Gola Wanê

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Jump to navigation Jump to search
Gola Wanê
Behra Wanê
Van1 20.jpg
Bilindî 1.646 m
Rûber 3.713 km2
Dirêjî 120 km
Firehî           80 km
Kûrahî 171 m
Qeware 6,07.1011 m3
Koordînat 38°38′00″Bk 42°49′00″Rh / 38.63333°Bk 42.81667°Rh / 38.63333; 42.81667
Nexşeya cihan Wan
Gola Wanê li ser nexşeya Wan nîşan dide
Gola Wanê
Gola Wanê
Cure Tektonîkî
Girav Axtamar, Lîm, Artî, Çixatan (Gdûtz)

Gola Wanê yan jî li gorî binavkirina hinek deverên herêmî Behra Wanê, golek tektonîkî ye û gola herî mezinê Bakûrê Kurdistanê û gola herî mezin a li Kurdistanê ye ku bi bend girtina teqîna volkanîk a li Çiyayê Nemrûd a parêzgeha Bidlîsê, derketiye holê. Rûava golê 3.713 km² (çarçik) û dirêjahiya golê 120 kîlomêtre ye.

Gola Wanê navê xwe ji bajarê Wanê werdigire gola sodayî ya herî mezin ya Kurdistanê û li cîhanê ye. Çar giravên golê, giravên bi navê Girava Exdamarê, Girava Adirê, Girava Çarpanaxê û Girava Çûkan hene. Gola Wanê di demên dîrokê de bi navên wek Behra Bilind, Behra Narî, Behra Jorîn û Deryaçe[çavkanî hewce ye] (Derya Biçûk) hildigire. Gol ekosîstemeke avê ye ku hem ji ekosîstemên avên şîrîn û hem jî ji avên deryayî cuda ye. Ava golê şor û sodayî ye. Şorbûna ava golê ji sedî 19 ye û nirxa pHya wê 9,8 e. Ji ber vê yekê Gola Wanê tevî bilindahiya zêdeyê ji asta deryayê û ji ber zivistanên dijwar, cemed nagire.[1] Rêjeya ava golê li gorî avhewayê bilind dibe û dadikeve. Lê bi navînî, bilindahiya golê ya ji asta deryayê 1646 metre ye. Kûrahiya golê ya navîn 171 mêtre ye û xala wê ya herî kûr jî 451 mêtre ye. Bi lêkolînên dawî temenê golê nêzîkî 600 hezar sal hatiye diyarkirin.[2] Gol her demsal û her saet, ji aliyê rojhilat û rojavayê de rengekî cuda digire. Qeraxên wê hêşîn in û plajên xwezayî li derdora golê hene.

Li behra Wanê temaşekirina rojavayê tiştekî jênager e. Bi van hemû taybetmediyên xwe Gola Wanê hêjayî dîtinêye.

Afirîna golê[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Gola Wanê, li beşa rojavayê de di pêkhatina tektonîkî ya di navbera Torosên Rojhilat û Aladaxan de cih digire. Li rojava û bakurê rojavayê golê çend volkanên vemirî hene. Çiyayê Sîpan û Çiyayê Nemrûd çend ji van volkanên vemirî ne. Nêzî 200 hezar sal berê, di nîveka Serdema Qeşayê de, lavên ku ji Çiyayê Nemrut diherikî bi dirêjahiya zêdeyî 60 km herikîn pêk anî. Dema ku vê herikîna lavê di navbera korta Wanê û Mûş de avê astengkir û Gola Wanê destbi tijîkirinê bû.

Dîrok[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Navê Gola Wanê ji aliyê erdnîgarên grek ên kevnar ve wekî Thospitis Lacus yan jî Arsissa Lacus hatine binavkirin. Navê Gola Wanê di demên nûjen de navê xwe îro ji parêzgeha Wanê wergirtîye. Paytexta Keyaniya Urartu li peravên rojhilatê golê di navbera sedsalên 10 û 8an ên Beriya Zayînê de hatiye avakirin.

Di sala 2017an de, arkeologên Zanîngeha Wanê û tîmek avjenîbên serbixwe ên ku di kûrahiya Gola Wanê lêkolîn kirin, ragihandin ku kelehekî mezin a binê avê ku bi qasî yek kîlometrekê dirêj dibe dîtine.[3] Tîm texmîn dike ku ev keleh di dema Urartûyan de, li gorî nirxandinên wan ên dîtbarî, hatiye çêkirin. Keleh, bi dorgirtina bajarên kevnare ku wê demê dor hatine avakirin hatiye dorpêçkirin. Arkeologa texmînkirin nku bi hezarsalan bi bilindbûna avê re keleh û bajarê kevnar binav bûye.[4]

Erdnasî[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Gola Wanê golek tektonîkî ye ku 600.000 sal berê ji ber tevgera xeta jikestinên mezin ên ku di beşê Anatoliya Rojhilat re derbas bûye û hêdî hêdî daketina blokek mezin a axê çêbû ye. Qeraxa başûrê golê diyar dike: herêmek kevirê metamorfîk a herêma Girseya Bidlîsê û tebeqeyên volkanî yên Neojen û Kuaterner ve hatiye dorpêçkirin. Dabeşa kûr û rojava ya golê di depresyonek tektonîkî de hewzek antidome ye. Ev ji hêla devdan û pêvekirina normal-lêdana jikestinê ve hate çêkirin.

Piraniya dîroka xwe heta Dema Pleistosenê gola volkan a Çiyayê Sîpanê cih digire. Bi Kotrala r bi başûrê rojava ve bû a razandî., asta vê şeûdt okê bi demê re guherî, jiênber de cih digêniku ji Çiyayê Nemrûdyherikîn a li pey hea hyêogolê derketina golê ji aliyê malna Nemut ber bi rojava ber û Gola Wanê sal bi sal derkete holê.

Werziş[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Gola Wanê, hinek caran ji gelek werzîşên avê, keştî û werzîşên peravê re mêvandariyê dike. Werzişên ku li Gola Wanê çêbûye û werzişên avê ya herî ku tê zanîn ev in, Şampiyoniya UIM World Offshore 225 Championship's IOC Van Grand Prix û Festîvala Gola Wanê ye.

Wêneyek ji Grand Prix a UIM-IOC 2010 a li Gola Wanê.

Giravên Gola Wanê[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Di Gola Wanê de çar girav hene:

Di avên golê de masiyekî bi navê darex heye.

Wêne[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

  • Behra Wanê

    Behra Wanê

  • Dîmenek ji dêra Axtamarê

    Dîmenek ji dêra Axtamarê

  • Dîmeneke Gola Wanê ji ezmên

    Dîmeneke Gola Wanê ji ezmên

  • IOC Offshore Van Grand Prix 2010

    IOC Offshore Van Grand Prix 2010

  • Festîvala u Behra Wan'ê sala 2011

    Festîvala u Behra Wan'ê sala 2011

  • Bergehekî ji Girava Tamara, Gola Wanê û Çiyayê Artosê

    Bergehekî ji Girava Tamara, Gola Wanê û Çiyayê Artosê

Çavkanî[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

  1. ↑ "Lake Van | lake, Turkey | Britannica". www.britannica.com (in îngilîzî). Retrieved 2022-09-13.
  2. ↑ "Dergipak". Dergipak.
  3. ↑ "Ancient castle studied in Lake Van". Hürriyet Daily News (in îngilîzî). Retrieved 18 kanûna paşîn 2021.
  4. ↑ "Ancient castle studied in Lake Van". Hürriyet Daily News (in îngilîzî). Retrieved 18 kanûna paşîn 2021.

Girêdanên derve[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Commons Li Wikimedia Commons medyayên di warê Gola Wanê de hene.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Gola_Wanê&oldid=1098071" hatiye standin.