Hewldana pêkanîna derbeya leşkerî li Tirkiyeyê 2016

Dîrok	15'ê tîrmeha 2016
Herêm	Enqere û Stembol
Rewş	Bi ser ve neket (Fetisî) Bûyerên Girîng Parlemana Tirkiyeyê hate bombebarankirin.; Li Enqereyê Balafiran 2 bombeyan avêtin ser Qesra Serokkomarê ; Rêveberiya awerte hate îlankirin;

Hewldana pêkanîna derbeya leşkerî li Tirkiyeyê
	Enqere Stembol Marmaris Meletî Hewldana pêkanîna derbeya leşkerî li Tirkiyeyê 2016 (Tirkiye); ; Daxuyaniya Konseya Aştiyê ya Serbazî ya Tirkiyeyê
Dîrok	15'ê tîrmeha 2016
Herêm	Enqere û Stembol
Rewş	Bi ser ve neket (Fetisî) Bûyerên Girîng Parlemana Tirkiyeyê hate bombebarankirin.; Li Enqereyê Balafiran 2 bombeyan avêtin ser Qesra Serokkomarê ; Rêveberiya awerte hate îlankirin;
Aliyên şer
Fraksiyonên Hêzên Çekdar ên Tirkiyeyê Ji Artêşa Yekem ya Tirkiyeyê komek leşker; Ji Hêzên Çekdar ên Tirkiyeyê komek leşker; Alîgirên herêmî;	Hikûmeta Tirkiyeyê ya 65em Hêzên Çekdar ên Tirkiyeyê; Saziya Sîxuriyê ya Tirkiyeyê (MİT); Alîgirên herêmî;
Fermandar
• Akın Öztürk; • Muharrem Köse; • Mehmet Oğuz Akkuş; • Erkan Ağın; • Doğan Uysal	Binali Yıldırım; Recep Tayyip Erdoğan; Hulusi Akar; Ümit Dündar
Windayî
1 Sikorsky hate xistin.; 20 mirî;	41 efserê polîs hatin kuştin; 2 leşker hatin mır; 47 sivîl hatin kuştin

Hewldana pêkanîna derbeya leşkerî li Tirkiyeyê, hewildaneke derbeya leşkerî li dijî hikûmeta tirkî ya Recep Tayyip Erdoğan bû ku di navbera rojên 15 û 16ê tîrmeha 2016an de li çend bajarên mezin ên Tirkiyeyê çêbûn, bi taybetî li Enqere û Stembolê.

Di nav Hêzên Çekdar ên Tirkiyeyê de komeke serbazên ku xwe wek Konseya Aştiyê ya Tirkiyeyê bi nav dikirin, hewl da derbeya eskerî pêk bînin.^[8]^[9]^[10]^[11] Pêşî ji e-peyama Hêzên Çekdar ên Tirkiyeyê ji rojnamevanan re bi daxuyaniyekê hate ragihandin ku wan dest avêtine rêvebiriya Tirkiyeyê û li hemû welatî derketina derve hate qedexekirin.^[12]

Reaksiyonên li bûyerên hundir û navnetewî de bi giranî rêjeyan bûn. Partiyên sereke yên muxalefetê yên li Tirkiyeyê, ji bo nimûne, hewildanê şermezar kirin. Birêveberên navneteweyî—wek ji Yekîtiya Ewropayê, NATO, û Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê—bangkirina ji bo rêzkirina saziyên demokratîka li Tirkiyeyê û rayedarên hilbijartin wan kirin.

Paşbingeh

Ji ber ku dewleta nûjen a Tirkiye di sala 1923'an de ava bû, Hêzên Çekdar ên Tirk (TSK) di salên —1960, 1971, û 1980'an de—sê caran bi derbeyên leşkerî li welat xistin û di sala 1997'an de bi rêya muxtiraya leşkerî mudaxeleyî kirin. Avakirina dîrokî ya leşkeriyê bin Mustafa Kemal Atatürk ve ji bo Dewleta Tirkiyeyê wek çavderên laîk hate dîmenkirin.

Di salên sereke ve heta 2016'an hewldana derbeyê, cihên darizandinên Ergenekonê ji bo avakirina hakimiyetên ser leşkeriyên rêberên sivîl li Tirkiyeyê di bin serokatîya Serokwezîr Recep Tayyip Erdogan ji bo avakirina serdestiya li ser leşkerî hat dîtin, girtin. Di van darizandinên di sala 2013'an de—wek "Sansasyonî" vêkolandin û "yek ji dîroka Tirk a mezintirîn nêz de"—275 kes, di nav wan de efserên pilebilind ên artêşê, rojnamevan, parêzer û akademîsyen, bi plankirina darbeyên di sala 2003'an û 2004'an de wekî beşek ji tora dizî de binavê "Ergenekon" li dijî Serokkomar Recep Tayyip Erdoğanê hatine tawanbar kirin. (Hinek efserên leşkerî yên tevlêbûna li komployek îdîakirinên cuda de, Balyoz hatin gunehbar kirin.)

Bûyer

Di 15'ê tîrmehê 2016'an de, wek ragihandina di berê saet 23:00'an de, balafirên leşkerî şahidên keşîf li ser Enqereyê kirin, û herdû pirên Fatîh Siltan Mehmet û Boğaziçiyê li Stenbolê di warî de ji Anatolyayê ji bo Ewropayê hatin girtin. Serokwezîrê Tirkiyê Binali Yıldırım got: çalakiyên leşkerî "Avêtina li derveyî xeleka fermanê" tê kirin û ev yek "hewldana neqanûnî" bi zorê desthilatê ji aliyê "beşek ji artêşê" bû. Wî herweha got ku ew kesên tev de "wê bihayê herî giran bidin". Çapemeniya herêmî ragihand ku leşker bi tankan ketin Balafirgeha Ataturk a Stenbolê. Ev hat ragihandin ku, bikarhênerên internêtê di nav Tirkiyeyê de xwe negihîne Twitter, Facebook û YouTube û ew dê were asteng kirin. Twitter piştre îdîa kir ku ew "bê sedem bawer bikin wan bi temamî asteng kirin". Hinek rehîne ji aliyê bargehên leşkeriyê ve hatin girtin û tevî Serfermandariya Giştî Hulusî Akar a Serokê Tirkiyeyê hatin binçavkirin. Leşkerî jî ketin buroyên Partiya Dad û Geşepêdanê ya li Stenbolê û gel xwestin ku ew derkevin. Raporên zû diyar kir ku Serok Recep Tayyip Erdoğan li Marmarîs, başûr-rojavayê Tirkiyeyê, li cihê ku ew li ser betlaneyê ewle bû, rapor îdîakirin ku ew bi balafira taybet ji welat reviyan.

Di saet 00:02 dema herêmî (EEST) de, ev bi destê Reutersê de hate ragihandin ku leşkerên tirk di nava avahiyên ya kanala dewleta Tirk, di Saziya Radyo û Televizyonê (TRT) li Enqerê bûn. Di dema hewldana derbeyê de, leşkeran bi zorê daxuyaniya pêşkêşkarê nûçeyên a TRTê Tîjen Karaş da xwendin û got, "bi serweriya laîk û demokratîk yên qanûna ji aliyê hikûmeta niha jî lawaz hatiye dîtin" û Tirkiye niha ji aliyê "konseya aştiyê" ku dê "misogerkirina ewlekariya xelkê" ve hat birin. Di daxuyaniyê de hat xwendin ku di vê beşê de "Hêzên Çekdar ên Tirkiyeyê bi temamî li ser rêveberiya welêt girtin û ji bo aktîvkirina destûra bingehîn, maf û azadiyên mirovan, bi serweriya yasa û ewlekariyê giştî re derbe bû. […] Hemû lihevhatinên navneteweyî hê jî derbasdar in. Em hêvî dikin ku hemû têkiliyên me yên baş bi hemû welatan wê dewam bike". Plangerî, diyar kir ku ew "kirinên ji bo parastina sazûmana demokratîk û serweriya qanûnê kiribû, divê pêşanî bimîne". Di daxuyaniyê de herwiha îdîaya fermana desthilata demkî cengîyane kir ku destûra bingehîn a nû "di demekî kurt de" bên amadekirin. Kanala TRT ji hewayî ve hate binçavkirin.

Li dor saet 01:00 (EEST de, Erdoğan hevpeyvîneke ji FaceTimê bi CNN Türk re pêk anîna li ser alîgirên xwe kir ku li dijî berbendkirina-leşkerî derkevin kolanan û ti astengî guhdar nekin. Herwiha ferzkirinê de got: "Ti hêzeke li ser hêza gelê me heye tune ye". Ew çi dixwazin bila wî bikin, ji wan re meydanên giştî û balafirgeh vala û berfireh e".

Lêpirsîn, binçavkirin û girtin

Mijarên têkildar

Konseya Aştiyê ya Serbazî ya Tirkiyeyê

Çavkanî

^ rûdaw: FLAŞ - Avahiya Parlamentoya Tirkiyê tê bombebarankirin
^ basnûçe: Meclis hat bombakirin^{[girêdan daimî miriye]}
^ (tirkî) FOX HABER [@FOXhaber] (15 tîrmeh 2016). "Ankara'da TBMM yine ateş altında.. TMMM'ne yine hava saldırısı oldu. Gelişmeler canlı yayınla FOX Haber'de" (Tweet) – bi riya Twitter.
^ (tirkî) Ömer Çelik [@omerrcelik] (15 tîrmeh 2016). "Bugün YÜCE MECLİS'e saldıranlar hainlere ders verme günüdür." (Tweet) – bi riya Twitter.
^ rûdaw: Êrişî Koşka Serokatiya Tirkiyê kirin
^ basnûçe: Balefiran 2 bombayan avêtin nêzî qesra Serokkomar^{[girêdan daimî miriye]}
^ (tirkî) ntv: F-16'lar darbe girişimi yapanların elindeki Sikorsky'i düşürdü
^ Basneuce: Grubeke Artêşa Tirkiyê dest danî ser hikûmetê, ji orîjînalê di 18 tîrmeh 2016 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 16 tîrmeh 2016
^ dengeamerika: Tê Ragihandin ki Artêşa Tirkîyê Dest Datîne Ser Desthilatê
^ (inglîzî) bbc: Turkish army group announces takeover on TV
^ (inglîzî) theguardian: Turkey coup attempt: thousands take to streets to oppose military – live updates
^ Rûdaw: Li seranserê Tirkiyê rewşa awarte û qedexeya derketina derve hat îlankirin

Girêdanên derve

Li Wikimedia Commons medyayên di warê Hewldana pêkanîna derbeya leşkerî li Tirkiyeyê 2016 de hene.

[1] rûdaw: FLAŞ - Avahiya Parlamentoya Tirkiyê tê bombebarankirin

[2] snûçe: Meclis hat bombakirin^{[girêdan daimî miriye]}

[FOXimage-3] (tirkî) FOX HABER [@FOXhaber] (15 tîrmeh 2016). "Ankara'da TBMM yine ateş altında.. TMMM'ne yine hava saldırısı oldu. Gelişmeler canlı yayınla FOX Haber'de" (Tweet) – bi riya Twitter.

[CelikParliament-4] (tirkî) Ömer Çelik [@omerrcelik] (15 tîrmeh 2016). "Bugün YÜCE MECLİS'e saldıranlar hainlere ders verme günüdür." (Tweet) – bi riya Twitter.

[5] rûdaw: Êrişî Koşka Serokatiya Tirkiyê kirin

[6] snûçe: Balefiran 2 bombayan avêtin nêzî qesra Serokkomar^{[girêdan daimî miriye]}

[7] (tirkî) ntv: F-16'lar darbe girişimi yapanların elindeki Sikorsky'i düşürdü

[8] Basneuce: Grubeke Artêşa Tirkiyê dest danî ser hikûmetê, ji orîjînalê di 18 tîrmeh 2016 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 16 tîrmeh 2016

[9] dengeamerika: Tê Ragihandin ki Artêşa Tirkîyê Dest Datîne Ser Desthilatê

[10] (inglîzî) bbc: Turkish army group announces takeover on TV

[11] (inglîzî) theguardian: Turkey coup attempt: thousands take to streets to oppose military – live updates

[12] Rûdaw: Li seranserê Tirkiyê rewşa awarte û qedexeya derketina derve hat îlankirin

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]