Serbistan: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Girêdanan biguhêre
Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Bi înteraktîvî li dîroka rûpelê bigere
← Cudahiya kevntirCudahiya nûtir →
Content deleted Content added
DîtbarîWîkînivîs
Avestaboy (gotûbêj | beşdarî)
53.696 guhartin
Kurteya guhartinê tine
Etîket: Guhartina dîtbarî Guhartina mobîl Guhartina malpera mobîl Guhartina mobîl a pêşketî
Avestaboy (gotûbêj | beşdarî)
53.696 guhartin
Rastnivîs
Etîket: Guhartina dîtbarî Guhartina mobîl Guhartina malpera mobîl Guhartina mobîl a pêşketî
Rêz 45: Rêz 45:
Di sala 1862'an de piştî pevçûnên nû yên di navbera artêşa Osmanî û komên sivîl ên li Belgradê de û bi zexta hêzên mezin, di sala 1867'an de leşkerên dawî yên Osmanî ji Mîrektiyê derketin. Bi ragihandina destûreke nû, dîplomatên Serbî serxwebûna defakto ya welêt piştrast kirin. Serxwebûna fermî di Kongreya Berlînê ya sala 1878 de, ku bi fermî Şerê Rûs-Tirkî bi dawî bû, di asta navneteweyî de hat naskirin. Lê belê ev peyman yekbûna Serbistanê bi Mîrektiya Montenegro re qedexe kir û parêzgeha Osmanî ya Bosna û Herzegovînayê xist bin rêveberiya Împeratoriya Awistirya-Mecaristanê.
Di sala 1862'an de piştî pevçûnên nû yên di navbera artêşa Osmanî û komên sivîl ên li Belgradê de û bi zexta hêzên mezin, di sala 1867'an de leşkerên dawî yên Osmanî ji Mîrektiyê derketin. Bi ragihandina destûreke nû, dîplomatên Serbî serxwebûna defakto ya welêt piştrast kirin. Serxwebûna fermî di Kongreya Berlînê ya sala 1878 de, ku bi fermî Şerê Rûs-Tirkî bi dawî bû, di asta navneteweyî de hat naskirin. Lê belê ev peyman yekbûna Serbistanê bi Mîrektiya Montenegro re qedexe kir û parêzgeha Osmanî ya Bosna û Herzegovînayê xist bin rêveberiya Împeratoriya Awistirya-Mecaristanê.


=== Padîşahiya Sirbistanê ===
=== Keyaniya Serbistanê ===
Sirbên [[Vojvodîna]], di bin serweriya [[Împeratoriya Avusturya]] de, beşdarî [[Şoreşa Macaristana 1848|Serhildanên 1848]] li dijî Habsburgan bûn, û herêma otonom a [[Voivodeship of Voivodeship of Voivodeship ava kirin. Sirbistan û Banatê Tamis|Serbiya Voivode û Timişoara Banat]]. Otonomiya wê di 1860 de, dema ku ew bû beşek ji [[Kraltiya Macarîstan]] hate rakirin.
Serbên [[Vojvodîna]], di bin serweriya [[Împeratoriya Awistiryayê|Împeratoriya Avusturya]] de, beşdarî [[Şoreşa Macaristana 1848|Serhildanên 1848]] li dijî Habsburgan bûn, û herêma xweser a [[Voivodeship of Voivodeship of Voivodeship ava kirin. Sirbistan û Banatê Tamis|Serbiya Voivode û Timişoara Banat]]. Xweseriya wê di 1860 de, dema ku ew bû beşek ji [[Keyaniya Mecaristanê]] hate rakirin.


Di 23'ê adara 1882'an de, mîrê Sirbî, [[Milan I ya Sirbîstan|Milan IV Obrenović]], [[Padîşahiya Sirbîstan]] îlan kir, ku ew yekem padîşahê wê ye bi navê Milan I. Di 1903 de, [[ Mala Qraliyeta Karađorđević]] (ji dûndana rêberê şoreşger [[Karađorđe]]) desthilatdar bû, piştî kuştina Qralê [[Serbistana I. S. I. Îskenderê I]] li Belgradê ji hêla komek komplogeran ve ku avêtin ser qesrê. Paşê wî, [[Petrûs I yê Sirbî|Petrûs I]], bi [[Bulgaristan]], [[Montenegro]] û [[Yewnanistan]] re hevalbendî kir ([[Lîqa Balkanan]] ava kir) ku bi [[Împeratoriya Osmanî]] rê rû bi rû bimîne. Împaratoriya di [[Şerê Balkanê yê Yekem]] (1912-1913), û paşê (bi Tirk, Montenegrin, Romanî û Yewnanî re hevalbendî) li dijî Bulgaristanê di [[Şerê Balkanê yê Duyemîn]] de. Ev bi peymanên [[London]] û [[Bûkareşt]] di sala 1913 de, ku Padîşahiya Sirbistanê bi saya dadkirina beşek ji [[Makedonyaya Bakur]],<ref>Dîroka Makedonyayê. ''[http://www.historyofmacedonia.org/PartitionedMacedonia/BalkanWars.html Şerên Balkan û Parvekirina Makedonyayê.]'' Di 17ê çiriya paşîna (November) 2009ê de hat dîtin.</ref> [[Kosovo]], û beşek ji Sirbistanê. xwe.<ref>Tucker, r. 176.</ref>
Di 23'ê adara 1882'an de, mîrê Sirbî, [[Milan I ya Sirbîstan|Milan IV Obrenović]], [[Keyaniya Serbistanê|Padîşahiya Sirbîstan]] îlan kir, ku ew yekem padîşahê wê ye bi navê Milan I. Di 1903 de, [[Mala Keyaniya Karađorđević]] (ji dûndana rêberê şoreşger [[Karađorđe]]) desthilatdar bû, piştî kuştina Qralê [[Serbistana I. S. I. Îskenderê I]] li Belgradê ji hêla komek komplogeran ve ku avêtin ser qesrê. Paşê wî, [[Petrûs I yê Sirbî|Petrûs I]], bi [[Bulgaristan]], [[Montenegro]] û [[Yewnanistan]] re hevalbendî kir ([[Lîqa Balkanan]] ava kir) ku bi [[Împeratoriya Osmanî]] rê rû bi rû bimîne. Împeratoriya di [[Şerê Balkanê yê Yekem]] (1912-1913), û paşê (bi Tirk, Montenegrin, Romanî û Yewnanî re hevalbendî) li dijî Bulgaristanê di [[Şerê Balkanê yê Duyem]] de. Ev bi peymanên [[London]] û [[Bûkareşt]] di sala 1913 de, ku Keyaniya Serbistanê bi saya dadkirina beşek ji [[Makedonyaya Bakur]],<ref>Dîroka Makedonyayê. ''[http://www.historyofmacedonia.org/PartitionedMacedonia/BalkanWars.html Şerên Balkan û Parvekirina Makedonyayê.]'' Di 17ê çiriya paşîna (November) 2009ê de hat dîtin.</ref> [[Kosovo]], û beşek ji Serbistanê. xwe.<ref>Tucker, r. 176.</ref>


=== Sirbîstan li Yugoslavyaya sosyalîst ===
=== Sirbîstan li Yugoslavyaya sosyalîst ===

Guhartoya 11:26, 5 çiriya pêşîn 2022

Република Србија
Republika Srbija
Komara Serbistanê
Ala Nîşan
(Ala) (Nîşan)
Sirûda netewî: Samo sloga Srbina spašava
Zimanên fermî Serbî


Paytext Belgrad
Sîstema siyasî
 - Serokdewlet
 - Serokwezîr 		Aleksandar Vučić
Ana Brnabić
Rûerd
 - Giştî
77,474 km2
Gelhe
 - Giştî (2007)
 - Berbelavî
7.498.001 kes
115 kes/km2


Dirav Dinarê serbî (RSD)
Dem UTC+1
Nîşana înternetê .rs
Koda telefonê +381

Serbistan an jî Sirbistan (bi serbî : Република Србија/Republika Srbija) welatekî li başûr-rojhelatê Ewropayê ye. Di van salên dawî de Serbistan bi şerê li dijî gelên din ên di nav sînorê Yûgoslavyaya kevn û bi taybêtî li dijî Bosniya û Herzegovîna û Kosovoyê kete rojevê. Piraniya gelê Serbistanê xiristiyaniya ortodoks diparêzin.

Giştî

Serbistan welatekî Yûgoslavyaya kevn e. Sînorên Serbistanê, li bakûr bi Mecaristanê re, li rojhilat bi Romanya û Bulgaristanê re, li başûr bi Makedonyaya Bakur û Albanyayê re û li başûr-rojava bi Montenegroyê re, li rojava jî Xirvatistan û Bosniya û Herzegovînayê re heye. Serbajara xwermendê jî Belgrad e.

Dîrok

Peristilo yek ji qesrên Felix Romuliana, wekî Mîrasa Cîhanê hat ragihandin, ku Împerator Galerî lê ji dayik bû û hat veşartin.
Împeratoriya Serbî di bin Stefan Duşan, c. 1350.

Pêşdîrok û dema Romayê

Çandên Vinča û Starçevo şaristaniyên Neolîtîk yekem bûn li herêma ku niha ji aliyê Serbistanê ve hatiye dagirkirin, di navbera hezarsala berî zayînê C.[1] Cihê herî girîng ê arkeolojîk a vê serdemê Lepenski Vir ye. Serbistana hemdem (bi tevahî an jî beşek) parêzgehên klasîk ên Mesia, Pannonia, Praevalitana, Dalmatia, Dakya û parêzgeha romanî pêk tê. Bajarê bakur Sirmium yek ji paytextên Împeratoriya Romayî bû, di dema tetrarchy de.[2] Di 'yê de şopên girîng hatin dîtin. Li herêma ku niha ji aliyê Serbistanê ve hatiye dagirkirin herî kêm hivdeh împaratorên Romayê ji dayik bûne.[3]

Padîşahiya Navîn û Împeratoriya Serbî

Koçberiya serboi di Sedsala 14. de li gor Ji împaratoriya bi zer, qada eslê Serboyî, bi kesk qada ku Sorb lê bi cih bûne, û bi rengê sor, wargehên Serb

Di sala 395 de, Împeratoriya Romaya Rojhilat, ku Nîgirava Balkan tê de bû, bû Împeratoriya Bîzansê. Di navbera salên 500 û 700 de yekem Slav dest pê kir ku ji bakurê Karpat, ber bi herêma di navbera Çemê Dunayê û Deryaya Adriyatîk de hatin. Piştî ku alîkariya Bîzansiyan li dijî hewldanên dagirkirinê yên Avaran, û bi rêberiya Archon nenas, [4] yekem Proto-Serbên ku ji Sorabia hatine,[5]

Di sala 1862'an de piştî pevçûnên nû yên di navbera artêşa Osmanî û komên sivîl ên li Belgradê de û bi zexta hêzên mezin, di sala 1867'an de leşkerên dawî yên Osmanî ji Mîrektiyê derketin. Bi ragihandina destûreke nû, dîplomatên Serbî serxwebûna defakto ya welêt piştrast kirin. Serxwebûna fermî di Kongreya Berlînê ya sala 1878 de, ku bi fermî Şerê Rûs-Tirkî bi dawî bû, di asta navneteweyî de hat naskirin. Lê belê ev peyman yekbûna Serbistanê bi Mîrektiya Montenegro re qedexe kir û parêzgeha Osmanî ya Bosna û Herzegovînayê xist bin rêveberiya Împeratoriya Awistirya-Mecaristanê.

Keyaniya Serbistanê

Serbên Vojvodîna, di bin serweriya Împeratoriya Avusturya de, beşdarî Serhildanên 1848 li dijî Habsburgan bûn, û herêma xweser a Serbiya Voivode û Timişoara Banat. Xweseriya wê di 1860 de, dema ku ew bû beşek ji Keyaniya Mecaristanê hate rakirin.

Di 23'ê adara 1882'an de, mîrê Sirbî, Milan IV Obrenović, Padîşahiya Sirbîstan îlan kir, ku ew yekem padîşahê wê ye bi navê Milan I. Di 1903 de, Mala Keyaniya Karađorđević (ji dûndana rêberê şoreşger Karađorđe) desthilatdar bû, piştî kuştina Qralê Serbistana I. S. I. Îskenderê I li Belgradê ji hêla komek komplogeran ve ku avêtin ser qesrê. Paşê wî, Petrûs I, bi Bulgaristan, Montenegro û Yewnanistan re hevalbendî kir (Lîqa Balkanan ava kir) ku bi Împeratoriya Osmanî rê rû bi rû bimîne. Împeratoriya di Şerê Balkanê yê Yekem (1912-1913), û paşê (bi Tirk, Montenegrin, Romanî û Yewnanî re hevalbendî) li dijî Bulgaristanê di Şerê Balkanê yê Duyem de. Ev bi peymanên London û Bûkareşt di sala 1913 de, ku Keyaniya Serbistanê bi saya dadkirina beşek ji Makedonyaya Bakur,[6] Kosovo, û beşek ji Serbistanê. xwe.[7]

Sirbîstan li Yugoslavyaya sosyalîst

Serbiya (bi keska zeytûnî) û komarên cuda yên sosyalîst ên ku Komara Federal a Sosyalîst a Yugoslavya

Piştî şer, Tîto û Partiya Komunîst a Yûgoslavyayê dest bi pêvajoya rêvebirina Komara Federal a Demokratîk a Yugoslavya kirin; qanûna nû ya hilbijartinê hat derxistin û hilbijartin hatin kirin. Ev di Mijdara 1945an de, bi yek lîste, bi navê Eniya Gel û serdestiya komunîst hatin lidarxistin, ku ji %90ê dengan zêdetir bi dest xist.[8] Meclisa Destûrî rakirina monarşîyê îlan kir û hikûmeteke pirneteweyî ya yek-partî hat damezrandin.[8] Di 31ê çileya paşîna 1946an de, Komara Sosyalîst a Federal a Yugoslavya, ku ji şeş Komarên Sosyalîst pêk tê: Slovenya, Kroatya, Bosniya û Herzegovîna, Makedonya, Montenegro û Serbistan.

Yugoslavya hilweşiya. Şerên Yugoslavyayê

Slobodan Milošević di sala 1996'an de di dema hevdîtineke bi Admiral Joseph López, fermandarê IFOR.

Di sala 1989 de Slobodan Milošević li Sirbîstanê hat ser desthilatê, ji Komela Komunîstên Sirbîstanê, ku hemû dijberên xwe bi sîyaseta fêlbazî û tirsandinê derxistibû.[9] Yek ji tedbîrên wê yên pêşî rakirina otonomîya parêzgehên sirbî yên Kosova û Vojvodînayê bû. Di 28ê Hezîrana 1989an de, di helwesandina hemû neteweperestan de, Milošević li Kosovo Polje, dîmenê şerê Kosova di 600 saliya têkçûna li hember Tirkan de, ku li ber girseyek di navbera 500,000 de derket. û 1,000,000 Sirb,[10] Axaftina Gazîmestan ya navdar pêşkêş kir, bilindkirina îdealên Sirbî ku encamên cidî bi xwe re anî.

Demografî

Nexşeya etnîkî ya Sirbistanê li gorî serjimara 2002:
     Serb      Mecar      Boşnak      Xirwatî      Alban      Slovak      ne dane

Komên etnîkî yên sereke, li gorî serjimêriya sala 2002 (Serbiya bê Kosova) Sirb 6,212,838 (82,9%), Macar 293,299 (3,9%), Boşnak 136,067 (1,8%), Rom 108,193 (1,4% 1,4, 1,0% Yugo, 1,0% 1,0, 100 Yugo) ne. , Xirwatî 70,602 (0,9%), Montenegrin 69,049 (0,9%), Alban 61,647 (0,8%), Slovak 59,021 (0,8%) û Vlax 40,054

Erdnîgari

Nexşeya Serbistanê bi Parazgehên xwe.

Erdê Sirbîstanê ji deştên bi bereket ên bakurê Vojvodînayê bigire heya rêzeçiyayên kilsinî û hewzên li rojhilat û çiya û girên kevnar ên li başûrê rojhilat. Li bakur çemê Dunayê serdest e. Çemê Morava, çemê Danubê, di nav deverên çiyayî yên başûrê Sirbistanê re derbas dibe.

Bajarên Serbistanê

Mezintirîn bajarên Serbistanê di ser 60.000 niştecih de di sala 2004an de ev in:

Li navenda Serbistanê

  1. Belgrad derdora 1.670.000
  2. Niš derdora 255.295
  3. Kragujevac derdora 180.252
  4. Leskovac derdora 167.250
  5. Kruševac derdora 131.368
  6. Čačak derdora 117.072
  7. Smederevo derdora 109.809
  8. Valjevo derdora 96.761

Li Vojvodînayê

  1. Novi Sad derdora 380.291
  2. Subotica derdora 148.401
  3. Zrenjanin derdora 132.051
  4. Pančevo derdora 127.162

Mijarên têkildar

Çavkanî

  1. ^ Artehistoria. Ege û Balkan. .htm Girêdana arşîvê [Date missing] li ser artehistoria.jcyl.es [Error: unknown archive URL] 16ê çiriya paşîna (November) 2009ê hatiye standin
  2. ^ Hrçak. Pannonyaya Başûr di serdema koçên mezin de. Di 16ê çiriya paşîna (November) 2009ê de hat dîtin.
  3. ^ Serbîstanê bikin. Çand li Sirbistanê. Girêdana arşîvê [Date missing] li ser visitserbia.org [Error: unknown archive URL] 16ê çiriya paşîna (November) 2009ê hatiye standin.
  4. ^ Xeletiya çavkanî: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named arcon
  5. ^ Rastko Cetinje. The Serbian Origin of the Montenegrin. Gihîştin 16ê çiriya paşîna (November) 2009ê.

    Serdema Osmanî û Mîrîtî

    Serdema desthilatdariya Osmanî ji bo sirban, ku ew jî neçar man ku bibin misilman, tê wateya zordestiyek mezin, ku di encamê de hejmareke mezin a nifûsa ber bi bakur ve koçber bûn. Beşek mezin ji wan reviyane Împeratoriya Romaya Pîroz, li wir Împarator Leopold I beşeke baş ji wan li devera ku niha Vojvodîna ye, girt. Piştî Şerê Awûstro-Osmanî yên 1716-1718,<ref>Ferhenga Azad. Şerên Habsburg–Osmaniyan (1525–1718). Di 17ê çiriya paşîna (November) 2009ê de hatiye standin< /ref> ev herêm ji Osmaniyan serbixwe bû, wek Padîşahiya di bin serweriya Habsburgê de, lê wan di sala 1739 de, piştî şerê 1736-1739, ew ji nû ve bi dest xist.

    Nerazîbûna Sirbîstan a ji rêveberiya Osmanî bû sedema Serhildana Yekem a Sirbî ya sala 1804-an, dema ku Đorđe Petrović, Karađorđe, serhildanek ku di 1813-an de hate derxistin, kir û bi xwe re serhildanek mezin anî. çewisandin.<ref>Malbata qral. Serhildana Yekem a Sirbî. {{Wayback|url=http://www.royalfamily.org/ustanak/USTANAK_ENG.htm |date=20100207002754 } } Di 17ê çiriya paşîna (November) 2009ê de hatiye desteserkirin.

  6. ^ Dîroka Makedonyayê. Şerên Balkan û Parvekirina Makedonyayê. Di 17ê çiriya paşîna (November) 2009ê de hat dîtin.
  7. ^ Tucker, r. 176.
  8. ^ a b ArteHistoria . Fetihkirina desthilatê. Di 17ê çiriya paşîna (November) 2009ê de hat dîtin.
  9. ^ Clarín. Milosevic: hêza mutleq. Di 18ê çiriya paşîna (November) 2009ê de hatiye standin.
  10. ^ Thomas, Robert. derewîn "Serbia di bin Milošević: siyaset di salên 1990'î de".Hurst, 1999. ISBN 978-1-85065-367-7. p. 50.

Girêdanên derve

Commons Li Wikimedia Commons medyayên di warê Serbistan de hene.


Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Serbistan&oldid=1106678" hatiye standin.