Pêwendiyên Rûsya û Ûkraynayê
 | |
 Rûsya |
 Ukrayna |
|---|---|
Pêwendiyên Rûsya û Ûkraynayê ji 24'ê sibata 2022'an vir de tu têkiliyên dîplomatîk ên fermî nebûn. Federasyona Rûsyayê û Ûkraynayê niha di rewşeke şer de ne: Şerê Rûs-Ûkraynayê di sala 2014'an de piştî ketina Krîmê ya Rûsyayê ji Ûkraynayê dest pê kir. Di sibata 2022'an de, Rûsyayê di eniyek berfireh li Ûkraynayê dagir kir.
Piştî hilweşîna Yekîtiya Sovyetê di sala 1991'an de, têkiliyên dualî yên dewletên paşverû di serdemên têkilî, alozî û dijminatiyek eşkere re derbas bûn. Di destpêka salên 1990'an de, siyaseta Ûkraynayê bi daxwazên ji bo misogerkirina serwerî û serxwebûna xwe serdest bû, li dûv wê siyasetek derve ya hevkariya bi Yekîtiya Ewropayê, Rûsya û siyasetên din ên bihêz re hevseng dike.
Têkiliyên di navbera her du welatan de ji Şoreşa Rûmetê ya 2014'an vir de dijminatî ne, ku serokê hilbijartî yê Ûkraynayê Viktor Yanukovych û alîgirên wî hilweşand, ji ber ku wî red kir ku peymanek hevbendiya siyasî û bazirganiya azad bi Yekîtiya Ewropayê re îmze bike ku piraniya piştgiriya parlamena Ûkraynayê hebû. Hikûmeta Ûkraynayê ya piştî şoreşê xwest wî welatî bi paşerojek di nav Yekîtiya Ewropayê û NATO'yê de pabend bike, ku li şûna lîstika dîplomatîk a nazik a hevsengkirina berjewendiyên xwe yên aborî û ewlehiyê bi yên Rûsya, YE û endamên NATO re bidomîne. Di sala 2004'an de, Çekya, Estonya, Mecaristan, Letonya, Lîtvanya, Polonya û Slovakya tevlî Yekîtiya Ewropayê bûn, li dû wan Bulgaristan û Romanya di sala 2007'an de (li Dewleta Endam a Yekîtiya Ewropayê binêre). Hikûmeta Rûsyayê ditirsiya ku endamtiya Ukraynayê di YE û NATOyê dê dîwarê rojava yê welatên hevalbend bi rêya sînordarkirina çûna Rûsyayê bo Deryaya Spî temam bike. Ligel Korêya Başûr û Japon bi Dewletên Yekbûyî re hevalbend in, hukûmeta rûsî fikar bû ku Rûsya ji hêla hêzên potansiyel dijmin ve hatî dorpêç kirin. Piştî Şoreşa Rûmetê, Rûsyayê piştgirî da milîsên cudaxwazên li Komara Gel a Donetskê û Komara Gel a Luhanskê, ku di şer de li herêma Donbasê ya girîng a aborî ya Ûkraynayê, li ser sînorê wê yê rojhilatî bi Rûsyayê ye. Ev herêm xwedî piraniya etnîkî ya rûsî ne. Di destpêka sala 2022'an de Şerê Rûs-Ûkrayna zêdetirî 13,000 kes kuştin û hin cezayên rojavayî li ser Rûsyayê anîn.
Di sala 2019'an de, guhertin di Destûra Bingehîn a Ûkraynayê de hatin kirin, ku nevegera rêça stratejîk a welêt berbi endamtiya Yekîtiya Ewropayê û NATOyê ve hatî pejirandin. Di dirêjahiya salên 2021 û 2022'an de, avakirina leşkerî ya Rûsyayê li ser sînorê Ûkraynayê aloziyên di navbera her du welatan de zêde kir û têkiliyên dualî aloz kiriye û Dewletên Yekbûyî peyamek bihêz şand ku dê êriş bi encamên xirab li ser aboriya Rûsyayê were bersivandin. Di 24'ê sibata 2022'an de, Rûsyayê dewleta Ûkraynayê dagir kir û Ûkrayna bûye sedema têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi cîranê xwe yê rojhilat re qut bike.
Danasîna welat
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]| Rûsya | Ûkrayna | |
|---|---|---|
| Ala | 
|
|
| Mertal | 
|
|
| Gelhe | 146,171,015 (Krîm jî tê de) [1] | 41,319,838 (bêyî Krîm) [2] |
| Rûerd | 17.125.191 km2 (6.612.073 sq mi) [3] | 603.550 km2 (233.030 sq mi)[4] |
| Tîrbûna gelhe | 8/km2 (21/sq mi) | 73.8/km2 (191/sq mi) |
| Demjimêr | 9 | 1 |
| Herêma aborî ya taybet | 8.095.881 km2 (3.125.837 sq mi) | 147.318 km2 (56.880 sq mi) |
| Paytext | Mosko | Kyîv |
| Bajarê mezin | Mosko (gel. 12,197,596; 20,004,462 Metro) | Kyîv (gel. 2,900,920; 3,375,000 Metro) |
| Hikûmet | Federala nîv-serokatiyê
komara destûrî |
Yekpareya nîv-serokatiyê
komara destûrî |
| Zimanê fermî | Rûsî | Ûkraynî |
| Sereka olî | 71% Ortodoks[5]
15% beyî-olî 10% Îslam 2% xirîstiyanên din <1% katolîk 1% olên din |
34% Dêra Ortodoks a Ûkraynayê[6]
27.6% negirêdayî yên Ortodoks 13.8% Ortodoksên Ûkraynî 8.2% Katolîkên Yewnanî ya Ûkraynî 0.7% Protestanî û Evangelîkî 0.4% Roman Katolîk 0.6% yên din 8.8% ne-mezhebî 5.6% bêyî-olî |
| Komên etnîkî | 80.90% Rûs
8.75% Gelên Tirk 3.96% yên din Hind-Ewropaaxêv (2.03% Ukraynî) 3.78% Kafkasiyan 1.76% Fînî û gelê mongol û bêhtir |
77.8% Ûkraynayî
17.3% Rûs 4.9% yên din/ne diyar |
| TBH (navdêr) ji IMF | $1,576 trîlyon[7] | $126 trîlyon[7] |
| TBH (PPP) ji IMF | $4,328 trîlyon[8] | $576 trîlyon[8] |
| TBH (navdêr) serê mirovan ji IMF | $11,273 (2021) | $4,384(2021) |
| TBH (PPP) serê mirovan ji IMF | $29,495 (2021) | $13,943 (2021) |
| Hêza leşkerî |
Ji jor, 28,000 li Krîmê ne, di qada navneteweyî de wekî beşek ji Ukraynayê têne naskirin, û 3,000 li rojhilatê Ukraynayê hat ragihandin.
|
|
| Serokê rojane | Vladîmîr Putîn | Volodîmîr Zelenskî |
| Serokwezîrê rojane | Mikhail Mishustin | Denîs Şmîhal |
| Çeka nukleerî
çalak/tevahî |
1,600 / 6,850 (2019) | 0 / 0 (2019) |
Binêre
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- ^ "Estimated population as of 1 January 2021 and on the average for 2020". Russian Federal State Statistics Service. Ji orîjînalê di 12 nîsan 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 9 kanûna pêşîn 2021.
- ^ "Population (by estimate) as of 1 October 2021". ukrcensus.gov.ua. 9 kanûna pêşîn 2021. Ji orîjînalê di 6 adar 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 9 kanûna pêşîn 2021.
- ^ "Information about availability and distribution of land in the Russian Federation as of 1 January 2017 (by federal subjects of Russia)". Rosreestr. 9 kanûna pêşîn 2021. Ji orîjînalê di 23 adar 2019 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 9 kanûna pêşîn 2021.
- ^ "The World Factbook–Ukraine". CIA. 2 kanûna pêşîn 2021. Ji orîjînalê di 14 sibat 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 11 kanûna pêşîn 2021.
- ^ "1. Religious affiliation". Pew Research Center. 10 gulan 2017. Ji orîjînalê di 24 sibat 2018 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 2 nîsan 2018.
- ^ "Конфесійна та церковна належність громадян України (січень 2020р. соціологія)". Центр Разумкова (bi ukraynî). 3 sibat 2020. Ji orîjînalê di 31 tîrmeh 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 11 kanûna pêşîn 2021.
- ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". International Monetary Fund. Roja gihiştinê 13 adar 2017.
- ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". International Monetary Fund. Ji orîjînalê di 24 sibat 2022 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 13 adar 2017.
- ^ The military balance 2021. James Hackett, International Institute for Strategic Studies. Abingdon, Oxon. 2021. ISBN 978-1-000-41545-2. OCLC 1239962384. Ji orîjînalê di 24 sibat 2022 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 23 kanûna pêşîn 2021.
{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (lînk) CS1 maint: others (lînk)