Bulgaristan

Република България Republika Bǎlgarija
Komara Bulgaristanê
(Ala) (Nîşan)
Sirûda netewî: Mila Rodino
Zimanên fermî	Bulgarî
Paytext	Sofya 42°41′Bk 23°19′Rh
Sîstema siyasî	Komar
- Serkomar  - Serekwezîr	Rumen Radev (Румен Радев) Kiril Petkov (Кирил Петков)
Rûerd  - Giştî  - Av (%)	110.994 km2 2,16
Gelhe  - Giştî  - Berbelavî	6.875.040 kes 63 kes/km2
Serxwebûn	3 adar 1878
Dirav	Leva nû (BGN)
Dem	UTC+2
Nîşana înternetê	.bg
Koda telefonê	+359
Nexşeya Bulgaristanê li Ewropa

Bulgaristan (bulgarî: България Bǎlgarija) dewleteke li başûr-rojhilatê Ewropayê ye. Li wir nêzîkî 6,916,548 kes hene (2020). Peytextê wê Sofiya ye.

Ew li milê rojhilatê Balkanan e, û li bakur bi Romanya, li rojava bi Sirbistan û Makedonyaya Bakur, li başûr Yunanistan û Tirkiyê, û li rojhilat bi Deryaya Reş re sînordar e. Bulgaristan erdek 110,994 kîlometre çargoşe (42,855 mîl çargoşe) digire, û welatê şazdehemîn ê herî mezin ê Ewropayê ye. Sofya paytexta netewe û bajarê herî mezin e; bajarên din ên mezin Plovdiv, Varna û Burgas in.

Yek ji civakên pêşîn ên li welatên Bulgaristana îroyîn çanda Karanovo ya Neolîtîk bû, ku vedigere 6,500 BZ. Di sedsala 6'an heta 3'emîn berî zayînê de herêm ji bo Trakîyiyên kevnar, Pers, Kelt û Makedoniyan qada şer bû; îstîqrar hat dema ku Împaratoriya Romayê di sala 45'an de ev herêm bi dest xist. Li dora sedsala 6-an, ev herêm ji hêla Slavên pêşîn ve hate bicîh kirin. Bulgaran, bi serokatiya Asparuh, ji axa Bulgaristana Mezin a Kevin êrîş kirin û di dawiya sedsala 7-an de bi domdarî êrîşî Balkanan kirin. Wan Bulgaristana Danubî ava kir, ku di sala 681 AD de ji hêla Împeratoriya Romaya Rojhilat ve bi peymanek serfiraz hate nas kirin. Ew li piraniya Balkanan serdest bû û bi pêşxistina tîpên kîrîlî bandor li çandên Slavî kir. Împaratoriya Bulgariya Yekem heta destpêka sedsala 11-an dom kir, dema ku împaratorê Bîzansê Basil II ew dagir kir û hilweşand. Serhildanek serketî ya Bulgarîstanê di 1185 de, Împeratoriya Bulgarî ya Duyemîn ava kir, ku di bin Ivan Asen II (1218-1241) de gihîşt lûtkeya xwe. Piştî gelek şerên westayî û pevçûnên feodal, împaratorî di sala 1396 de ji hev belav bû û nêzîkî pênc sedsalan ket bin desthilatdariya Osmanî.

Şerê Rûs-Tirkî yê 1877-78 di encamê de dewleta sêyemîn û niha ya Bulgaristanê ava bû. Gelek Bulgarên etnîkî li derveyî sînorên neteweya nû hatin hiştin. Ev yek di her du şerên cîhanî de bû sedema gelek nakokiyan bi cîranên wê re û hevalbendên bi Almanya re vekir. Di sala 1946 de, Bulgaristan kete bin Bloka Rojhilat a bi pêşengiya Sovyetê û bû dewletek sosyalîst. Partiya Komunîst a desthilatdar piştî şoreşên 1989’an dest ji yekdestdariya xwe ya li ser desthilatdariyê berda û destûr da hilbijartinên pirpartî. Bûlgarîstan paşê veguherî demokrasî û aboriyek bingehîn a bazarê. Ji sala 1991-an vir ve ku destûra bingehîn a demokratîk qebûl kir, Bulgaristan komarek parlemanî ya yekbûyî ye ku ji 28 parêzgehan pêk tê, bi asteke bilind a navendîbûna siyasî, îdarî û aborî.

Bulgaristan welatek pêşkeftî ye, xwedan aboriyek dahat-navîn a jorîn e, di Indeksa Pêşkeftina Mirovî de di rêza 68-an de ye. Aboriya wê ya bazarê beşek ji Bazara Yekane ya Ewropî ye û bi giranî li ser karûbaran e, li dû wê jî pîşesazî - bi taybetî çêkirina makîne û kanan - û çandinî. Gendeliya berbelav pirsgirêkeke civakî-aborî ya sereke ye; Bulgaristan di sala 2018an de wek welatê herî gendelî di Yekîtiya Ewropayê de cih girt.[8] Welat di heman demê de bi qeyranek demografîk re rû bi rû ye, digel ku nifûsa wê hêdî hêdî kêm dibe, ji lûtkeya neh mîlyonî ya di sala 1988-an de, daketiye bi qasî 6.5 mîlyonî ya îro. Bulgaristan endamê Yekîtiya Ewrûpa, NATO û Konseya Ewrûpayê ye; ew jî endamê damezrîner ê OSCE ye, û sê caran di Encûmena Asayîşa Netewên Yekgirtî de cih girtiye.

Erdnîgar

Erdê Bulgaristanê 110.994 km² ye. Ew digê Deryaya Reş. Dewletên digên Bulgaristanê Romanya, Serbistan, Makedonyaya Bakur, Yewnanistan û Tirkiyeyê ye.

Dîrok

Bulgaristan rojê 3'ê adarê 1878 serbixwe bû. Ew xwe ji Împeratoriya Osmanî ketand. Bulgaristan dikeve nav Yekîtiya Ewropayê di salê 2007an da.

Ol

Li Bulgaristanê 85% kes ê kinîsê ortodoksê bulgarî ne, 12% îslamin û yên din cihû ne.

Girêdanên derve

 Li Wikimedia Commons medyayên di warê Bulgaristan de hene.

• Essential History of Bulgaria in Seven Pages