Pêşmerge

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Pêşmerge
DamezrandinJi salên 1920an heta niha
WelatBaşûrê Kurdistanê başûrê Kurdistanê
CureArtêş
Mezinahî390.000[1]

Pêşmerge, hêzên leşkerî ya kurd e ku berpirsê ewlekariya Herêma Kurdistanê (Başûrê Kurdistanê) ye. Hêzên Pêşmerge li gorî Destûra Bingehîn a Iraqê, berpirsê ewlehiyê ya Herêma Kurdistanê ye.[2][3][4] Li gorî yasayên Iraqê ya niha qedexe ye ku hêzên çekdar ên Iraqê derbasê herêma ewlehiya berpirs a hêzên pêşmerge (Herêma Kurdistanê) bibin.

Dîroka Pêşmerge vedigere sedsala 18an ku di bin destê Osmanî û Safewiyan de weke hêzeke tund-eşîretî dest pê kir û paşê di sedsala 19an de guherî hêzeke gerîlayî ya bi dîsîplîn û perwerdekirî. Di sedsala 20an de hêzên pêşmerge wekî artêşeke nîzamî berpirsyariya ewlekariya Başûrê Kurdistanê girtiye ser xwe.

Etîmolojî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Peyva "Pêşmerge" tê wateya "pêş girtina mirinê".[5][6] Valentine diyar dike ku ev nav yekem car ji aliyê Qazî Mihemed ve di dema Komara Mehabadê de (1946-1947) hatiye bikaranîn.

Dîrok[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Mistefa Barzanî heta mirina xwe di sala 1979an de serokê sereke yê siyasî û leşkerî yê doza Kurd bû.

Kevneşopiya serhildanê ya şervanên Kurd bi hezar salan li gel daxwazên serxwebûnê heye û şervanên Kurd ên destpêkê li dijî Împeratoriyên farisî, Împeratoriya Osmanî û Împaratoriya Brîtanyayê şer kirine.[7]

Di dîrokê de Pêşmerge cara yekem wekî rêxistineke gerîlayî hebûn lê di bin Komara Kurdistanê a Mehabadê ya xweser (1946-1947) de, hêzên Pêşmerge bi serokatiya Mistefa Barzanî bû artêşa fermî ya komarê. Piştî rûxandina Komara Kurdistanê a Mehabadê û bidarvekirin serokê komarê Qazî Mihemed, hêzên Pêşmerge dîsa wek rêxistineke gerîlayî derketiye holê.[8]

Li Başûrê Kurdistanê piraniya Pêşmergeyan bi serokatiya Mistefa Barzanî û Partiya Demokrat a Kurdistanê dihate birêvebirin.[9] Di sala 1975an de Pêşmerge di şerê duyem ê Iraq û Kurdistanê de têk çû. Endamê serkirdayetiya PDKê Celal Talebanî di heman salê de ji bo zindîkirina berxwedanê derket û Yekîtiya Niştimaniya Kurdistanê damezrand. Ev bûyer dibe bingehek ji bo nerazîbûna siyasî di navbera PDK û YNKê de ku heta îro hêzên Pêşmerge û piraniya civaka Kurdistanê ku li Kurdistanê parçe bûye.[10][11]

Piştî mirina Mistefa Barzanî di sala 1979an de kurê wî Mesûd Barzanî cihê wî girt.[12] Ji ber ku alozî di navbera PDK û YNKê de zêde bû, piraniya Pêşmergeyan şer kirin ku herêmekê di bin kontrola partiya xwe de bihêlin û di heman demê de li hember êrişên artêşa Iraqê jî bisekinin.

Di sala 2022an de jibo yekkirina hêzên Pêşmerge niqaş hene.[13]

Çek[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Payeyên (rutbe) leşkerî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Îngilîzî Kurdî
General Payedar
Lieutenant General Salar
Major General Serdar
Brigadier Sertîp
Colonel Serheng
Lieutenant Colonel Pêşkar
Major Pêşrew
Captain Pêşeng
First Lieutenant Cîdarî yekem
Second Lieutenant Cîdar
Çavkanî[14]

Pêşangeha wêneyan[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

  • Pêşmerge li Kerkûkê

    Pêşmerge li Kerkûkê

  • Zêrevanî

    Zêrevanî

  • Pêşmerge

    Pêşmerge

Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

  1. ↑ "The Kurdistan Region of Iraq - Access, Possibility of Protection, Security and Humanitarian Situation" (PDF). r. 41. Roja wergirtinê: 3 tîrmeh 2019.
  2. ↑ "وزارة البيشمركة". web.archive.org. 12 kanûna paşîn 2015. Ji orîjînalê hat arşîvkirin li 12 kanûna paşîn 2015. Roja wergirtinê: 12 tîrmeh 2022.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  3. ↑ Newton-Small, Jay (31 kanûna pêşîn 2012). "Destination Kurdistan: Is This Autonomous Iraqi Region a Budding Tourist Hot Spot?". Time (bi American English). Roja wergirtinê: 12 tîrmeh 2022.
  4. ↑ "Rare terrorist attack in peaceful Kurdish region of Iraq kills 6". Stars and Stripes (bi îngilîzî). Roja wergirtinê: 12 tîrmeh 2022.
  5. ↑ Koerner, Brendan (21 adar 2003). "What does the Kurdish word peshmerga mean?". Slate Magazine (bi îngilîzî). Roja wergirtinê: 12 tîrmeh 2022.
  6. ↑ Lyttelton, Adrian. The Hero and the People. Palgrave Macmillan.
  7. ↑ "Diginole: FSU's Digital Repository | DigiNole". diginole.lib.fsu.edu. Roja wergirtinê: 12 tîrmeh 2022.
  8. ↑ "University of Chicago Press". Wikipedia (bi îngilîzî). 17 hezîran 2022.
  9. ↑ "Kurdistan Regional Government". Wikipedia (bi îngilîzî). 30 hezîran 2022.
  10. ↑ van Bruinessen, Martin (1986). "The Kurds between Iran and Iraq". MERIP Middle East Report (141): 14–27. doi:10.2307/3011925. ISSN 0888-0328.
  11. ↑ "Getting Peshmerga Reform Right: Helping the Iraqi Kurds to Help Themselves in Post-ISIS Iraq - Foreign Policy Research Institute". www.fpri.org (bi American English). Roja wergirtinê: 14 tîrmeh 2022.
  12. ↑ "Gobierno Regional del Kurdistán | President" (bi American English). Roja wergirtinê: 14 tîrmeh 2022.
  13. ↑ "Peşmerge'nin birleşmesi siyasi uzlaşıya bağlı - Al-Monitor: Independent, trusted coverage of the Middle East". www.al-monitor.com (bi tirkî). Roja wergirtinê: 14 tîrmeh 2022.
  14. ↑ http://kurdistanskyscrapers.com/topic/9346414/1/

Girêdanên derve[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Pêşmerge&oldid=1116726" hatiye standin.