Nekropol

Nekropol an bajarê miriyan (ji yewnaniya kevn νεκρός nekrós 'mirî' û πόλις pólis, 'bajar')^[1] goristan û pîrozgehek mezin a kevnar ya pêşdîrok û dîroka destpêkê ye ku bi avahiyên taybet hatiye sêwirandin. Gava avahî tê de tine bin, ev cihûwar wek goristan tê bi nav kirin. Nekropol gelek caran ji niştecihan dûr dihatin avakirin. Li cihên Yewnanî, Romayî, Finikî û Cihûyan ev helwest ji ber sedemên olî dihatin destnîşankirin.

Nekropolên cîhana kevnar

Misira kevnar

Misira kevnar ji bo gelek necropolan tê zanîn. Pratîkên cenazeyên Misrê yên kevnar û baweriyên li ser jiyana paşerojê bûn sedema avakirina gelek nekropolên berfireh, ji ber ku ew di axretê de ewlekarî û temînkirina miriyan bûn. Ji ber vê yekê ev nekropol ji bo Misirnasiyê cihên arkeolojîk ên sereke ne.

Nekropola Misira kevnar a herî naskirî Nekropola Giza ye. Ev ji ber Pîramîda Mezin a Gizayê ve, ku di nav Heft nuwazeyên Cîhana Kevnar de cih girtibû, navdar e. Nekropol sê gorên pîramîd ên sereke yên padîşahên Keyaniya Kevin û çend pîramîdên piçûktir dihewîne. Ew wek goristana padîşah, û her weha mastabas (tirbeyek padîşah a tîpîk a serdema destpêka Xanedaniyê) û gor û goristan ji bo kesayetên kêmtir hatine çêkirin.

Nekropola Theban hema hema bi qasî ya Giza tê nasîn û li perava rojavayê Nîlê li Thebes (Luxora nûjen) e. Ev nekropol bi gorên kevirî yên Geliyê Padîşahan, Geliyê Qralîçeyan, û gorên cihêreng ên mîran û yên din ên ji Keyaniya Nû û vir ve tê zanîn. Nekropola Theban mala çend gorên Misira Kevnar e ku bi bingehîn saxlem mane heya vedîtina ji hêla arkeologên nûjen ve, di nav de Gorê Tutankhamun û Gora Kha û Merît.

Nekropolek din a Misira kevnar ev in:

Nekropola Saqqara ku mala Pyramida Step ê Djoser û gorên din ên padîşahan e;
Nekropola Dahshur, cîhê Pîramîda Sor a Sneferu, pîramîda "rast" ya herî kevn;
Abydos, cîhê nekropolek ku gorên ji dema predînastîk heya Dewra Dereng vedihewîne.

Cotek nekropolên piçûk ên gorên kevirî yên bi şêwaza Thebanî li wadiya rojhilatê Akhetaten (Amarna nûjen) di Serdema Amarna ya Padîşahiya Nû de hatin avakirin. Xuya dike ku gor ji bo veşartinê nehatine bikar anîn ji ber hilweşîna rejîma Amarna bi qasî 20 sal piştî damezrandina Akhetaten. Lê xemlên goran gelek agahdarî li ser wê serdema dîroka Misira kevnar peyda dikin.

Etrurya

Etrûskan têgeha "bajarê miriyan" bi awayekî rasteqîne girt. Gora tîpîk a li nekropola Banditaccia ya li Cerveteri ji tumulusek pêk tê, yê ku ji yek an jî çend gorên binerdî yên kevirî pêk tê. Van goran gelek odeyên wan hebûn û bi hûrgulî mîna xaniyên hevdem hatibûn xemilandin. Lihevhatina tumulî di nav şebekeya kolanan de dişibin bajarên zindiyan.^[2] Dîroknasê hunerê Nigel Spivey navê goristanê ji bo cihûwarên wiha têr nahesibîne û amaje dike ku tenê têgeha nekropol divê li van cihên goran ên sofîstîk were bikar anîn.^[3]^[4] Nekropolên Etrûşî bi gelemperî li ser çiyayan an jî quntarên dihatin avakirin.^[5]

Mykenae

Di serdema Yewnaniya Mykenayî ya beriya Yewnanistana kevn de, şîn di nava bajêr de dihatin kirin. Mînakî, li Mykenae, gorên padîşah li deverek di nav sûrên bajêr de bûn. Ev di serdema Yewnaniya kevnar de guherî. Lêbelê, di cîhana Yewnaniya kevnar de dîsa hin cûdahî hebû. Sparta ji ber berdewamkirina avakirina goran di nav bajêr de navdar bû.^[6]

Persia

Neqşê Rustem nekropolek kevnar e ku bi qasî 12 km bakurê rojavayê Persepolis, li parêzgeha Fars, a Îranê ye. Rolyefa herî kevin li Naqsh-i Rustam ji 1000 sal berî zayînê ye. Her çend ew pir zirar dîtibe jî, ew wêneyek zirav a zilamek bi serê xwe yê ne asayî nîşan dide û tê texmîn kirin ku bi eslê xwe Elamî ye. Teswîr beşek ji wêneyek mezintir e, ku piraniya wê bi fermana Bahram II hatiye rakirin. Çar gorên padîşahên Axamenîsî li ser rûyê zinar bi bilindahîyeke berbiçav hatine xêzkirin. Gor li herêmê bi navê "xaçên farisî" tên binavkirin, piştî şiklê rûyên goran. Paşê, padîşahên Sasanî rêze rolyefên zinarî li binê goran zêde kirin.

Çîn

Li çola çînî ya Lop Norê goristan û nekropolên ji serdema Bronz û ya hesinî hatine dîtin. Vedîtinên ji serdema bronzî de nekropola Ördek li Xiaohe (175 km li rojavayê Loulan), cihê nekropola Qewrîgul li ser Kuruk Darya (70 km li bakurê rojavayê Loulan) bi mûmyaya "Bedewiya Loulan" û mûmyayên din ên Tarim, nekropola Gumugou bi "gorên rojê" (70 km li bakurê rojavayê Loulan) di delta Kuruk Darya de.

Çavkanî

^ "Definition of NECROPOLIS". www.merriam-webster.com (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 26 çiriya paşîn 2022.
^ Kleiner, Fred S. (30 kanûna pêşîn 2008). Gardner's Art through the Ages: The Western Perspective (bi îngilîzî). Cengage Learning. ISBN 978-0-495-57355-5.
^ Worpole, Ken (2003). Last Landscapes: The Architecture of the Cemetery in the West (bi îngilîzî). Reaktion Books. ISBN 978-1-86189-161-7.
^ Spivey, Nigel; Squire, Michael (2011-03). Panorama of the Classical World (bi îngilîzî). Getty Publications. ISBN 978-1-60606-056-8. {{cite book}}: Nirxên tarîxê kontrol bike: |tarîx= (alîkarî)
^ Erasmo, Mario (2012). Death: Antiquity and Its Legacy (bi îngilîzî). Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-84885-557-1.
^ Erasmo, Mario (2012). Death: Antiquity and Its Legacy (bi îngilîzî). Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-84885-557-1.

[1] "Definition of NECROPOLIS". www.merriam-webster.com (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 26 çiriya paşîn 2022.

[2] Kleiner, Fred S. (30 kanûna pêşîn 2008). Gardner's Art through the Ages: The Western Perspective (bi îngilîzî). Cengage Learning. ISBN 978-0-495-57355-5.

[3] Worpole, Ken (2003). Last Landscapes: The Architecture of the Cemetery in the West (bi îngilîzî). Reaktion Books. ISBN 978-1-86189-161-7.

[4] Spivey, Nigel; Squire, Michael (2011-03). Panorama of the Classical World (bi îngilîzî). Getty Publications. ISBN 978-1-60606-056-8. {{cite book}}: Nirxên tarîxê kontrol bike: |tarîx= (alîkarî)

[5] Erasmo, Mario (2012). Death: Antiquity and Its Legacy (bi îngilîzî). Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-84885-557-1.

[6] Erasmo, Mario (2012). Death: Antiquity and Its Legacy (bi îngilîzî). Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-84885-557-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Danegehên kontrola otorîteyê
Neteweyî	Spanya
Yên din	Historical Dictionary of Switzerland