Danegehên kontrola otorîteyê
Navneteweyî	FAST VIAF
Neteweyî	Fransa BnF data Almanya Îsraêl DYA
Yên din	IdRef