Iûstînianos I

Iûstînianos I
Navê rastî	Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus
Jidayikbûn	Petrus Sabbatius  11 gulan 482  Taurision (Serbia) (Dardania, Împeratoriya Bîzansê)
Mirin	14 çiriya paşîn 565  Konstantînopolîs
Cihê goristanê	Dêra Hewariyên Pîroz, Konstantînopolîs, Stembol
Hevwelatî	Împeratoriya Bîzansê
Pîşe	Împerator nivîskar
Meqam	senatorê Romaya kevnare împeratorê Bîzansê (527–565)
Hevjîn	Teodora
Zarok	Teodoros Tzîros
Dê û bav	Nayê zanîn, Justin I (adoptive father)  (bav) Vigilantia  (dê)
Malbat	Justinian dynasty
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Iûstînianos I, Iûstînianê Yekem an jî Flavios Petros Sabatios Iûstînianos (carina wek Iustinian tê nivîsandin, bi latînî: Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus, yewnanî: Φλάβιος Πέτρος Σαββάτιος Ιουστινιανός, Flávios Pétros Savvátios Ioustinianós) (482/483- 565) yek ji împeratorên Bîzansê di 527an de heta mirî împeratorî kirî bû.

Iûstînianos yek ji împeratorên herî mezin ên Bîzansê bû. Wî dema xwe de xakên Împeratoriya Romê ya Rojhelat berê hundura împeratoriye kirin û bajarê Romê, çiqas çend salan tenê ajot jî, dagir kir. Dîsa di dema wî de di împeratoriyê de gelek şoreşên aborî, çendayî û dadiyên mezin hat kirin. Di dema wî de dêra li Konstantînopolîsê Ayasofya (Hagia Sophia) hat avakirin. Bi fermana wî Dada Romê ji latînî de hat wergera zimana yewnanî kirin. Iûstînianos ji aliyê dêra ortodoks a rojava wek kesekî pîroz tê dîtîn.

Jiyan

Iûstînianos bi gumanî di 483 di xakên îroj di sînorên Serbistan de dimên de hatiye dinê. Kênge Anastasius di 518an de mi re, bi alikariya Iûstînianos jî, Justin derbaza textê bû. Dema împeratoriya Justin, di navbera 518an û 527an de, Iûstînianos yek ji peyayên wiya girîng bû. Iûstînianos di 521an de keta Konsulê û ji pê re jî bû generalê artêşên rojhelat. Di dawiya împeratoriya Justin I de Iûstînianos de-facto dest bi kargeriya împeratorîye kir. Ew di 1ê adara 527an de ji aliya Justin wek împeratorê arîkarî da zanîn. Di 1 gelawêjê hewşêwe salê de jî bi mirina JUstin re bi fermî derbaza textê bû.

Şoreşên Dadî

Iûstînianos di dema xwe de Dada Romê, kîjan ku di 529an de hat weşandin, wergera yewnanî kir.

Ceng û dagirkirinên dema wî de

Belavbûna Împeratoriya Romê di demên Iûstînianos de kênge derbaza textê bû (sor, 527) û kênge mir (narencî, 565).

Di dema Iûstînianos de dijbera Romê bastanî sasaniyan bûn. Wî cengên pêşwerên xwe didomandin û hembera sasaniyan gelek şêr û ceng kirin. Ew cengan bi di 532an de bi aşitîye dawî bûn. Ji pê wê aşitîye re generalê Iûstînianos mezin Belîsarios çerxa ser xakên rojavaya Derya Navîn bû û xakên berêyê împaratoriya Romayê Rojava li ser serwerî ajotinî hundura împeratorîye kirin.

Belîsarios 533-534an de Efrîqaya Bakur ji vandalan stand. Belîsarios ji pê Efrîqa re çerxa ser Sîcîlya bû paş dagirkirina wir re 536an bajarê Romê jî dagir kir. Di 540an de jî wî Ravenna paytexta ostrogotan dagir kir.

Di wan deman de di 540an de li rojhelata împeratorîye êrîşên sasaniyan şunda dest pê kir. Ew cengên Rom û Persan li Ermenistanê heta 545an dewam kir û di wê salê de bi aşitiyeke navber da danê jî vê carê jî cengan li Lazistanê dewam kir. Bi dawî di 562an de aşitî hat peyda kirin û Persan pejirandin ku Lazistanê terk bikin.

Kênge artêşên Roma li rojhelat bûn li bakur hin xakên hat dagir kirinî şunda di destên Romayan dar ketin. Ostrogotan Rom û Îtalya şunda dagir kirin.

Iûstînianos çiqas di 523an de bi Teodora re zewicî jî tu zarokên xwe nebûn. Ji bo wê sedemê di 565an de mir şunda paşwerê xwe bû xwarzîye xwe Justin II.

Girêdanên derve

• Ensîklopedîyeke Onlin li ser Împaratoriya Romê ^{Girêdana arşîvê 2007-06-14 li ser Wayback Machine}