Pêşmerge

Pêşmerge
Pêşmerge
Damezrandin	Ji salên 1920an heta niha
Welat	başûrê Kurdistanê
Cure	Artêş
Mezinahî	390.000

Pêşmerge, hêzên leşkerî ya kurd e ku berpirsê ewlekariya Herêma Kurdistanê (Başûrê Kurdistanê) ye. Hêzên Pêşmerge li gorî Destûra Bingehîn a Iraqê, berpirsê ewlehiyê ya Herêma Kurdistanê ye.^[2]^[3]^[4] Li gorî yasayên Iraqê yên niha qedexe ye ku hêzên çekdar ên Iraqê derbasê herêma ewlehiya berpirs a hêzên pêşmerge (Herêma Kurdistanê) bibin.

Dîroka Pêşmerge vedigere sedsala 18an ku di bin destê osmanî û safewiyan de weke hêzeke tund-eşîretî dest pê kir û paşê di sedsala 19an de guherî hêzeke gerîlayî ya bi dîsîplîn û perwerdekirî. Di sedsala 20an de hêzên pêşmerge wekî artêşeke nîzamî berpirsyariya ewlekariya Başûrê Kurdistanê girtiye ser xwe.

Etîmolojî

Peyva "Pêşmerge" tê wateya "pêş girtina mirinê".^[5]^[6] Valentine diyar dike ku ev nav yekem car ji aliyê Qazî Mihemed ve di dema Komara Mehabadê de (1946-1947) hatiye bikaranîn.

Dîrok

Mistefa Barzanî heta mirina xwe di sala 1979an de serokê sereke yê siyasî û leşkerî yê doza kurdan bû.

Kevneşopiya serhildanê ya şervanên kurd bi hezar salan li gel daxwazên serxwebûnê heye û şervanên kurd ên destpêkê li dijî Împeratoriyên farisî, Împeratoriya Osmanî û Împeratoriya Brîtanyayê şer kirine.^[7]

Di dîrokê de Pêşmerge cara yekem wekî rêxistineke gerîlayî hebûn lê di bin Komara Kurdistanê a Mehabadê ya xweser (1946-1947) de, hêzên Pêşmerge bi serokatiya Mistefa Barzanî bû artêşa fermî ya komarê. Piştî rûxandina Komara Kurdistanê a Mehabadê û bidarvekirin serokê komarê Qazî Mihemed, hêzên Pêşmerge dîsa wek rêxistineke gerîlayî derketiye holê.^[8]

Li Başûrê Kurdistanê piraniya pêşmergeyan bi serokatiya Mistefa Barzanî û Partiya Demokrat a Kurdistanê dihate birêvebirin.^[9] Di sala 1975an de Pêşmerge di şerê duyem ê Iraq û Kurdistanê de têk çû. Endamê serkirdayetiya PDKê Celal Talebanî di heman salê de ji bo zindîkirina berxwedanê derket û Yekîtiya Niştimaniya Kurdistanê damezrand. Ev bûyer dibe bingehek ji bo nerazîbûna siyasî di navbera PDK û YNKê de ku heta îro hêzên Pêşmerge û piraniya civaka Kurdistanê ku li Kurdistanê parçe bûye.^[10]^[11]

Piştî mirina Mistefa Barzanî di sala 1979an de kurê wî Mesûd Barzanî cihê wî girt.^[12] Ji ber ku alozî di navbera PDK û YNKê de zêde bû, piraniya pêşmergeyan şer kirin ku herêmekê di bin kontrola partiya xwe de bihêlin û di heman demê de li hember êrişên artêşa Iraqê jî bisekinin.

Di sala 2022an de ji bo yekkirina hêzên Pêşmerge niqaş hene.^[13]

Payeyên (rutbe) leşkerî

Îngilîzî	Kurdî
General	Payedar
Lieutenant General	Salar
Major General	Serdar
Brigadier	Sertîp
Colonel	Serheng
Lieutenant Colonel	Pêşkar
Major	Pêşrew
Captain	Pêşeng
First Lieutenant	Cîdarê yekem
Second Lieutenant	Cîdar
Çavkanî^[14]

Pêşangeha wêneyan

Pêşmerge li Kerkûkê
Zêrevanî
Pêşmerge

Çavkanî

^ "The Kurdistan Region of Iraq - Access, Possibility of Protection, Security and Humanitarian Situation" (PDF). r. 41. Roja gihiştinê 3 tîrmeh 2019.
^ "وزارة البيشمركة". web.archive.org. 12 kanûna paşîn 2015. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 12 kanûna paşîn 2015. Roja gihiştinê 12 tîrmeh 2022.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
^ Newton-Small, Jay (31 kanûna pêşîn 2012). "Destination Kurdistan: Is This Autonomous Iraqi Region a Budding Tourist Hot Spot?". Time (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 12 tîrmeh 2022.
^ "Rare terrorist attack in peaceful Kurdish region of Iraq kills 6". Stars and Stripes (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 12 tîrmeh 2022.
^ Koerner, Brendan (21 adar 2003). "What does the Kurdish word peshmerga mean?". Slate Magazine (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 12 tîrmeh 2022.
^ Lyttelton, Adrian. The Hero and the People. Palgrave Macmillan.
^ "Diginole: FSU's Digital Repository | DigiNole". diginole.lib.fsu.edu. Roja gihiştinê 12 tîrmeh 2022.
^ "University of Chicago Press". Wikipedia (bi îngilîzî). 17 hezîran 2022.
^ "Kurdistan Regional Government". Wikipedia (bi îngilîzî). 30 hezîran 2022.
^ van Bruinessen, Martin (1986). "The Kurds between Iran and Iraq". MERIP Middle East Report (141): 14–27. doi:10.2307/3011925. ISSN 0888-0328.
^ "Getting Peshmerga Reform Right: Helping the Iraqi Kurds to Help Themselves in Post-ISIS Iraq - Foreign Policy Research Institute". www.fpri.org (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 14 tîrmeh 2022.
^ "Gobierno Regional del Kurdistán | President" (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 14 tîrmeh 2022.
^ "Peşmerge'nin birleşmesi siyasi uzlaşıya bağlı - Al-Monitor: Independent, trusted coverage of the Middle East". www.al-monitor.com (bi tirkî). Roja gihiştinê 14 tîrmeh 2022.
^ http://kurdistanskyscrapers.com/topic/9346414/1/

Girêdanên derve

Bîranîna 23 saliya tomarkirina destana Xwakurk ^{Girêdana arşîvê 2011-07-30 li ser Wayback Machine}
Strana Şivan Perwer ya bi navê Pêşmerge
Strana Ciwan Haco ya bi navê Pêşmerge
Hevpeyvîneke Sefer Yusif Mîrxan, Bîranîna 23 saliya tomarkirina destana Xwakurk
Pêşmerge ^{Girêdana arşîvê 2015-10-27 li ser Wayback Machine} li ser Pirtûkxaneya dîjîtal a kurdî
Wêne

[1] "The Kurdistan Region of Iraq - Access, Possibility of Protection, Security and Humanitarian Situation" (PDF). r. 41. Roja gihiştinê 3 tîrmeh 2019.

[2] "وزارة البيشمركة". web.archive.org. 12 kanûna paşîn 2015. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 12 kanûna paşîn 2015. Roja gihiştinê 12 tîrmeh 2022.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)

[3] Newton-Small, Jay (31 kanûna pêşîn 2012). "Destination Kurdistan: Is This Autonomous Iraqi Region a Budding Tourist Hot Spot?". Time (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 12 tîrmeh 2022.

[4] "Rare terrorist attack in peaceful Kurdish region of Iraq kills 6". Stars and Stripes (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 12 tîrmeh 2022.

[5] Koerner, Brendan (21 adar 2003). "What does the Kurdish word peshmerga mean?". Slate Magazine (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 12 tîrmeh 2022.

[6] Lyttelton, Adrian. The Hero and the People. Palgrave Macmillan.

[7] "Diginole: FSU's Digital Repository | DigiNole". diginole.lib.fsu.edu. Roja gihiştinê 12 tîrmeh 2022.

[8] "University of Chicago Press". Wikipedia (bi îngilîzî). 17 hezîran 2022.

[9] "Kurdistan Regional Government". Wikipedia (bi îngilîzî). 30 hezîran 2022.

[10] van Bruinessen, Martin (1986). "The Kurds between Iran and Iraq". MERIP Middle East Report (141): 14–27. doi:10.2307/3011925. ISSN 0888-0328.

[11] "Getting Peshmerga Reform Right: Helping the Iraqi Kurds to Help Themselves in Post-ISIS Iraq - Foreign Policy Research Institute". www.fpri.org (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 14 tîrmeh 2022.

[12] "Gobierno Regional del Kurdistán | President" (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 14 tîrmeh 2022.

[13] "Peşmerge'nin birleşmesi siyasi uzlaşıya bağlı - Al-Monitor: Independent, trusted coverage of the Middle East". www.al-monitor.com (bi tirkî). Roja gihiştinê 14 tîrmeh 2022.

[14] ttp://kurdistanskyscrapers.com/topic/9346414/1/

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]