Gola Ûrmiyeyê

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Gola Ûrmiyeyê
Lake urmia 1984.jpg
Dîmena Gola Ûrmiyê ji satelaytê (1984).
Herêm Rojhilata Kurdistanê
Bilindî 1.280 m
Rûber 5.200 km2
Dirêjî 140 km
Firehî           55 km
Kûrahî 16 m
Qeware 5,5 m3
Koordînat 37°39′43″Bk 45°24′18″Rh / 37.662°Bk 45.405°Rh / 37.662; 45.405
Gola Ûrmiyeyê li ser nexşeya Îran nîşan dide
Gola Ûrmiyeyê
Gola Ûrmiyeyê
Gola Ûrmiyeyê (Îran)
Gola Ûrmiyeyê li ser nexşeya Rojhilata Kurdistanê nîşan dide
Gola Ûrmiyeyê
Gola Ûrmiyeyê
Gola Ûrmiyeyê (Rojhilata Kurdistanê)
Gola Ûrmiyeyê li ser nexşeya Rojhilata Navîn nîşan dide
Gola Ûrmiyeyê
Gola Ûrmiyeyê
Gola Ûrmiyeyê (Rojhilata Navîn)
Cure Tektonîk
Wêneyekî Gola Ûrmiyê ku di sala 2015an de ji Balefirgehê ve hatiye kişandin.

Gola Ûrmiyeyê, Gola Ûrmiyê yan jî Deryaçeya Ûrmiyê, goleke xwê ya îndorhek (gola qada dorpêçkirî) e ku dikeve aliyê rojhilata bajarê Ûrmiyê ya Rojhilata Kurdistanê. Gola Ûrmiyê di navbera erdê herêma Rojhilata Kurdistanê û Îranê de ye ku beşek ji rojavayê golê di nav erdnîgariya Rojhilata Kurdistanê de ye. Gola Ûrmiyê di asta xwe ya herî mezin de gola herî mezin a Rojhilata Navîn û şeşemîn mezintirîn gola ava şor a mezinê li cihanê ye. Ruava Gola Ûrmiye nêzîkê 5.200 km² ye dirêjahiya golê 140 km û firehiya 55 km û asta herî kûr a Gola Ûrmiye 16e mêtre ye.[1]

Gola Ûrmiye di dawiya sala 2017an de ji ber hişkesaliya giştî ya domdarê li Rojhilata Kurdistanê û li Îranê, ji 10% ji mezinahiya xwe ya berê (û 1/60 ji qebareya avê di sala 1998 de) winda dike.[2] Hişkesalî di sala 2019an de şikest û Gola Ûrmiye careke din dîsa ava xwe dadigire. Ji ber barana zêde û veguherîna ava Zêyê Mezin ku di çarçoveya Bernameya Vejandina Gola Urmiyê ber bi golê ve hatiye herikîn ava Gola Ûrmiye hatiye parastin.

Gola Urmiyê bi tevî 102 giravên xwe yên berê, ji aliyê Wezareta Jîngehê ya Îranê ve weke parkeke neteweyî tê parastin.

Etîmolojî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Dema ku T. Burrow eslê navê Ûrmiyê bi ûrmî "pêl" û "pêlên tewandî" ku bi koka hind û îranî ve girêdide, Richard Nelson Frye ji bo navê Gola Ûrmiye wekê navek ku ji koka Urartî ye pêşniyar kir. Etîmolojiya bi îhtimaleke mezinê etîmolojî de jî ji Asûrî-Kildanî ya Aramiya nû ve ku ji hêla kêmbûna hejmara nifûsa kevnar a xiristiyan a bajarê nêzik ê Ûrmiyê ve tê axaftin, ku ji ur tê wateya "bajar" û mia tê wateya "avê" pêk tê. Li herêmê navê golên bi kurdî wekî Deryaçeya Wirmê bi farisî Daryâče-ye Orumiye (دریاچهٔ ارومیه), û bi azerî wekî Urmu gölü (اۇرمۇ گؤلۆ) tê binavkirin.[3]

Dîrok û arkeolojî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Li herêma Gola Urmiyê gelek şûnwarên arkeolojîk hene ku vedigerin serdema neolîtîk. Di vekolînên arkeolojîk ên niştecihên li herêmê de berhemên ku ji b.z. 7000 û paşê hatine dîtin hatin dîtin. Di vekolînên li şûnwara arkeolojîk a Girê Hesena ya ku li başûrê rojavayê Gola Ûrmiyê ye, niştecihên ku vedigerin hezarsala 6an a b.z. derketine holê. Cihek dinê ku bi şûnwarên arkeolojîk ve têkildar Girê Şewitî ye ku li qeraxa rojhilatê Gola Ûrmiyê ku di salên 1950 û 60an de ji hêla C. A. Burney ve hatiye kolandin. Cihekî din ê girîng li herêmê, ji heman serdemê, Girê Hecî Fîruz e ku hinek ji kevintirîn delîlên arkeolojîk ên şeraba li ser tirî hatine dîtin.

Girê Xwelî Jolfa deverek li wîlayeta Jolfa ye ku bi qasî 10 km li başûrê Çemê Araxes dûr e. Girê ji Serdema kalkolîtîk (5000–4500 b.z.) tê. Kurganên Se Girdan li başûrê Gola Ûrmiyê ne. Hinek ji wan di sala 1968 û di sala 1970an de ji aliyê O. Muscarella ve hatine kolandin. Her çend bi eslê xwe de ew pir ciwantir bêne fikirîn, niha di nîvê duyemîn ê hezarsala 4an de hatine dîrok kirin.

Yek ji wan behsên destpêkê yên Gola Ûrmiyê ji tomarên Asûrî yên sedsala 9an b.z. ye. Li herêma golê, di qeydên serweriya Shalmaneser III (BZ 858–824) de, li herêma Gola Ûrmiyê du nav têne gotin: Parsuwaš (yan jî Faris) û Matai (yan jî Mîtanî). Bi tevahî ne diyar e ka ev behsa cih yan eşîran dikin yan jî têkiliya wan ên bi navnîşa paşerojê ya navên kesane û "padîşahan" re çi bû. Lê Mataî Medî bûn û ji aliyê zimannasî ve navê Parsuwaš bi peyva farsî ya kevn pārsa, binavkirineke etnolîngûîstîkî ya axamenî li hev dike.

Gol navenda Padîşahiya Manan bû ku Niştecîhek potansiyel a Manayî ku bi girê wêrankirî yê Hesena tê temsîl kirin, cih li aliyê başûrê golê bû. Mana ji hêla Matîene yan jî Matîeniyan ve hate dorpêç kirin, miletek îranî ku bi cûrbecûr wekî Skîtî, Saka, Sarmatî, yan jî Cimerî tê naskirin. Ne diyar e ku golê navê xwe ji xelkê girtiye yan xelkê navê xwe ji golê girtiye lê ji vî welatî re dibêjin Matîene an jî Matîane û navê xwe yê latînî daye golê.

Şerê Ûrmiyê di sala 1604an de, di dema Şerê Osmanî û Sefewî ku di salên 1603-1618an de bû li nêzîkî golê çêbibû.

Di van pêncsed salên dawîn de derdora gola Ûrmiyê bûye warê Azerî, Kurd, Îranî, Asûrî û Ermeniyan.

Kîmya[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Di ava golê de Katiyonên serekyên wekê Na+, K+, Ca2+, Li+ û Mg2+, hene. Cl−, SO2−
4 û HCO−
3 anyonên serekyên golê ne. Kêmbûna Na+ û Cl− bi qasî çar caran ji ava deryayê ya xwezayî ye. Li başûrê golê îyonên sodyûmê li gorî bakurê golê tiştekî bilindtir in ku dikare bi kûrahiya hindik a li başûr golê û bi rêjeya dûkelê avê re bilindtir be.

Gola Ûrmiyê bi Pira Gola Urmiyê û rêya pê ve girêdayî ye ku di sala 2008an de temam bûye bi aliyên bakur û başûr ve hatiye dabeşkirin. Pira di golê de tenê 1,5 kîlomêtre valahiyek peyda dike û di navbera her du beşan de gelek kêm ji bo pevguhertina avê destûrê dide. Ji ber zuwabûn û zêdebûna daxwazên ava çandiniyê ji hewza golê, şorbûna golê di van salên dawî de ji 300 g/L zêdetir bûye û qadeke berfireh ji binê golê zuha bûne.[4]

Ekolojî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Palaeoekolojî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Lêkolîneke palînolojîk a li ser Gola Urmiyê, qeyda nêzî 200 hezar salan ya guherîna nebat û asta golê diyar kiriye. Di serdemên cemedî/stadîal de nebat ji deştên Artemîsya/giya, di serdemên navbera cemedan/interstadîal de berbi daristanên darê berû û ber bi daristana çolê ve veguheriye. Gol xwedî dîrokek hîdroolojîkî ya tevlihev e û asta ava golê di dîroka jeolojîk de gelek caran guheriye. Di du serdemên cemedê yên paşîn de ji bo hin navberên demkî astên golê pir bilind, di heman demê de hem di dema Qeşaya Dawîn û hem jî di dema Holocene de dehatine pêşniyar kirin. Asta golê ya herî nizm di heyamên qeşayê yên paşîn de çêbûye.

Ekolojiya nûjen[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Di rojên bêhndanê de gelên herêmê ji bo dîtina Gola Ûrmiyê li derdora rêya “Şehîd Kelanterî” ya ku hê jî av heye, tên. Rêya 15 km bi zuwakirina %85ê sînorê di navbera aliyên rojava û rojhilatê golê de hate çêkirin. Çêkirina otobanê nîvê bakur û başûrê golê qut kiriye û di taybetiyên hîdrodînamîk û ekolojîk ên herêma golê de guhertinên xwezayî û bingehîn pêk aniye.

Li gor lîsteyên herî dawî yên cihêrengiya jîngehê li gola Ûrmiyê di salên 2014 û 2016an de, di golê de 62 cureyên arkebakterî û bakteriyan, 42 cureyên mîkrofungî, 20 cureyên fîtoplankton, 311 cureyên riwekan, pênc cureyên molusca, 226 cureyên çûkan, 27 cureyên amfîbiyan û marîjok û 24 cureyên memik (47 fosîlên li herêmê hatine tomarkirin).[5][6]

Gola Prmiyê herêmeke parastî ya navneteweyî ye ku hem wekî rezerva Biyosferê ya UNESCOyê û hem jî wekî cihek Ramsarê ye. Wezareta Jîngehê ya Îranê piraniya golê wekî Parka Neteweyî destnîşan kiriye.[7]

Gol ji hêla zêdetirî sed giravên piçûk û kevirî ve ku di dema koçkirina çend cureyên teyrên ku di nav wan de flamîngo, Keravî, Spoonbill, ibis, Leylek (Stork), Tadorna, Nikilşûr, Stilt û Peleçemk, wekî xalên rawestgehê ne. Ziwabûnek vê dawîyê rêjeya ava salane ya ku golê werdigire pir kêm kiriye. Ji ber sedema kêm bûna avê şorbûna ava golê zêde kiriye ev jî sedema kêm bûna kêm bûne bi hezaran teyrên koçber ku di nav de rêjeyeke mezin a flamîngoyan heye. Rêjeya ava şor bi taybetî di nîvê gola bakurê Pira Gola Urmiyê de şor zêde bûye.

Ji ber rêjeya şorbûna avê ya zêde, golê êdî tu cureyên masiyan nagire. Her wiha gola Urmiyê jîngeheke xwezayî ya girîng a Artemiyayê ye ku ji bo çûkên koçber ên wekî flamîngoyan wek çavkaniya xwarinê ye.[8] Di destpêka sala 2013an de, serokê wê demê yê Navenda Lêkolînên Artemiya Îranê ragihandibû ku Artemiya Urmiyeyê ji ber zêdebûna şoriyê ji holê rabûye. Lêbelê ev nirxandin hate berevajîkirin û nifûsa din a vê cureyê vê dawiyê li Gola Xwê ya Koyashskoye ya li Nîvgirava Kirimê hatine dîtin.[9][10]

Asta daketina ava golê û zêdebûna şor bûna avê[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Piştî şîkestina hişkesaliya domdar a ku di sala 2019an şikestiye, dîmenên zuhabûna Gola Ûrmiyê ye ku ji sala 1984an heya sala 2014an ji satelaytê hatiye wergirtin.

Projeyek ji bo avakirina otobanek li seranserê golê di salên 1970an de hate destpêkirin lê piştî Şoreşa Iranê ya sala 1979an hate terikandin bi vî projeyê re rêyek bi dirêjahiya 15 km bi valahiyek bê pir di nav golê de hişt. Proje di destpêka salên 2000an de hate vejandin û di mijdara sala 2008an de bi vekirina Pira Gola Ûrmiyê ya bi dirêjahiya 1,5 km li ser valahiya mayî hate çêkirin.[11] Ava pir şor jixwe tevî dermankirina dijî-korozyonê pola li ser pirê bi giranî bi jeng girtiye. Pisporan hişyarî dan ku çêkirina rê û pirê li gel çend faktorên ekolojîk dê di dawiyê de bibe sedema zuhabûna golê û veguhertina gola xwê û ev yek dê bandorek neyînî li ser avhewaya herêmê bike.

Gola Ûrmiyê ev demeke dirêj e ku bi rêjeya hilmik bûna salane 0.6 heta 1 mêtre kêm dibe. Her çend niha tedbîrên ji bo berevajîkirina meylê têne girtin, gol ji sedî 60 kêm bûye û dibe ku bi tevahî winda bibe.[12]

Di 2ê tebaxa sala 2012an de, Serokê Rêxistina Parastina Jîngeha Îranê Mihemed Cewad Mihemedîzade ragihandibû ku Ermenistan qebûl kiriye ku avê ji Ermenîstanê veguhezîne ku li hember daketina krîtîk a ava Gola Ûrmiyeyê rû bi rû nemîne û wiha got: “Hewaya germ û kêmbûna baranê golê xistiye asta herî kêm a ku heta niha hatiye tomarkirin." Wî got jî ku planên vejandina golê veguhestina avê ji parêzgeha Azerbaycana Rojhilat dihewîne. Berê jî rayedarên Îranê plana veguhestina avê ji Çemê Arasê ku dikeve ser sînorê Îran û Azerbaycanê ragihandibû, lê ji ber nerazîbûnên Azerbaycanê ev projeya 950 milyar tûmenî hatibû paşxistin.[13]

Di tîrmeha sala 2014an de serokomarê Îranê Hesen Rûhanî planên ji bo bernameyeke 14 trîlyon rîal (zêdetirî 500 milyon dolar) di sala yekem a plana başbûnê de pejirand. Tê payîn ku ev dirav ji bo birêvebirina avê, kêmkirina bikaranîna avê ya cotkaran û vejandina jîngehê were bikar anîn. Çend meh berê, di adara sala 2014an de, Wezareta Jîngehê ya Îranê û Bernameya Geşepêdanê ya Neteweyên Yekbûyî (UNDP) planek ji bo rizgarkirina golê û zozanên derdora golê amadekiribûn ku tê de daxwaza xerckirina 225 milyon dolarî di sala yekem de û bi giştî 1.3 milyar dolar ji bo vejandina golê hatibû xerckirin.[14]

Di destpêka sala 2016an de Rêxistina Xwarin û Çandiniyê ya Neteweyên Yekbûyî (FAO) û Bernameya vejandina Gola Ûrmiyê (ULRP) projeyek ku ji aliyê Hikûmeta Japonê ve hatiye fînansekirin bi navê "Bernameyek yekgirtî ji bo birêvebirina çavkaniyên avê yên domdar a li hewza Gola Urmiyê" ji bo piştgiriya ULRP bi armanca wê ya vejandina Gola Ûrmiyê de îmze kirin. Proje çarçoveyek pir-dîsîplînî destnîşan kir ku çend deverên girîng ên bi hev ve girêdayî vedihewîne û armanc dike ku pênc encam hebe: 1, pergalek pêşkeftî ya hesabkirina avê (WA) ji bo tevahiya çapxaneya Gola Ûrmiyê; 2, pergalek rêveberiya ziwabûnê ya ku li ser bingeha nirxandina xetere/xizaniyê û amadeyiya bersiva ji bo bêparêziya golê; 3, bernameyek jiyîna civakî-aborî ya bi alternatîfên domdar û dewamiya ji bo çalakiyên çandiniyê yên heyî yên li jora golê ji bo kêmkirina xerckirina avê bi girîngî di heman demê de ku dahat û debara civakên bandordar were domandin; 4, bernameyek rêveberiya avê ya yekbûyî (WM); 5, bernameyek pêşkeftina kapasîteyê ji bo bihêzkirina aliyên peywendîdar di astên cûda de.

Bendava Sîlweyê ya li Pîranşarê ku di sala 2015an de temam bûye, bi rêya qenalên bin erdê û li ser erdê salane 121,700,000 m³ av ji Çemê Lavînê li Hewza Zapê ya Biçûk vediguhêze Gola Ûrmiyê.[15] Di sala 2015an de, kabîneya serokomarê Îranê Hesen Rûhanî ve 660 milyon dolar ji bo baştirkirina pergalên avdanê û gavên ji bo têkoşîna li dijî çolbûnê pesend kir.[16]

Di meha îlona sala 2018an de komeke xebatê ku ji bo vejandina Gola Ûrmiyê hatiye erkdarkirin, ji bo rizgarkirina herêmê ji pariyên xwê, dest bi çandina du cureyên giyayan kiriye. Herdu nebatên Nitraria an Karadagh û Tamarix an Shoorgaz in ku li ser erdê gundê Cebel Kandî ya parêzgeha Ûrmiyê têne çandin, bayê ku pariyên xwê ku ba bi xwe re tîne kêm bike.[17]

Xwepêşandanên hawirdorê[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Ihtîmala ziwabûna Gola Ûrmiyê bi tevahî li Îranê û li derveyî welat dibe sedema nerazîbûnan ku hem li navendên herêmî û hem jî yên neteweyî hatine kirin. Xwepêşandan piştî ku parlementoya îranî deng da nedabînkirina pereyan ji bo rêkirina ava Çemê Arasê ji bo bilindkirina asta golê, di dawiya tebaxa sala 2011an de dest pê kirin.[18] Parlamentoya Îranê li cihê veguherîna ava Çemê Arasê pêşniyar kiriye ku kesên li derdora Gola Ûrmiyê dijîn bên veguhestin.[19]

Di 24ê tebaxa sala 2011an de di dema ber êvarê de zêdeyî 30 çalakger hatibûn binçavkirin. Ji ber nebûna mafê protestokirina giştî ya li Îranê, xwepêşanderan di maçên futbolê de peyamên xwe xistine nav stranan.[20][21] Di 25ê tebaxê de, beriya maçê û piştî maça derbî ya Tebrîzê ya di navbera Tractor Sazi F.C. û Şehrdarî Tebrîz F.C. ji ber qîrîna dirûşmên ji bo parastina golê, di nav sloganên wekê de "Gola Urmiyê dimire, Meclîs fermana mirina golê dide" gelek kes hatine binçavkirin.[22][20]

Di 27ê tebax û 3ê îlona sala 2011an de xwepêşandanên li kolanên Tebrîz û Ûrmiyê hatin lidarxistin.[23][24][25] Vîdyoyek amator a ji van bûyeran nîşan da ku polîsên Îranê yên li ser motorsîklêtan êrîşî xwepêşandanên aştiyane dikin.[26] Li Parêzgarê Azerbaycana Rojava, herî kêm 60 xwepêşandanên golê li Ûrmiyê û bi dehan kes û li Tebrîzê hinek kes, ji ber sedema wan daxwaza destûrê nedane ji bo lidarxistina xwepêşandanê hatin girtin.[27]

Bandora guherîna avhewayê ya li ser golê, ji aliyê nûçegihanê wêneyî yê Îranî Solmaz Daryanî ve bi awayekî berfireh hatiye vegotin.[28][29][30]

Giravên Gola Ûrmiyeyê[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Li Gola Ûrmiyê bi qasî 102 girav hene. Girava Şahiyê ji hêla dîrokî ve mezintirîn girava golê bû. Lêbelê dema ku asta golê daket, Girava Şahî veduguhêze nîvgiravek ku bi peravê rojhilat ve girêdayî ye.[31]

Di sala 1967an de Dezgeha Hawirdorê ya Îranê tîmek ji zanyaran şand ku li ser ekolojiya Girava Şahiyê lêkolîn bikin. Hêjmarek Antîlopên îranê û Xezalên Îranî anîne giravê ku hinek ji wan heya roja îro mane. Ji bo kontrolkirina hejmara van antîlopan hêjmarek Pilingên îranî berdane giravê ku bi salan li giravê sax man û di destpêka salên 1980î de ev Piling winda bûne.

Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

  1. ↑ "Lake Urmia | lake, Iran | Britannica". www.britannica.com (bi îngilîzî). Roja wergirtinê: 24 sibat 2023.
  2. ↑ "Feature: Saving Iran's great salt lake". www.science.org (bi îngilîzî). Roja wergirtinê: 24 sibat 2023.
  3. ↑ "Search Entry". www.assyrianlanguages.org. Roja wergirtinê: 25 sibat 2023.
  4. ↑ "web.archive.org/web/20160401123558/http://alireza-asem.ir/Asem16.pdf" (PDF). Ji orîjînalê (PDF) di 1 nîsan 2016 de hat arşîvkirin. Roja wergirtinê: 26 sibat 2023.
  5. ↑ ""Biodiversity of the Hypersaline Urmia Lake National Park (NW Iran)"".
  6. ↑ ""Biodiversity of the Hypersaline Urmia Lake National Park (NW Iran)"".
  7. ↑ "Urumieh lake | Protected Planet". web.archive.org. 23 adar 2019. Ji orîjînalê hat arşîvkirin li 23 adar 2019. Roja wergirtinê: 26 sibat 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  8. ↑ "Urmia Lake. Eds. P. Saundry & C.  J.Cleveland. Encyclopedia of Earth. National Council for Science and the Environment. Washington, D.C." {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 20 (alîkarî)
  9. ↑ "Critical condition of Artemia Urmiana and possibility of extinction | Lake Urmia Conservation Institute | Saving Lake Urmia, for us and future generations". web.archive.org. 1 sibat 2014. Ji orîjînalê di 1 sibat 2014 de hat arşîvkirin. Roja wergirtinê: 26 sibat 2023.
  10. ↑ Eimanifar, A.; Asem, A.; Djamali, M.; Wink, M. (2016). "A note on the biogeographical origin of the brine shrimp Artemia urmiana Günther, 1899 from Urmia Lake, Iran". Zootaxa (bi îngilîzî).
  11. ↑ "Iran's East and West Azarbaijan provinces conntected by Lake Orumiyeh bridge". www.payvand.com. Roja wergirtinê: 26 sibat 2023.
  12. ↑ "Its Great Lake Shriveled, Iran Confronts Crisis of Water Supply - NYTimes.com". web.archive.org. 31 kanûna paşîn 2014. Ji orîjînalê hat arşîvkirin li 31 kanûna paşîn 2014. Roja wergirtinê: 26 sibat 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  13. ↑ "Armenia to help Iran save drying lake Oroumiyeh". www.payvand.com. Roja wergirtinê: 26 sibat 2023.
  14. ↑ #author.fullName}. "Iran to spend $500 million to save shrunken Lake Ûrmiye". New Scientist (bi American English). Roja wergirtinê: 26 sibat 2023. {{cite web}}: |last= has generic name (alîkarî)
  15. ↑ "خبرگزاری کرد پرس :: Kurdpress News Aganecy - اتمام سد سیلوه پیرانشهر تا پایان سال 94". web.archive.org. 20 kanûna paşîn 2015. Ji orîjînalê hat arşîvkirin li 20 kanûna paşîn 2015. Roja wergirtinê: 26 sibat 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  16. ↑ "Feature: Saving Iran's great salt lake". www.science.org (bi îngilîzî). Roja wergirtinê: 26 sibat 2023.
  17. ↑ "Iran Using Plants To Fight Dust Pollution In Lake Urmia - Iran Front Page". ifpnews.com (bi American English). 28 îlon 2018. Roja wergirtinê: 26 sibat 2023.
  18. ↑ Mackey, Robert (30 tebax 2011). "Protests in Iran Over Disappearing Lake". The Lede (bi îngilîzî). Roja wergirtinê: 27 sibat 2023.
  19. ↑ "Azeri Activists Detained In Iran For Environmental Protests". Radio Free Europe/Radio Liberty (bi îngilîzî). 1 îlon 2011. Roja wergirtinê: 27 sibat 2023.
  20. ↑ a b Mackey, Robert (30 tebax 2011). "Protests in Iran Over Disappearing Lake". The Lede (bi îngilîzî). Roja wergirtinê: 27 sibat 2023.
  21. ↑ Dehghan, Saeed Kamali (5 îlon 2011). "Iranian greens fear disaster as Lake Orumieh shrinks". The Guardian (bi British English). Roja wergirtinê: 27 sibat 2023.
  22. ↑ "Turkish News - Latest News from Turkey". Hürriyet Daily News (bi îngilîzî). Roja wergirtinê: 27 sibat 2023.
  23. ↑ "Azeri Turks in Ankara protest Lake Urmia drying up". web.archive.org. 6 îlon 2011. Ji orîjînalê di 6 îlon 2011 de hat arşîvkirin. Roja wergirtinê: 27 sibat 2023.
  24. ↑ Dehghan, Saeed Kamali (5 îlon 2011). "Iranian greens fear disaster as Lake Orumieh shrinks". The Guardian (bi British English). Roja wergirtinê: 27 sibat 2023.
  25. ↑ Mackey, Robert (30 tebax 2011). "Protests in Iran Over Disappearing Lake". The Lede (bi îngilîzî). Roja wergirtinê: 27 sibat 2023.
  26. ↑ Dehghan, Saeed Kamali (5 îlon 2011). "Iranian greens fear disaster as Lake Orumieh shrinks". The Guardian (bi British English). Roja wergirtinê: 27 sibat 2023.
  27. ↑ "Iran arrests saltwater lake protesters". BBC News (bi British English). 4 îlon 2011. Roja wergirtinê: 27 sibat 2023.
  28. ↑ Amini, Ata (24 nîsan 2019). Introductory Chapter: Lake Urmia - A Witness to the Simultaneous Effects of Human Activities, Climate Change, and Global Warming. IntechOpen.
  29. ↑ Sritharan, Brennavan. "Final winners of IdeasTap and Magnum Photos documentary photography award announced - 1854 Photography". www.bjp-online.com (bi British English). Roja wergirtinê: 27 sibat 2023.
  30. ↑ Daryani, Solmaz. "Troubled Waters". Foreign Policy (bi American English). Roja wergirtinê: 27 sibat 2023.
  31. ↑ Asem, Alireza; Eimanifar, Amin; Djamali, Morteza; De los Rios, Patricio; Wink, Michael (10 sibat 2014). "Biodiversity of the Hypersaline Urmia Lake National Park (NW Iran)". Diversity (bi îngilîzî). 6 (1): 102–132. doi:10.3390/d6010102. ISSN 1424-2818.

Girêdanên derve[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Commons Li Wikimedia Commons medyayên di warê Gola Ûrmiyeyê de hene.


Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Gola_Ûrmiyeyê&oldid=1163225" hatiye standin.