Celal Bayar

Celal Bayar

Serokkomarê Tirkiyeyê
27 gulan 1950 - 27 gulan 1960
İsmet İnönü Cemal Gürsel
Serokwezîrê Tirkiyeyê
11 çiriya paşîn 1938 - 25 kanûna paşîn 1939
Celal Bayar Refik Saydam (en)
Serokwezîrê Tirkiyeyê
1ê çiriya paşîn 1937 - 11 çiriya paşîn 1938
İsmet İnönü Celal Bayar
Endamê Meclîsa Mezin a Neteweyî ya Tirkiyeyê

Jidayikbûn	16ê gulana 1883an Umurbey (en)
Mirin	22ê tebaxa 1986an (103 salî) Stembol
Cihê goristanê	Parêzgeha Bursayê (en)
Nasnav	Galip Hoca
Hevwelatî	Tirkiye
Pîşe	Siyasetmedar
Hevjîn	Reşide Bayar (en) (ji 1903 heta 1962)
Zarok	Nilüfer Gürsoy (en) Turgut Bayar (d) Refii Bayar (d)
Partiyên siyasî	Democrat Party (en) Partiya Gel a Komarî Îtihad û Teraqî
Xelat	Medal of Independence (en) Knight Grand Cross with Collar of the Order of Merit of the Italian Republic (d) Grand Cross Special Class of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany (d) (1954)

Şanenav

Mahmut Celâleddin Bey, ji Qanûna Paşnavan a 1934an ve Bayar (jdb. 16ê gulana 1883an li Umurbeyê, parêzgeha Bursayê - m. 22ê tebaxa 1986an li Stembolê) siyasetmedar û seyêm serokkomarê Tirkiyeyê bû.

Jiyan

Di 1908an de Mahmut Celâl tevlî rêxistina rastgîr a Ciwanên Tirk dibe. Di 1914an de wekî nûnerê herêmî yê Komîteya Îtihad û Tereqî ya Îzmîrê û endamekî pêşeng ê rêxistina taybet a herêmî Teşkilât-ı Mahsusa, Celal piştgirî da paqijiya etnîkî û bêmilkkirina yewnanên peravên Egeyê.

Di nîsana sala 1919an de Mahmut Celal daxuyaniya eşkere ya Cemal Paşa di çapemeniya tirk de li ser rastiya qirkirina ermeniyan şermezar dike. Di 1919an de, Celal, bi navê kod Galip Hoca, beşdarî paqijkirina etnîkî ya yewnaniyan li herêma Îzmîrê û tirkkirina bazirganî û karsaziyan dibe.

Ji sala 1921 heta sala 1922an Celâl Bayar di dema desthildariya Hikûmeta Enqereyê ya bi serokatiya Mustafa Kemal re Wezîrê Karûbarên Aboriyê bû. Ji 1922 heta 1923an, ew wekî endamek şandeya tirk beşdarî danûstandinên aştiyê yên li Lozanê bûye. Di 1924an de Celâl Bayar bûye Wezîrê Nifûs, Nûavakirin û Vegerandinê. Ji 1932 heta 1937an, ew Wezîrê Karûbarên Aborî yê Tirkiyeyê bû û ji 1937 heta 1939an de jî bûye serokwezîr. Piştî ku serokkomar İsmet İnönü di gulana 1945an de dawiya sîstema yek-partî li Tirkiyeyê ragihand, Bayar û kesên ku ji hêla siyasî ve nêzîkî wî bûn, wekî Adnan Menderes, ji Partiya Gel a Komarî (CHP) derketin û di sala 1946an de Partiya Demokratîk (DP) damezrandine. DP di hilbijartinên 1946an de tu serkevtinên mezin bi dest nexist lê di hilbijartinên 1950an de, piraniya parlamenterên meclîsê bi dest xistiye. Bayar di 22ê gulana 1950an de bûye serokkomarê Tirkiyeyê û Menderes jî dibe serokwezîr. Di dema serokatiya wî de, di 6-7ê îlona sala 1955an de li Stembolê komkujiya li dijî yewnanan pêk hatiye.

Di nîvê nîsana 1960an de pêşî li Enqere û paşê li bajarên din xwepêşandanên li dijî hikûmetê dest pê kirin. Hikûmetê di dawiyê de li Stembol û Enqereyê rewşa dorpêçê îlan kir lê leşkeran red kir ku destwerdanê bike. Di cihê wî de, di 27ê gulana 1960an de, leşkeran di bin serokatiya fermandar Cemal Gürsel de darbeyek pêk anîn ku serokwezîr Menderes vê dawiyê ji ber neguhdariyê ji fermandariya xwe hatibû dûrxistin. Bayar, Menderes û siyasetmedarên din ên hikûmetê hatin girtin û anîn ber dadgeheke awarte. Di 1961an de Bayar û Menderes di dozên li Yassıada de cezayê darvekirinê li wan hat birîn - lê her çend Menderes di heman salê de li Îmraliyê hat îdamkirin jî, Bayar heta sala 1966an hat efû kirin û di girtîgehê de girtî dimîne.

Wêje

• Camilla Dawletschin-Linder: Diener seines Staates. Celal Bayar (1883-1986) und die Entwicklung der modernen Türkei - Xulamê welatê xwe. Celal Bayar û avabûna Tirkiyeya nûjen. Harrassowitz (2003), ISBN 3-447-04740-2 (almanî)